Türk romanlarında, seyahatnamelerinde, şiirlerinde, Çin izlerine rastlamak güç. Bizim şairlerin, seyyahların, yazarların yolu Çin'e pek düşmez...

    İlhan Berk'in, ''Çin şairlerinin en büyüğü'' Li Bo'ya gönderdiği selam nadir örneklerden biridir. Veya Cemal Süreya'nın, Li Bo'nun ölümüne öykünmesi...

    Bizim şairlerin yolu Çin'e düşmez dedik ama, Hunan köylülerinden Li Çan Çen'in ayağına kadar gelen Nazım Hikmet'i tenzih edelim; ''daha da güzel günler göreceğiz'' demişti Li Çan Çen, Nazım'a, inanıyordu. Li Çan Çen o kadar yaşadı mı bilinmez, ama çocuklarının daha güzel günler gördüğü muhakkak.

    Çin'de yaşamaya başladığımda beri Çin'le ilgili her şey dikkatimi çekmeye başladı. Çin'e gelmeden evvel, okuduğum kaç kitapta kimbilir Çin'le ilgili ne cümleler vardı. Ama hepsini es geçmiştim. İlgi alanımın dışında kalmıştı belki. Şimdi Türkiye'deki kütüphaneme gidip, bütün kitaplarımı bir kez daha kurcalamak istiyorum; Çin'de yaşayan birisinin gözüyle yeniden okumalar yapmak.

    Çin'de az sayıda kitaptan oluşan bir kütüphanem var. Halis Türkçe ihtiyacımı gidermek için bazı Tanpınar, Haşim, Karay kitaplarını Beijing'deki kütüphanemde muhafaza ediyorum. Huzur, bir kez okunacak roman mı sizce? Ve son yıllarda yaptığım okumalarda, Çin'le ilgili tek bir cümle bile karşıma çıksa hemen bir kenara not ediyorum. İlerleyen yıllarda ilginç bir arşiv ortaya çıkabilir.

    Tanpınar Çin lokantasında ne yedi?

    Huzur'un yazarı Ahmet Hamdi Tanpınar'ın rakı tutkusunu herkes bilir; peki Tanpınar'ın bir Çin lokantasında yemek yediğini biliyor muydunuz?

    Tanpınar'ın mektupları, Dergâh Yayınları tarafından basıldı. Bu kıymetli çalışmayı Zeynep Kerman'a borçluyuz.

    Tanpınar, Paris'ten Adalet Cimcoz'a gönderdiği 24 Mart 1960 tarihli mektupta, akşam yemeğini bir Çin lokantasında yediğini söylüyor:

    "Dün akşam belki bir Çin lokantasında yediğim öğle yemeğinden -bademli tavuk- belki Sorbonne'da ve sefaretteki kokteylin neticesi -üç şampanya, iki viski- müthiş bir kolit geçirdim. Evvela gaz. Sonra fıtık çıktı. Dokuzdan on ikiye kadar epeyce çırpındım. Nihayet doktor De La Grand'ı çağırdım. "Eğer fıtığı içeriye sokamazsam hastahaneye gideceğiz ameliyat olacaksın" dedi. Nihayet menhus içeriye girdi. Birşey değil herkes içkiden zannedecekti. Kepaze olacaktım. Adalet, cemiyet hayatı ne korkunç. İnsan ölümün eşiğinde dahi etrafa bırakacağı tesirden korkuyor. Biz hakikaten Aristo'nun anladığından başka manada içtimai hayvanız."

    Tanpınar'ın bademli tavuk dediği Çin yemeği, kuvvetle muhtemel "gongbaojiding" (宫爆鸡丁) adlı yemek olmalı. Ancak bu yemek bademle değil, fıstıkla yapılıyor. Badem ve tavukla yapılan bir Çin yemeği tespit edemedim. Belki Paris'teki Çin lokantası, menüsünü Fransız damak tadına uydurmak için çeşitli değişiklikler yapmış olabilir.

    Ahmet Haşim'in Çin kâsesinde çay keyfi

    Göl Saatleri şairi Ahmet Haşim, belli bir edebiyat akımının temsilcisi olduğu için veya bir takım kalıplara, ölçülere uymak için şiir yazıyor değildi. Haşim'e göre, yazmak, bir zevk ve lezzet işiydi.

    Dergâh Yayınlarının bastığı "Frankfurt Seyahatnamesi, Mektuplar, Mülakatlar" adlı Ahmet Haşim kitabı elimde.

    Kitabın mülakatlar bölümüne bakıyoruz. İlk sırada, Haşim'in 1925 yılında Vakit gazetesine verdiği bir mülakat var. Haşim, söyleşi sırasında edebiyatın, şiirin bir zevk meselesi olduğunu ve nasıl ki çaydan tat alabilmek için onu Çin kâsesinde içiyorsa, şiiri de aynı sebeple yazdığını söylüyor:

    "Bana derlerse ki sanat nasıl olmalı? Ben düşünür ve derim ki, halkın üzerinde dalgalanan yine halkın büyük müşterek ve samimi sesi olmalı. Ve derim ki münferit ruhlar üzerinde tufeyli otlar gibi biten şahsi sanat, milli uzviyet için muzır değilse bile lüzumsuzdur. Fakat ben bu büyük sanatı kendim için istemiyorum. Benim istediğim sanat mânânın ve ahengin inhilâlinden vücut bulan sanattır. (İçinde ateşin mâyi bulunan çay kâsesini göstererek) Ben bu Çin kâsesinde neden çay içiyorsam, şiiri de onun için yazıyorum. Sırf bir lezzet meselesi!"

    Çin'e gelince hemen başkent Beijing'deki İpek Pazarı'na koşup, Türkiye'deyken dalga geçtiğiniz "çakma" ürünleri bavullarınıza doldurmayın... Çay alın, o çayın lezzetini alabileceğiniz Çin kâseleri alın, sevdiklerinize onları hediye edin ve sık sık Ahmet Haşim okuyun...