Tevazu kültürü

    Liaoning Eğitim Yayınları'nın hazırladığını, Yi S. Ellis tarafından kalema alınan ''Yabancılar İçin 101 Hikaye'' adlı kitapta, Çin kültüründe tevazunun yeriyle ilgili güzel bir anı var.

    Çinli Yi Ellis, 13 yaşında memleketi Shanghai'dan ayrılarak ABD'nin yolunu tutar. Orada okur, evlenir. Yıllar sonra Amerikalı eşi Bryan Ellis ile beraber Beijing'deki ailesini ziyarete gelir. Aile kalabalık bir ailedir. Akşam yemeği için sofraya geçilir. Herkes Amerikalı damadın Çincesini merak etmektedir, onu ''test etmek'' için bazı sorular sorulur. Herkes Bryan'ın seviyesinin iyi olduğuna kanaat getirir. Aile büyüklerinden biri Bryan'a ''Çincen çok iyi'' dediğinde, Bryan Ellis tam bir Amerikalı gibi ''Teşekkür ederim!'' cevabını verir. İltifat sahibi Çinli aile büyüğü, şakayla karışık hemen müdahele eder ''Hâlâ yeterince iyi değilim demelisin!''

    Çin'de geçen iki yılın ardından, Çince seviyesi konusunda motive edici iltifatlar almaya başlayan biri olarak, Amerikalının düştüğü hataya hiç düşmedim. Biz Türkler'in en sık kullandığı -hatta biraz da abartarak ve bu ölçüde samimiyetinden uzaklaştırarak kullandığı- sözlerden biridir ''Estağfurullah!''

    ''Estağfurullah'' sözünün gerçek anlamı ile kullanımı arasındaki ilişki tartışılabilir, ancak halk günlük dilde bu sözü, yapılan bir iltifat karşısında tevazu göstermek için kullanır. Estağfurullah, Allah'tan mağfiret ve af dilemektir. Kendisine iltifat edilen kişi, neden Allah'tan af diler? Çünkü, İslam'da her türlü iltifat, güzellik, övgü önce Allah'adır. İnsan, güzelliğe sahip olamaz mı? Elbette olur, ancak insanın güzelliği de, yaradanın insana bahşettiği bir şeydir. Bu nedenle Estağfurullah, iltifat karşısında kalbin gurur ve kibre kapılmasını önlemek için bir tedbirdir. Estağfurullah kelimesinin samimiyeti, bu kelimeyi dilinden düşürmeyenlerin samimiyetinden münezzehtir...

    Çincem konusunda yapılan iltifatlara ''Halen yeterince iyi değil'' demek benim için çok güç değil. Çünkü hem ben de böyle bir kültürden geliyorum hem de Çincem gerçekten iyi değil... Ama birkaç yıl sonra akıcı bir Çince konuşmaya başlarsam bile, iltifat karşısında gurura kapılmadan 还差得远呢 (Hai cha de yuan ne) diyebileceğimi sanıyorum; daha yapacak çok şey var...

    ''Nerede'' kelimesinin tevazu göstermek amacıyla kullanılması konusunda Türkçe ve Çincede bir benzerlik var. Çince seviyenizin çok iyi olduğu söylendiğinde 哪里 (Nali) diyebilirsiniz; yani Türkçedeki ''nerede''. Hatta Türkçede iltifada sebep olan şeye şu an sahip olunmadığını ama bunun çok arzulandığını ifade etmek için bu kelime vurgulu ve sondaki ''e'' harfi uzatılarak söylenir: ''Nerdeeee!'' Burada e'nin uzunluğu, yapılacak çok iş olduğunun ve hedefe ulaşmak için uzun bir mesafe katedilmesi gerektiğinin işaretidir...

    Özgüven ve tevazu arasındaki ince çizgi

    Çinlilerin, yaptıkları bir iş için ''çok iyi oldu'' demeleri nadir görülen bir durumdur. ''Yemek yapıyorum ama tadı hiç iyi değil!'' ''Futbol oynuyorum ama sadece topa vurmaktan ibaret!'' ''Piyano çalıyorum ama çok amatörce!''

    Amatör seviyede piyano çaldığını söyleyen Çinli bir arkadaşımı daha sonra dinleme fırsatı bulduğumda kulaklarıma inanamamıştım. Belki bizim Fazıl Say kadar değildi ama Franz Liszt'in ''Dreams of Love'' adlı eserini çalarken, piyanodan tek bir bozuk ses çıkmıyordu.

    Özellikle Çin'in büyük şehirlerinde gençlerin özgüveni artıyor. Yi Ellis bu durumu ''daha fazla özgüven, daha az Çinli'' olarak tarif etse de, özgüvenin artması her zaman tevazuyu ortadan kaldırmaz. Hatta makbul olan, silik, pasif, yeteneksiz bir karakterin tevazusu değildir, yetenekli, özgüven sahibi, şahsiyetli bir tevazudur.

    Çinli gençlerin artan özgüveni, Çin'in dünya sisteminde artan özgüveniyle de ilişkili kuşkusuz. Hızlı ekonomik büyüme, uzay çalışmaları, olimpiyatlarda gelen altın madalyalar, son olarak Nobel edebiyat ödülü... Bunların hepsi köylüsünden kentlisine bütün bir halka özgüven aşılıyor. Bu aşırı özgüven yüklemesinin, bir ''kibir toplumu'' yaratıp yaratmayacağını kısa vadede görmek imkansız. Ancak Çin kültürünün, böyle bir kibir toplumuna müsade etmeyeceğini sanıyorum.

    Programın başında şunu sormuştuk: Çinliler nasıl yapar? Haftaya devam edeceğiz...