Çin'de Noel Baba

    Antalya'nın Demre ilçesinden çıkan Noel Baba'ya İsveçlilerin, Norveçlilerin ve Finlandiyalıların sahip çıkması belki bir dereceye kadar anlaşılabilir.

    İnanışa göre Noel Baba Kuzey Kutbu'nda oturuyor ve hediye dağıtmaya geyiklerin çektiği arabasıyla buradan geliyor. Noel Baba'nın Kutba yakın bu ülkelerle bir ilgisi olduğunu, haydi kabul ettik diyelim. Hoş, kendi aralarında Noel Baba'nın asıl yurdunun neresi olduğu konusunda çekişerek biraz işin suyunu çıkarmıyor değiller, ama haydi ona da eyvallah...

    Akıllarına getirmek gibi olmasın ama, Kanada'nın da Kutup Dairesi içinde kalan geniş toprakları var; fakat, çok şükür, bu ülke şimdilik Noel Baba'ya sahiplik iddiasında bulunmuyor.

    Hele Kutup bölgesinde muazzam büyüklükte toprakları olan Rusya'nın bu konuya hiç ilgi göstermiyor oluşuna ne kadar dua etsek az! Nükleer bir güç maazallah "Noel Baba bizimdir" dese, buna karşı koymak ziyadesiyle müşkül olurdu.

    YA ÇİNLİ OLURSA...

    Noel Baba ile ilgili olarak bu hesapları yaparken onunla Çin'de karşılaşmak doğrusu insanı bir tuhaf ediyor.

    Noel Baba'nın Çin ile ne ilgisi mi var?

    Bilemiyorum.

    Gelgelelim, bugünlerde Beijing'de hangi alışveriş merkezine gitsem karşıma Noel Baba çıkıyor.

    Kökeninin neresi olduğuna ilişkin tartışmalara Baba Hazretleri'nin herhangi bir ilgi gösterdiğine ilişkin hiçbir işaret yok. Acaba bu, bir tür kendinden emin oluş göstergesi mi? Dünyanın en büyük nüfusuna sahip ülkesinde birkaç yıl sonra "Noel baba Çinlidir" derlerse, bunun karşısında yapılabilecek pek birşey olduğunu sanmıyorum. Alimallah, Çin'e kim kafa tutabilir?

    Ayrıca mesele kuzey enlemlerinde toprak sahibi olmaksa, Çin'in de buralarda bir miktar arazisi var. Ülkenin en kuzeydoğusunda yeralan ve büyükçe bir Avrupa ülkesinin yüzölçümüne sahip olan Heilongjiang eyaletinin yukarı bölgeleri, İskandinavya'nın güneyleriyle hemen hemen aynı enlemde bulunuyor. Yani, coğrafi olarak diyecek söz yok.

    Fakat Noel Baba ile Çin'in ilgisini araştırırken, coğrafi konumdan çok kültürel bağlamda bir cevap arıyorsak, soru hâlâ ortada duruyor.

    Noel Baba deyince, yılda bir defa sahneye çıkan bu tonton kahramanı doğal olarak Noel Yortusu kutlamaları ile birlikte düşünmek lazım. Tabii, o zaman soru, "Noel Yortusu'nun Çin ile ne ilgisi var?" halini alıyor, ama cevap bulma işi yine de pek kolaylaşmış olmuyor.

    Doğrusu, bu soruyu nasıl cevaplandıracağımı pek bilmiyorum.

    ÇİN KÜLTÜRÜNDE YERİ VAR MI?

    Gerçi Çin'de Hıristiyan inancına bağlı olanlar yok değil. Hıristiyanlık Çin'e ilk defa MS 635 yılında gelmiş. İlk gelen Hıristiyanlar Nesturi mezhebine bağlıymış. Bir Nesturi Kilisesi kurulmuş, ama fazla uzun ömürlü olmamış ve cemaati dağılmış. Hıristiyanığın Çin'e ikinci gelişi 1800'lerde, Batılılar yoluyla olmuş. Haliyle, bu geliş sömürgecilikle yakından bağlantılıydı. O nedenle Hıristiyanlık Çin'de hep bir "yabancı dini" olarak görülmüş. Bu imgeden kurtulmak için Hıristiyan Çinliler, özellikle Protestan mezhebinden olanlar, Çin Protestan Kiliseleri Yurtsever Hareketi Ulusal Komitesi'ni kurmuş.

