Divan-ü Lügat-it Türk, Karahanlı Hanlığı dönemindeki Uygur dil bilimcisi Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 yılları arasında Arapça'yla yazılan ilk Türkçe sözlüktür. Sekiz ciltten oluşan Divan-ü Lügat-it Türk, toplam 7 bin 500 kelim içerir.
Telaffuza göre Arap alfabetik sırasıyla yazılan bu sözlükte yer alan kelimeler, açıklamaların yanı sıra örnek cümle, çok sayıda deyim, atasözü ve türküyle de açıklanır. Bazı kelimelerin belirli kabilelere ait olduğu da anlatılır. Bunun yanı sıra kelimelerin ses ve anlam değişikliği ile gramer bilgileri de bulunur.
Sözlüğün önsözü kısmında Türk dilinin önemi, sözlüğün amacı, bilgilerin kaynağı ile Uygur alfabesi, Türk kabilelerinin coğrafi dağılımı ve dillerin özellikleri, hatta Türk kabilelerin yaşadığı bölgelerin haritası yer alır.
Gök bilimi, coğrafya, yemekler, giyim, eşyalar, hayvanlar ve benzeri geniş alanları kapsayan bu sözlük, Uygurlar ile Türkçe konuşan diğer insanların temel grameri ile temel kelimeleri içerdiği gibi, Karahanlı Hanlığı dönemindeki siyasi düzen, ekonomik ilişkiler, örf ve adetleri, dini inançlar, ulusların kaynağı, coğrafi isimler, kültür ve sanat alanlarına ilişkin zengin bilgiler de aktararak Xinjiang ile tüm Orta Asya bölgesi hakkında hazırlanan bir ansikropedi niteliğini de taşır.
Tam adı Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed olan Kaşgarlı Mahmud, Divan-ü Lügat-it Türk'ü tamamladıktan sonra Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah'ın oğlu Ebü'l-Kasım Abdullah'a armağan etmiştir. Bu dev eserin orijinali günümüzde bulunmazken, sözlüğün 13.yüzyıldan kalma tek el yazmalı kopyası İstanbul'daki Millet Kütüphanesi'nde saklanmaktadır.
Türkçe, Özbekçe, Rusça ve Azerice dahil olmak üzere çeşitli dillere çevrilen Divan-ü Lügat-it Türk'ün üç cilt halindeki Uygurca çevirisi, 1981, 1983 ve 1984 yıllarında Xinjiang Halk Yayınevi tarafından yayımlandı.
Yorumunuzu Gönderin
