Tibet'te Budizm'in Sarı Mezhebi nasıl doğdu?

    Tibet Budizmi, Çin'de yaşayan Tibetli ve Moğol vatandaşlar arasında yaygındır. Halk arasında Lama Dini olarak da adlandırılan Tibet Budizmi, tarihte Hindistan'dan ve Çin'in iç kesiminden gelen Budizm inancının yöredeki eski dini inançlarla kaynaşmasıyla oluşmuştur.

    Çin'deki Budizm ile Hindistan'daki Budizm'in çifte etkisi altında kalan Tibet Budizmi'ne ait tapınaklar, genelde Han etnik grubunun saraylarına göre inşa edilmişti. Geniş alanları kapsayan, görkemli görünen ve son derece ince işçilik içeren bu tapınakların başlıca temsilcileri arasında Lasa'daki Potala Sarayı, Drepung Tapınağı ve Qinghai eyaletindeki Kumbum Tapınağı yer alıyor.

    Yuan (MS 1206-MS 1368) hanedanının sonundan Ming (M.S 1368-M.S 1644) hanedanının başlangıcına kadar geçen süre içinde Tibet Budizmi'nin farklı mezheplerinde öğretilerin ihmâl edildiği durumlar ortaya çıkmış, pekçok rahip lüks yaşam arayışında bulunmuş, içki ve eğlence alemlerine dalmış. Mezhepler arasında kavgalar yaşanmış, bazı rahipler bıçak kullanmış ve yerel halk bunlardan çok şikayetçi olmuş.

    Bu sırada, Tsongkhapa adıyla tanınan bir "dini reformcu" ortaya çıkmış. Asıl ismi Losang Zhaba olan Tsongkhapa, bugünkü Qinghai eyaletinin merkezi Xining'e yakın bir yerde doğumuş. Xining ve yakın çevresi, eski çağlarda Tsongkha adını taşıyordu. Bunun için daha sonraki kuşaklar, Losang Zhaba'ya, "Tsongkha yöresinden olan insan" anlamında Tsongkhapa ismini takmış. 7 yaşında rahip olan Tsongkhapa, Budizm öğretilerini öğrenmek amacıyla 16 yaşında Tibet'e gitmiş. Tsongkhapa, çeşitli mezheplerin kıdemli rahiplerinden dersler alarak, farklı mezheplerin özünü benimsemiş, birkaç öğreti yorumu yazmış, sonunda büyük bir üstad olmuş.

    1388 yılının kışında, o zaman 31 yaşında olan Tsongkhapa, Budizm öğretleri hakkında bir konferans verirken başına sarı bir şapka takmış. Sarı şaqpka takma, Tsongkhapa'nın kendisinden başlayarak, Budizm öğretilerini yaygınlaştırma, kuralları sıkılaştırma ve Tibet Budizm'i canlandırma kararının simgesi olmuş. Bundan sonraki bir kaç yıl boyunca Tsongkhapa esas olarak iki işle uğraşmış: Kitap yazmak ve dini faaliyetlerde bulunmak. Tsongkhapa, rahiplerin tapınak kurallarına sadık kalarak sivil işlere karışmaması, evlenmeme ve üretim faaliyetleri yapmaması önerisinde bulunmuş, bütün gücüyle tapınaklar inşa ettirmiş; Budizm öğretilerinin aydınlatılması amacıyla düzenli aralıklarla toplantılar yapılması uygulamasını getirmiş. Ayrıca tartışma, sınav ve sertifika dahil 3 aşamalı bir öğretim sistemi oluşturmuş.

    Tsongkhapa'nın 1409 yılında düzenlediği ilk Budizm Öğretileri Toplantısı, Tibet'in merkezi Lasa'daki Jokhang tapınağında düzenlenmiş. 15 gün süren görkemli toplantı sırasında hangi mezhepten olduğuna bakılmaksızın, tüm mezheplerden rahipler katılmış. Farklı mezheplere saygı gösterilen bu toplantı, Tibet Budizmi'ne şiddetli bir şok ve yeni bir dinamizm getirmiş. Bu tür Budizm öğretleri toplantıları, bundan sonra her yıl düzenlenmiş ve kural haline gelerek bugüne kadar korunmuş.

     Tsongkhapa yine 1409 yılında, Lasa'nın doğusundaki Dazi ilçesinde Ganden Tapınağı'nı inşa ederek, Tibet Budizm'in Gelukpa Mezhebi kurmuş. Bunun ardından Tsongkhapa'nın öğrencileri, Lasa'da Drepung ve Sera tapınaklarını inşa emiş. Bu iki tapınak, Ganden Tapınağı'yla birlikte "Lasa'daki 3 büyük tapınak" olarak adlandırılmaya başlanmış. Daha sonra Xigaze'de inşa edilen Tashihunpo Tapınağı ve Qinghai eyaletinde yapılan Kumpum Tapınağı eklendiğinde "Gelukpa Mezhebi'nin 5 büyük tapınağı" ortaya çıkmış.

    Tibet Budizm'in çeşitli mezhepleri arasında Tsongkhapa'nın kurduğu Gelukpa Mezhebi, Tibet'te en yaygın etkiye sahip mezhep konumunda bulunuyor. Gelukpa Mezhebi, Tibet toplumu ve tarihi üzerinde büyük etkiler yarattı. Gelukpa Mezhebi'ne mensup rahiplerin hepsi, sarı şapka taktığı için bu mezhebe "Sarı Budizm" adı da verildi.

    Tibet Budizm'in gelişme tarihine bulunduğu büyük katkılardan ötürü Tsongkhapa, Budizm'in kurucusu Sakyamuni dışında Tibet Budizm'in en büyük ustası ve kutsal bilgesi olarak görülüyor.

    Tsongkhapa'nın çok sayıda öğrencisi varmış. En ünlü iki öğrencisinden biri Gendun Zhuba, diğeri ise Khedrub Je. Merhamet Tanrıçası'nın avatarı olarak anılan Gendun Zhuba, öldükten sonra 1. Dalay Lama; Buda Amitabha'nın avatarı olarak görülen Khedrub Je, 1. Pachen Lama olarak adlandırılmış.