İpek

      Geçen haftadaki Geleneksel Çin Kültürü programında sizlere İpek Yolu'nu tanıtmıştım. Bugün İpek Yolu'na adını veren ipek ve onunla ilgili hikayeler hakkında bilgi vereceğim.

     M.Ö. 206 ile MS 8 yılları arasında hüküm süren Batı Han ve MS 25 ile MS 210 arasında hüküm süren Doğu Han hanedanları zamanında ipek ticareti için ilk şeklini alan İpek Yolu, daha sonraki hanedanlar döneminde dünya medeniyetlerine büyük katkılar yaptı. Bugün, İpek Yolu'nun Dünya Mirasları Listesi'ne dahil edilmesi için, aralarında Çin'in de bulunduğu çeşitli ülkeler ortak başvuruda bulunmayı planlıyor.

      2 bin yıl önce, Çin'de üretilen ipek, eski İpek Yolu'yla Avrupa'ya gönderildiğinde, sadece tek tek gösterişli ipek kıyafetler ve süs eşyaları değil, Doğu'nun eski ve parlak medeniyeti de buralara ulaştırılmış oldu. O zamandan beri ipek, Doğu medeniyetin yayıcısı ve simgesi durumunda. Çin'de keşfedilen en eski ipek parçası, 4700 yıl önceye ait. Bu parça, bugün Zhejiang eyaletinin Yuhang ilçesinde yer alan Liangzhu sit alanında çıkarıldı.

      İpekle çok eski bir hikaye var:

      Binlerce yıl önce, Çin'in Sarı Nehir ve Yantze Nehri havzalarındaki en tanınmış kabilenin lideri Huangdi, diğer kabile lideri Chiyou'yu yenmiş. "İpek Böceği Tanrıçası", Huangdi'ye saygı göstermek için, kozadan söktüğü ipleri Huangdi'ye hediye etmiş. Huangdi ise bu ipliklerle önce kumaş, sonra elbise dokunması talimatını vermiş. Bu ipek elbiseyle kendini çok rahat hisseden ve çok beğenen Huangdi'nin eşi Leizu, ipek elbisesinin dokumasına uygun ipleri sağlayan ipek böceğini aramaya gitmiş, bulduktan sonra dut ağacından yaprakları toplayıp, ipek böcekleri yetiştirmeye başlamış. Bundan sonra halk, Leizu'yu ipek böceği yetiştiren İpek Böceği Tanrısı, Huangdi ise ipek ipliği dokuyan Dokuma Tezgahı Tanrısı olarak adlandırmış. Çin'in eski çağlarında ipek böceği yetiştirme ve ipek dokuma, temel emek dallarından biri oldu.

      Çin tarihinde ipek böceği yetiştirme ve ipek ipliği bükme, Çin'in eski çağlarda elyaf kulanımında elde ettiği önemli başarılardan biri. Yeni Taş Çağ döneminde Çin artık ipek dokuma ve zencefille boyama tekniğini öğrenmişti. Daha sonra dokuma tezgahının sürekli olarak geliştirilmesi ve boyama tekniğinin durmadan iyileştirilmesiyle, ipek türleri giderek daha fazla zenginleşti. Uzun bir dönem Çin'deki ipek boyama tekniği, dünyada en önde yer almıştı.

      İpek, M.Ö. 1 yüzyılda Roma'da ortaya çıkınca, Romalılar, ona "Seres" ismi koymuşlar. İpek ve diğer değerli kumaşlar, ancak birkaç kere el değiştirdikten sonra Roma'ya ulaşabiliyordu. Bugünkü tahminlere göre, "Seres" kelimesi, muhtemelen ipeğin Çince söylenişi olan "Si"dan kaynaklanıyor, ancak uzun yolculuktan ve birçok kere el değiştirdikten sonra söyleyişte de değişiklik oldu. İlk başta Romalıların ipek üretim yerleri hakkında hiç bilgisi yoktu, uzak bir yerde "Seres" adlı bir ülkedeki halkının ipek ürettiğini ve "Seres"in daha ötesinde bir "Chine" hanadanın bulunduğunu sanıyorlarmış.

      Kumaşının kaliteli olması ve rahatlık sağlaması nedeniyle cazip olan ipekli ürünler Batı ülkelerinde büyük rağbet görerek, Çin ile Batı arasındaki temaslarda en önde yer alan bir mal haline geldi. Bunun yanı sıra, kırmızı kumaş ve cam gibi, ipek de lüks tüketim mallarından biriydi. İpek kumaş önce dekorasyonda, sonra yastık örtüsü olarak, sonunda da elbise yapımında kullanıldı. Keten ve koyun yünüyle kıyaslandığında ipek, yumuşak ve rahat olduğu için, erkek olsun, kadın olsun herkes tarafından seviliyor.

      Çin'de yapılan arkeolojik keşifler, Çin'deki ipekli dokuma teknolojisinin en geç 5500 yıl önce geliştirildiğini ve suni yöntemle ipek böceği yetiştirme tekniğinin MÖ 3. yüzyılda elde edildiğini gösteriyor.

      Zhou hanedanı döneminde ipek böceği yönetim ofisi kurulmuştu; Batı Han hanedanı döneminde Zhang Qian, imparatorun talimatıyla elçi olarak Batı Bölgeleri'ne gitmişti. Görev süresince, bugün herkesçe bilinen İpek Yolu'nu açarak, Ortadoğu ve Avrupa'ya giden ulaşım koridorlarını oluşturmuştu. Çin'in ipek kumaş ve ipek böceği yetiştirme tekniği de yavaş yavaş İpek Yolu'yla diğer ülkelere yayıldı. Roma'da beğeni kazanan ipek, bugün kalitesi ve rahatlığıyla hala hayranlık topluyor.

      Ancak şunu da söylemek isterim ki, ipekli kumaş ve ürünlerin yapımı hiç de kolay değil. Bir ipek böceğinin hayatı boyunca ürettiği ipliğin uzunluğu 1000 metre; bu durumda bir kravat yapımı için 111, bir bayan bluzu için ise 630 ipek böceği kozası gerektiriyor.