Türkiye Cumhuriyeti'nin Beijing Büyükelçisi Murat Salim Esenli, kısa süre önce Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi yönetiminin daveti üzerine diğer bazı ülkelerden meslektaşlarıyla bölgeye beş gün süren bir ziyarette bulundu. Sayın Büyükelçi Esenli'yle Xinjiang dönüşünde sohbet ederek geziyle ilgili izlenimlerini aldık. Şimdi bu söyleşiyi aktarıyoruz.
Sayın Büyükelçi, kısa süre önce Xinjiang bölgesini ziyaret ettiniz. Bu geziniz hakkında genel bir bilgi verebilir misiniz?
Memnuniyetle. Diğer meslektaşlarımla birlikte Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'nın organizasyonunda ve Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi yönetiminin daveti üzerine 10-14 Ağustos tarihleri arasında bölgeye bir ziyarette bulundum. Öncelikle bu ziyaretin kompozisyonuyla ilgili biraz bilgi vereyim.
Grubumuzun içerisinde benimle birlikte 13 büyükelçi yer alıyordu ve diğer 12 büyükelçiliğin de geçici maslahatgüzarlarıyla kıdemli siyasi memurları vardı. Büyük bir grup olarak bölgeye intikal ettik. İlk görüştüğümüz yetkili Xinjiang bölgesinin valisi Nur Bekri oldu. Bizi büyük bir salona topladı ve burada çeşitli bilgileri kendisinden, ilk ağızdan alma fırsatı bulduk. Sayın Bekri bizi özellikle 5 Temmuz'da olan hadiselerle ilgili olarak aydınlattı ve bu bilgileri bizimle paylaştı. Duayenimiz Togo büyükelçisiydi, kordiplomatiğin adına olaylarla ilgili görüşlerimizi kendisine aktardı.
Ondan sonraki günlerde çevreyi dolaşma imkanını da bulduk. Bu bağlamda hem Turfan'a, hem de Sihezi'ye gittik. Tabii belki dinleyicilerinizden bir kısmı bu şehirleri bilmeyebilirler. Turfan, Urumçi'nin yaklaşık 180 kilometre güneydoğusunda, Shihezi de kuzeybatıya doğru 150 kilometrede. Turfan'ın özelliği çok güzel üzümlerinin olması, tarımla geçinen bir bölge ve Uygurların nüfus olarak çok yoğun oldukları bir yer. Burada ilginç olan, yerel halkla kaynaşma imkanını bulduk. Köylere girdik, köy evlerine girdik. Bu bağlamda beni de etkileyen bir hadise oldu. Girdiğimiz evde çiftçi Mahmud'un ailesiyle tanıştık ve eksik olmasın bize bağlama çaldı. Kendi bahçesinden topladığı meyveleri ikram etti. Sonra o bağlama çalarken, kızı Kevsaray da bize dans etti, çok sempatik bir ortamdı.
Ayrıca o bölgede yaptığımız incelemelerde, tarihi ehemmiyeti olan, mimari özelliği de bence çok değerli olan ibadet yerlerini gördük, camiler gördük. Bunlardan bir tanesi beni çok etkiledi. 1777'de yapılmış olan Emin Hoca Camii, kerpiçten yapılmış bir camii ama mimari olarak çok güzel, içine de girdik. İbadete açık, takriben 1000 kişiyi rahatlıkla içine alıp ibadet imkanı sağlayabilen bir cami. Bunu gördük, o da bizi mutlu etti.
O günün sonuna geldiğimizde Urumçi Valisi Bay Jia bize bir yemek verdi. O da görüşlerini aktardı. Bu arada kaynaşma imkanımız da oldu, sohbet imkanımız da oldu, olaylarla ilgili ilk ağızdan bilgiler aldık. Çeşitli sergileri dolaştık, bu sergilerde de olan hadiseleri çok net bir şekilde görebildik.