    Bugün Çin nüfusunun ancak yüzde biri Hıristiyan. 1,3 milyarlık nüfusta 13 milyon eder. Ne var ki bu, Avrupa'da orta halli bir ülkenin nüfusu kadar olsa bile, Çin'de devede kulak. Dahası, bugün artık Özel İdari Bölge olarak Çin bünyesinde olan Hong Kong ve Makao'da eski sömürge yönetimlerinin kalıntısı olan Hıristiyan kültür mirasını dikkate almaya çalışsak dahi, bu da ülke genelinde denizde damla olmaktan öteye gitmiyor.

    Yani ne kadar uğraşırsak uğraşalım, Noel Yortusu kutlamalarına Çin'in kültür tarihinden, yerini dolduracak bir arka plan bulamıyoruz. Velhasıl, Noel Yortusu'nun ve Noel Baba'nın mantıken buraların yabancısı olması lazım

    10 YILDA YAYILDI

    Belki öyle olmasına öyledir, ama bir de kendi gözlerimle görüğüm somut gerçek var: Noel Baba Çin'deki büyük kentlerin alış veriş merkezlerinde cirit atıyor. Üstelik hiç de öyle yaban ellerde gibi bir hali yok.

    Noel Yortusu olan 24 Aralık yaklaştıkça, Batı ülkelerinde görmeye alıştığım görüntüler burada da çoğaldı. Pekçok yere çam ağaçları dikildi, ağaçlar ışıl ışıl süslendi, altlarına hediyeler yerleştirildi. Kırmızı elbiseleriyle, pamuk sakalıyla, tombul yanaklarıyla gözünüzün içine baka baka gülümseyen Noel Baba her köşede karşınıza çıkıyor. Bir de kulağınıza sağdan soldan "Jingle bells" melodisi çalınıyor.

    Çinli arkadaşlarıma da sordum: Noel Baba Çin'de ne zaman zuhur etti?

    İlk defa yaklaşık on yıl önce ortaya çıkmış. Baştan tabii, utangaç utangaç... Önce, daha çok yabancıların kaldığı büyük ve lüks otellerde görülmüş bu sevimli ama sinsi ihtiyar. İlk ihtiyatlı denemelerinde herhangi bir itirazla karşılaşmayınca, Beijing'deki ünlü alışveriş caddesi Wangfujin'de bazı mağazalarda arz-ı endam eylemiş. Bakmış ki ortam müsait, her geçen sene daha pervasızca ortaya çıkmış. Böylece, 10 yıl içinde Çin'in bütün büyük kentlerinde boy gösteren bir figür haline gelmiş. Artık her yerde göğsünü gere gere duruyor. Önümüzdeki 3-5 yıl içinde herhalde köylere kadar yayılır. Böylece bugün 10 yaş cıvarında olan çocukların dünyasında doğal bir kültür kahramanı olur.

    10 yıl önce mağazalarda Noel Baba'yı görse "Bu da kim acaba?" diye ters ters bakacak olan insanların çocukları şimdi onunla büyüyor.

    HOMO PEKINENSIS'TEN HOMO CONSUMMENTIS'E

    Oysa bu ailelerin Hıristiyan inançlarıyla hiçbir ilgileri yok...

    Yok ama, Batı'da ortaya çıkan tüketim modelleri ile ilgileri var.

    İnsanlığın gelişmesinde Pekin İnsanı, "Homo Pekinensis" özel bir yere sahip, ama artık yok.

    Şimdi, Tüketen İnsan "Homo consummentis" her yeri istila ediyor.

