Çin'de 30 yıl süren reform ve dışa açılma süreci gözden geçirilirken, özel ekonomik bölgelerden söz edilmemesi mümkün değil. Çin'deki reformların deney merkezi ve dışa açılmanın penceresi durumunda olan özel ekonomik bölgelerin kurulması, Çin ekonomisinin gelişmesinde son derece önemli bir rol oynamıştı. Hatta özel ekonomik bölgeler olmadan, Çin'in reform ve dışa açılma uygulamalarının bugünkü genişliğine ve derinliğine ulaşamayacağını söylemek bile mümkün. Özel ekonomik bölgelerin gelişme süreci, Çin'in gelişme yolunun bir aynasıdır.
"1979'un ilkbaharında bir yaşlı, Çin'in güney denizi kıyısında bir daire çizdi..." "İlkbaharın Hikayesi" adlı bu şarkıda anlatılan yaşlı, Çin'in reform ve dışa açılmasının başmimarı olarak kabul edilen Deng Xiaoping'di; onun çizdiği "daire" ise, başta Shenzhen olmak üzere özel ekonomik bölgelerdi. Deng Xiaoping'in özel ekonomik bölgeler kurma kararı, o dönemde Çin içindeki ve dışındaki ortamdan kaynaklandı.
1970'li yılların sonlarında merkezi planlı ekonomi uygulanan Çin'de nelerin ne kadar üretileceğine ve üretimin hangi biçimlerde yapılacağına devlet karar verirdi. Bu yapı içerisinde emekçilerin ve işletmecilerin şevki büyük ölçüde sınırlandırılmıştı, üretim malzemeleri ise dengeli bir biçimde dağıtılamıyordu. Çin dışında ise üçüncü yeni teknoloji devriminin hız kazanmasıyla Batı'daki gelişmiş ülkelerin yanı sıra, başta Japonya ve Kore Cumhuriyeti olmak üzere Çin'in çevresinde bulunan çok sayıda ülke, hızlı ekonomik büyüme gerçekleştiriyordu. Yurt içindeki ve yurt dışındaki gelişmişlik düzeylerinde görülen büyük farktan dolayı dönemin Çin liderleri, Çin'in gelişmesinin dünyaya ihtiyaç duyduğu ve gelişmenin tek yolunun dışa açılma olduğu tespitinde bulundu. Böyle bir tespitin ışığında Deng Xiaoping, Kasım 1997'de Guangdong eyaletinde yaptığı inceleme sırasında gözlerini eyaletin deniz kıyısındaki bölgesinde bulunan Shenzhen adlı küçük bir balıkçı köyüne çevirdi. Köydeki insanların kişi başına günlük geliri 1 yuandı, buna karşılık Shenzhen'in hemen yanı başındaki Hong Kong'da yaşayan köylülerin günlük geliri 60 yuanı geçiyordu. Bu büyük farkı giderme kararlılığının bir sonucu olarak, Çin hükümeti Temmuz 1979'da, Shenzhen, Zhuhai, Shantou ve Xiamen'de özel ihracat bölgeleri kurulmasına karar verdi. Sonradan daha geniş kapsamlı özel ekonomik bölgeler haline getirilen bu bölgelere 1988'de Hainan da eklendi.
Özel ekonomik bölgelerin kurulması, Çin hükümetinin reform ve dışa açılmanın ilk yıllarında etkin, ancak aynı zamanda dikkatli de olan tutumunun bir ürünüydü. Çünkü o zaman ülkenin maddi kaynakları oldukça sınırlıydı, hukuk sistemi henüz sağlıklı değildi ve dış ekonomik temaslarla ilgili deneyimleri de oldukça yetersizdi. Bu durum, geleneksel planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçişin öncelikle az sayıdaki bölgede denenmesini zorunlu kılıyordu.