Ertesi gün batıya doğru gittiğimizde, orada da aslında bölgenin hem teknolojik olarak, hem de tarımsal ve endüstriyel olarak gelişimin hangi noktaya geldiğini gözlemleme fırsatımız oldu. Burada ilginç bir saptama yapmak istiyorum. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nden bahsedilirken, hep bölgenin petrolünden, doğalgazından ve kömüründen bahsediliyor, ama kimse bu bölgenin tarımsal potansiyelinden ve bölgenin yenilenebilir enerji potansiyelinden bahsetmiyor, biz oradayken onu da gördük. Büyük rüzgar gülleriyle enerji üretiliyordu, büyük rüzgar tarlaları vardı, rüzgargülü tarlaları vardı; bu sayede sanıyorum önümüzdeki 10 yıl içinde Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi, Çin'in yenilenebilir enerji alanında da söz sahibi olan bölgelerinden biri olacak. Ayrıca yollar da beni oldukça etkiledi. Çok güzel yollar yapılmış. Tabii bu bölgenin kendine has bir özelliği, Çin'in sekiz tane komşusunun Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'yle kapısının olması. 15 tane gümrük kapısı var, Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Çin'in batıya açılan kapısı ve sanıyorum önümüzdeki dönemlerde bu bölge, şu anda gördüğümüzden de daha gelişecek.
Bu bağlamda çeşitli yatırımların yapılmış olduğunu da gördüm. Mesela Suudi Arabistan sermayeli bir tekstil fabrikasına gittik. 50 milyon dolarlık bir tekstil fabrikası. Eğer dinleyicilerimiz arasında işadamları varsa, onların da bölgeye mutlaka yatırım yapmasını tavsiye ediyorum. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi ve Çin Halk Cumhuriyeti çok da iyi imkanlar sunuyor.
Biz o bölgeye, belki dinleyicilerimiz hatırlayacaklardır, Sayın Cumhurbaşkanımızla gitmiştik ilk olarak, 27-28 Haziran tarihlerinde oradaydık. Sayın Cumhurbaşkanımız o bölgeye gittiğinde çok net bir mesaj vermişti. Bu mesajı, Uygurların Çin Halk Cumhuriyeti'nin üretken, kanuna uyan vatandaşları olarak Türkiye ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında dostluk köprüsü olması yönündeydi. Bu mesajda herhangi bir değişiklik yok. Biz aynı mesajı tekrar etmek istiyoruz ve oradaki Uygur kardeşlerimizin de bu köprü rolünü iyi üstlenmesini istiyoruz. Tabii köprü rolü üstlenmek için de oradaki kardeşlerimizin belli bir standartta yaşaması önemli ve onların iyiliği, onların huzur içinde olması, onların eğitimlerinde, ibadetlerinde, işlerinde huzur içerisinde olması bizim için önemli. Bu bizim açımızdan önemli bir konu, çünkü Uygurlarla bizim kardeşlik bağımız var, Uygurlarla dil bağımız var, din bağımız var. Ama inanıyoruz ki Çin Halk Cumhuriyeti, zaten bizim bu hassasiyetlerimizin farkında, onlar da ellerinden geleni yapıyor. Bu doğrultuda biz, Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'yle bağlarımızı sıkı tutmak da istiyoruz. Bu bağlarımız konusunda, şu ana kadar hep Çin Halk Cumhuriyeti'nden destek gördük, bunun böyle devam edeceğine inanıyoruz ve önümüzdeki günlerde ümit ediyorum, bu hadiselerin kaynağında ne vardıysa, bunlar tamamen ortadan kalkar ve bu şekilde Çinlilerle Uygurları birbirlerine düşürme eğilimi için sebebiyet verecek unsurlar tamamen ortadan kalkar, biz bundan ancak mutluluk duyarız. Çünkü Çin, bizim dostumuz bir ülke; Uygur halkı kardeşimiz bir halk, Çin halkı da bizim için önemli ve bu iki halkın birbirleriyle uyumlu bir yaşam sürmesinden biz ancak mutluluk duyarız. Bu bağlamda da elimizden ne gelirse, onu da yapmaya her zaman hazırız.