    Gelirken yanında birtakım imgeler de getiriyor. Bu imgeler, bir zamanlar tarihi bir geçmişi olsa bile, tüketim çılgınlığını desteklemek üzere köklerinden koparılıp perdahlanıyor, cilalanıyor ve kültürler-üzeri, kültürler-dışı, standart bir hale getiriliyor. Uymayan yerlere uydurmak için de ayar yapılıyor. Örneğin, Aziz Valentin günü, ahalisi Müslüman olan Türkiye'ye uymuyorsa, adı "Sevgililer Günü" yapılıyor. Noel ağacının adı Çin'de oluyor "Işık Ağacı". Noel Baba "Dun Che Lao Ren" adını alıyor. Maksat, yerel meşrebe uygun olsun...

    BATILI DA OLMAYAN FİGÜRLER

    Kimileri buna "Batı kültürünün her yere yayılması" diyor.

    Bence bu iddia pek yerinde değil.

    Tarihsel olarak bakıldığında, bugünkü haliyle Noel Baba'nın Batı kültüründe mevcut olduğunu söylemek mümkün değil. Bugün bildiğimiz Noel Baba figürü kahverengi bir gazlı içeceğin icat ettiği reklam siması olarak ortaya çıktı.

    Keza, Noel Baba'nın Demreli Aziz Nikola ile de bir ilgisi yok.

    İskandinavyalılar tartışadursun, onların mitolojilerindeki "Nisse" tipinin, bugün mağazalarda, alışveriş plazalarında gördüğümüz Noel Baba ile bir akrabalığı bulunmuyor.

    Daha yakına gelelim: Süperman, Batman, Örümcek Adam kimdir? Hangi Batı ülkesinin mitolojisinde var?

    Son zamanların kahramanlarından Harry Potter kimin nesi, kimin fesidir?

    Bütün bunların Batı kültürüyle tarihsel anlamda gerçek bir bağlantısı var mı?

    Bunlara olsa olsa "Batı refranslı" denebilir belki, ama "Batı kültürünün ürünü" denemez.

    Ayrıca, Batı ülkelerinin halkları da bunlardan zarar görüyor. Bu figürler eşliğinde bütün dünyaya dayatılan tüketim çılgınlığı önce Batılı insanların posasını çıkarıyor. Onlardan alacağını aldıktan sonra başka diyarlara yayılıyor.

    HEVESİMİZİ ÇİN YILBAŞI'NA SAKLAYALIM

    Çin gibi 5 bin yıllık kültür geçmişi olan bir ülkede, 10 yıl içinde Noel Baba'nın bu hızlı yayılışı bana çok ilginç geliyor.

    Antropologların söyleyecek sözü elbet vardır, ama ben bu hızı, "tarihsel gelişme ivmesinin artışı" ile açıklayamıyorum.

    Neyse, toplumsal tahliller yapmanın ayartıcı çekiciliğine kapılmayalım.

    Noel zamanının en belirgin özelliği hediye vermek. Hediye vermek için satın almak lazım. Gazetelere bakılırsa, Çinliler hediye vermeyi çok sevdiği için her fırsattan yararlanıyor; onun için de Noel'i bir vesile olarak görüyor. Maalesef buna da katılamıyorum. Bu ülkedeki Müslümanların sayısı Hıristiyanlarınkinden fazla. Hıristiyanların Noeli ve Paskalyası gibi, Müslümanların da Ramazan ve Kurban Bayramları var. Han Çinlileri, ülkedeki Müslümanların Bayram kutlamalarında yer alıyor, bayram sevincine içtenlikle eşlik ediyor. Ama Noel'de olduğu gibi mağazaların hediye satın alanların akınına uğradığına tanık olmadım.

    Noel'den bir hafta sonra yılbaşı kutlanacak. Çin kültüründe geleneksel Ay takvimine göre hesaplanan yılbaşı, bu yıl 26 Ocak 2009 tarihine denk geliyor. Bu tarihte Çin takvimine göre 4706 yılına gireceğiz ve yeni yıl, "Öküz Yılı" olacak. Bence asıl kutlamalar o zaman yapılmalı, hediyeler o zaman verilmeli.

    Son olarak bir soru sormaktan kendimi alamayacağım:

    Noel'de kutlanan nedir?

    Hz. İsa'nın doğumu mu?

    Ama İncil'de Hz. İsa'nın Mart ayında doğduğu söyleniyor!..

    İyi Noeller!

    İyi yeni yıllar!