Tibet Özerk Bölgesi'ndeki Lhoka, Tibet milliyetinin kültür beşiği olarak adlandırılıyor. Bugün Lhoka bölgesinden kaynaklanan bir çeşit geleneksel operayı tanıtacağım.
Lhoka ilçesinde Zhaxi Chorten adlı bir köy var. Köy kaynaklı Zhaxi Shoba Operası, Tibet opera tarzlarından büyük etkiye sahip bir tanesi olarak, Çin'in maddi olmayan kültür mirasları listesine alınmış durumda.
Efsaneye göre, Tibet Budizmi'ne mensup budist rahip Tangdong Gyibo, Zhaxi Chorten köyüne gelmiş ve köyü beğenmiş. Köyün uğurlu bir yer olduğunu düşünen Tangdong Gyibo, köye Zhaxi adı vermiş ve etrafındaki yörelerde gösteri yapmak için bir köprü kurmuş. Ünlü budist rahibin opera gösterisine daha sonraki çağlarda Zhaxi Shoba Operası adı verilmiş ve bununla Tibet operalarının ilk sayfası açılmış.
"Tibet Operalarının Atası" unvanına layık görülen Tangdong Gyibo, aynı zamanda Tibet'teki ilk köprünün de kurucusu. Tangdong Gyibo, geniş bir yüzölçümüne sahip Tibet bölgesinde yaşıyan insanların ulaşımı için birçok köprü inşa etmiş. Ayrıca Tangdong Gyibo, bölgedeki milli şarkı, dans ve akrobasi gibi gösteri tarzlarını benimseyerek, koyun derisinden yapılmış maskeler kullanarak, şarkı ve danslarla hikaye anlatan bir opera tarzı geliştirmiş, gösterilerde kazanılan paralarla köprüleri inşa etmiş.
Bundan sonra Zhaxi köyündeki insanlar da gönüllü olarak Zhaxi Shoba Operasını aktarma görevini üstlenmiş. Onların gözünde Zhaxi Shoba, Tibet operalarının beşiği olarak büyük değer taşıyor. Köylü Pema Dondrup, Zhaxi Shoba Operası'nın aktarıcılarından biri. 87 yaşında olmasına rağmen, her gün köyün Zhaxi Shoba Ekibi'nin provalarına gidip, kendi tecrübelerini aktarıyor.
Pema Dondrup, ilkel Zhaxi Shoba Operası'nın özel bir tonlama tarzına sahip olduğunu, bu tür tonlamanın zor icra edildiğini ve kulağa çirkin geldiğini söyledi, ancak uğurun simgesi olan Zhaxi Shoba Operası'nın geçmişte olduğu gibi, şimdi de özel bir konuma sahip olduğunu vurguladı.
"Ben Zhaxi Shoba Opeasını öğrenmeye 9 yaşındayken başladım. Hocalarımız bize çok teorik bilgi öğretti, ancak ilk zamanlara ait hiç bir şeyi aklımda tutamadım. Sadece sıkça tapınaklara ve soyluların evlerine gidip, gösteri yaptığımızı hatırlıyorum."
Zamanla, Pema Dondrup'un Zhaxi Shoba Operası öğrenme hevesi daha da artmış. 25 yaşına gelince sınava katılarak, Zhaxi Shoba Operası'nın 7. kuşak aktarıcısı unvanını almış.
Eski Tibet'te, tapınaklardaki dini faaliyetler, soylu ailelerin törenleri ve yeni yıl kutlamalarında Zhaxi Shoba gösterisi yapılması vazgeçilmez bir gelenekti. Zhaxi Shoba Operası sadece bir gösteri tarzı değil, aynı zamanda uğurun da simgesi olduğu için, operanın mükemmel bir sanat sistemi vardı, ciddi aktarma sınavı yapılırdı. Pema Dundrop, katıldığı sınavı şöyle hatırladı.
"O zaman Potala Sarayı'na gidip, Lasa'daki hemen hemen bütün soyluların önünde gösteri yaptık. Soylular, hemen bir aktarıcı hakkı sınavının yapılmasını istedi. O sınav çok zordu, söyleme tekniğinde ve her bölümün hiçbir cümlesinde hiç hata yapılmamalıydı. Sınav tam 2.5 gün sürdü."
1959 yılında Tibet bölgesinde deomkratik reformun başlatılmasından bu yana, merkezi hükümet Tibetlilerin de aralarında bulunduğu azınlık etnik grupların kültür miraslarının korunması ve geliştirilmesi için özel kuruluşlar oluşturdu, milli kültür miraslarının korunması ve geliştirilmesi çalışmalarına büyük destek sağladı.
Lhoka Milli Kültür Miraslarını Koruma Ofisi Başkanı Rgyatso, Lhoka'daki koruma çalışmalarının daha erken başlatıldığını dile getirdi.
"Maddi olmayan kültür miraslarını koruma çalışmaları ülke düzeyinde 2005 yılında başlatıldı, Lhoka bölgesinde ise bu çalışma daha 1985 yılında başlatılmıştı."
Verilen bilgiye göre, geçen 20 yıldan fazla sürede 800'den fazla halk hikayesi, 18 binden fazla türkü toplanıp derlendi, 160'tan fazla şarkı ve dans videosu çekildi, 500'den fazla halk müzik kaseti kaydedildi. Bu koruma çalışmaları sayesinde Zhaxi Shoba Operası gibi Tibet milli sanatları ülkenin birinci grup maddi olmayan kültür mirasları listesine alındı.
Milli kültür miraslarını koruma önlemlerinin bir parçası olarak, Lhoka bölgesinde 1986 yılında Zhaxi Shoba Oprası'nı kurtarma ekibi oluşturuldu. Ekibin öğretmenliğine davet edilen Pemba Dundrop, bu konuda şu bilgileri verdi.
"İlk grupta 26 genç öğrenci vardi, opera hakkında hiç bilgisi olmayan bu gençler büyük zorluklar çekti. Gündüz dans hareketleri, gece yattıktan sonra da şarkı söylemeyi öğrendiler, yani gece gündüz çalıştılar. Ancak ben çok memnunum, çünkü yüreğimde operayı aktarma sesi hiç dinmedi."
Pema Dundrop'tan eğitim almış Zhaxi Shoba operacılarının sayısı artık 200'ü geçmiş durumda. Bu genç operacılardan Nyima Tsering, operanın 8. kuşak aktarıcısı unvanını aldı.
"Hocamız bize sadece Zhaxi Shoba Operası'nın gösteri tarzlarını değil, aynı zamanda bir sanatın gerçek anlamda nasıl sevileceğini de öğretti. Hocamız şimdi 90 yaşına yaklaşıyor, ancak ondan öğrenilecek çok şey var, zaman çok kısıtlı. Ayrıca neslimize ait zorluklarla da karşı karşıya bulunuyoruz, fakat hocamızın öğretisini unutmayarak, onun ve bizim ortak rüyasını devam ettireceğim."
