Tibet'te çay içme kültürü (1)

     Çayın memleketinin Çin olduğu bütün dünyada biliniyor. Uzun tarihe sahip çay kültürünün zengin bir içeriği var. Çay sadece Hanların yaşamında değil, Tibetlilerin yaşamında da önemli bir yer tutar. Halk arasında "Hanlar yemekle, Tibetliler çayla karın doyurur" sözü yaygındır. Bu, Tibetlilerin yaşamında çayın ne kadar önemli olduğunu kanıtlar. Bugün Tibetlilerin çay kültürünün 1. bölümünü sunacağız.

     Tibetlilerin yaşadığı yaylanın yüksekliği 3500 metreyi aştığı için, eski çağlarda çay üretimi yoktu. 1300 yıl önce Tang hanedanının zengin maddi kültürünün etkileri, Tibet bölgesinde hükümranlık süren Tubo krallığıyla temaslar sayesinde, bu bölgede de tanındı. Böyece, çay da bu bölgeye girmiş oldu.

     Tibet milliyetinin tarihi kayıtlarına göre, Tubo kralığına ilk girdiğinde çay bir tür doğal besin olarak görülüyor ve sadece krallık ailesi ile soylu aileler tarafından kullanılıyordu. Krallık ailesinde büyük miktarda çay bulunmasına rağmen, çay içme adetleri hakkında pek bilgileri yoktu. Tang hanedanı prensesi Wencheng'ın Tubo kralıyla evlenmek üzere Tibet'e gitmesiyle, Budizm de bölgeye girerek halk arasında yayıldı. Tang hanedanı dönemde Budist rahipler çay demleyip içerdi. Budist rahiplerden bir kısmının Tibet'e gelmesiyle çay içme adeti de Tibet'e girdi. Tibet'te 9. yüzyılın başlarından itibaren "yedi aile bir Budist rahibi besler" sistemi uygulanmaya başlamıştı; rahipler tarımsal üretime katılmazdı; bu nedenle çay içme geleneği Tibetli rahipler arasında ve tapınaklarda yayılmaya başladı. Tibet'te sonraki dönemde Budizmi yok etmek için büyük çaplı bir hareket başlatıldı; tapınaklar yıkıldı, rahipler ise sıradan insanlar haline geldi. Bununla birlikte çay içme geleneği de sıradan halk arasında yayıldı. Böylece çay içme, Tibet'teki çeşit toplumsal tabakaların ortak geleneği haline geldi.

      Çayın Tibet'te yayılmasında, Tibet ile Tang hanedanının yaşadığı Orta Düzlükler olarak adlandırılan bölgeler arasındaki temasların yoğunlaşmasıyla, Tibet'e daha çok çay getirilmesinin büyük katkısı var. Tang hanedanından sonra kurulan "çay-at pazarı" sistemi sayesinde Tibet'e çay getirilmesi daha kolay oldu. 13. yüzyılın sonlarında Tibet'in Çin'e ait bir idari bölge haline gelmesinden sonra çay tedariki de güvence altına alındı.

     Orta Düzlükler'e ait çay kültürü, bin yıl süren gelişme sayesinde Tibet'e özgü özellikler kazandı. Aslında yıl boyunca et ve bir çeşit arpa unuyla yapılan Zanba adlı yemeği yiyen Tibetlilere göre, çay yağı giderir, besini düzeltir ve insanı rahatlatır; bu nedenle halk tarafından çok beğenilir. Tibetliler çayı "raslantı olarak dünyaya düşen tanrıların içkisinden bir damla"ya benzettiler.

     Tibetlilerin çay içme adetlerinin kendine özgü özellikleri var. Tibetliler çayı çok koyu bir renk alana kadar demleyip azcık tuz koyar, bu tür çaya "sade çay" denir. Bu çay içme usulü en yaygın adettir; veya sığır ya da koyu sütü ilave edip içerler. Bu tür çaya "sütlü çay" denir. Sütlü çayı en çok kırsal kesimlerdeki Tibetliler sever. Tibetliler çay yapraklarını da yer. Bu yaprakların yararı olduğuna inanılıyor.

     Ancak en popüler, aynı zamanda en zarif çay çeşidi ise tereyağlı çaydır. Tibet'te bir söz vardır: Tereyağlı çay içmeyen kişi, Tibet'e gitmiş sayılmaz. Tibetliler sade çayı demledikten sonra çay suyunu özel bir çeşit çay fıçısına koyar, tereyağ, tuz, yumurta ve ceviz gibi maddeler ekler, hepsini bir çubukla karışırıp servis yapar. Tereyağlı çayın ciltteki çatlakların iyileşmesi için yararlı olduğu biliniyor.

     Çay demleme ve çay içine tuz ve baharat ekleme, 1000 yıl önce Orta Düzlükler'de yaygın olan eski bir gelenekti, bu gelenek Yuan hanedanı zamanında kaybolarak sadece bazı azınlık etnik milliyetlerde kaldı. Tibet'te çay içme geleneği de tarihin gelişmesiyle milli bir özellik kazandı.