Hong Kong, Macao ve Taiwan'a yakın olan söz konusu beş bölgede özel ekonomik bölgelerin kurulması, bu bölgelerin niteliğinin sosyalist mi, yoksa kapitalist mi olduğu şeklindeki tartışmalara yol açmıştı. Bu tartışma sesleri arasında Şubat 1984'te Shenzhen'e gelen Deng Xiaoping, eskiden yoksul bir balıkçı köyü olan Shenzhen'deki insanların refaha kavuştuğunu ve bina inşaatının günde üç kat hızla ilerlediği "Shenzhen hızı"nı görünce, özel ekonomik bölgelerin kurulmasının doğru bir karar olduğuna kesin bir biçimde inandı. Deng Xiaoping'in 1992'de bölgeye yaptığı ikinci gezi sırasında ortaya koyduğu "piyasa da sosyalizme hizmet edebilir" görüşüyle sosyalist-kapistalist tartışmalarına son verildi. Nitekim özel ekonomik bölgeler, Çin'deki bir çok ilke imza attı. Çin'de arsaların kullanım hakkının ilk devri Shenzhen'de yapıldı, ilk yerli ve yabancı ortak sermayeli otel Zhuhai'de kuruldu, Xiamen'de yabancı sermayeyle ilk havaalanı inşa edildi ve ilk ortak sermayeli banka faaliyete geçti...
Beş özel ekonomik bölgede yapılan arayışlar, dışa açılmada Çin'e başarılı deneyimler kazandırdı. Çin bu deneyimlere dayanarak, ülkenin modernleşmesini ve vatandaşların müreffeh bir yaşama kavuşmasını amaçlayan reform ve dışa açılma uygulamalarını daha da genişletti ve bugün çok yönlü, çok kademeli ve geniş kapsamlı bir dışa açılma düzeni oluşturdu. Bu süreçte ülkenin milli geliri 1979-2007 yılları arasındaki dönemde, yılda ortalama olarak yüzde 9'un üzerinde bir hızla artarken, 1978'de 190 dolar olan kişi başına düşen milli gelir 2007'de 2360 dolara çıktı, kırsal bölgelerdeki yoksul nüfus ise 250 milyondan 20 milyona indi.
Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao, reform ve dışa açılmanın çağdaş Çin'in kaderini değiştiren kritik bir seçim ve Çin'e özgü sosyalizmi geliştirerek Çin ulusunun yeniden kalkınmasını gerçekleştiren tek yol olduğunu vurgulamıştı. Geride bıraktığımız 30 yılda Çin'de gerçekleştirilen hızlı gelişme, ülkenin gerçek koşullarına dayanarak cesurca yapılan denemelerin, düşünceleri özgürleştirerek ve olguları gerçeklerde arayarak yenilik yaratmaya dayalı reform stratejisinin, "reform ve dışa açılmanın meyvelerinden bütün halkın pay almasını sağlama" biçimindeki gelişme hedeflerinin ve koşullara göre zamanında ayarlanıp düzeltilen gelişme stratejilerinin bir sonucudur. Çin, özel ekonomik bölgelerde sürdürülen deneylerle elde edilen deneyimler temelinde "yaratıcılık ve gelişme" bayrağı altında reform ve dışa açılma yolunda daha büyük adımlarla ilerleyecektir.
Yorumunuzu Gönderin
Çin'de 30 yıl süren reform ve dışa açılma süreci gözden geçirilirken, özel ekonomik bölgelerden söz edilmemesi mümkün değil. Çin'deki reformların deney merkezi ve dışa açılmanın penceresi durumunda olan özel ekonomik bölgelerin kurulması, Çin ekonomisinin gelişmesinde son derece önemli bir rol oynamıştı. Hatta özel ekonomik bölgeler olmadan, Çin'in reform ve dışa açılma uygulamalarının bugünkü genişliğine ve derinliğine ulaşamayacağını söylemek bile mümkün. Özel ekonomik bölgelerin gelişme süreci, Çin'in gelişme yolunun bir aynasıdır.
