*

Tarihi Lijiang kenti içinde yürüyüşe çıkarken, Naxi yazısının bugün dünyada korunan tek hiyeroglif yazı olduğunu öğrenirsiniz. Naxi dilinde bir karakter ya bir nesne, veya bir olayı, ya da bir anlamı simgeler. Basit çizgilerle olay, nesne veya bir anlam çizilir. Naxi yazısıyla yazılmış bazı cümleler bazen bir resmi hatırlatır ve yüksek sanat değeri taşır. Naxi yazısı, kaplumbağa kabuğu ve hayvan kemiğinden yapılmış paralar üzerine oyulan Jiaguwen yazılarına göre daha eskilere dayanıyor. Naxi yazıları eskiden tahta veya taş üzerine çizilen işaret desenleri imiş. Kağıdın icadından sonra Naxi'ler işaretleri kağıt üzerine yazmaya başlamış. Bu kağıtlar, Dongba yazısı olarak da bilinen Naxi yazısının klasikleri olmuş. Naxi etnik grubunda sadece Dongba olarak tanımlanan büyücüler bu yazıyı kullanabildiği için, Naxi Dili, Dongba Dili olarak adlandırılmış.

*

"Dongba" Naxi'cede "bilge" anlamına gelir. Genellikle büyücüler, bilge sayılır. Dongba kültürünün, Dongba diniyle sıkı bağlantısı vardır. Dongba dini ise Çin'in Tang hanedanı döneminde Naxi'ler tarafından sihirbazlık temelinde, Tibet Budizmi kültüründen esinlenerek yaratılmıştır. Dongba'lar, yazmak, resim yapmak, şarkı söylemek ve dans etmekte usta olmalarından dolayı, Naxi etnik grubunun eski Dongba kültürünün hem yaratıcıları hem de taşıyıcıları ve mirasçıları oldular. Bin yıllık geçmişe sahip olan Dongba kültürü, Çin ulusal kültürünün önemli bir parçasıdır. Naxi etnik grubunda halen kullanılan hiyeroglif yazılar, doğal bilimler ile sosyal bilimleri kapsayan 20 bin kelimelik Dongba kitapları, Naxi etnik grubunun ansiklopedisi olarak kabul edilir.

Naxi geleneklerine göre, sadece erkek çocukların Dongba dilini öğrenmeye hakkı vardır. Ayrıca, Naxi'lerin çoğu Naxi yazısını sadece yazabilir, ancak okumazlar, özellikle dini klasikleri hiç okumazlar. Bugün Lijiang dışa açılan bir kent konumunda. Ancak eski geleneksel büyü kültürü, kentte, özellikle dağlık bölgelerde yaşayan insanların günlük yaşamında önemli bir konuma sahiptir. Buradaki insanlar tabiata da, büyücüye de, büyü kültürüne de taparlar.

*

Dongba resmi, Naxi'lere özgü bir sanattır. Naxi'ler, dini törenlerde çeşitli tanrı, insan, hayvan, bitki ve cin resimleri kullanır. Dini faaliyetlerde kullanılan bu resimler, "Dongba resmi" olarak adlandırılıyor. Uzun bir geçmişe sahip olan Dongba resmi, Naxi etnik grubuna ait güzel bir sanat mirası olarak kabul ediliyor.

Naxi'lerin kutsal saydığı tanrıları, efsanelerdeki kahramanları ve hayvanları konu alan Dongba resimleri, insan ile doğa arasındaki uyumlu ilişkiyi yansıtır. Naxi'lerin eski çağlarda inandığı cin ve hayaletleri betimleyen Dongba resmi, bu toplumun geçmişine ışık tutar.

Dongba resmi ağaç parçaları üzerine, Dongba kağıdına veya keten kumaş üzerine yapılır. İlk önce bambudan yapılan bir kalemle resmin ana hatları çizilir, daha sonra resim doğal boyalarla renklendirilir. Canlı renklere sahip bu boyaların üzerinden yüzlerce yıl geçse bile renkler solmaz. İlkel sanat özellikleri taşıyan Dongba resminde, fiziki oranlardan çok çizgilere önem verilir. Tasvirler, canlılıkları, gizemleri ve ilginçlikleriyle daha da zenginlik kazanır. Hem resme, hem de yazıya benzeyen Dongba resmi, bu özelliğinden dolayı ilkel resim sanatı araştırmalarının "canlı fosili" olarak nitelendiriliyor.

1980'li yıllarda, Naxi etnik grubuna mensup bazı yaşlı Dongba'lar, yeniden Dongba resmi yapmaya başladı. Birçok orta yaşlı ve genç ressamın da bu örneklere bakarak çağdaş yorumlar yapmasıyla, bu eski sanat yeniden canlandı.

*

Naxi kültürünün diğer ilginç konusu ise Naxi klasik müziğidir. Naxi müziğinde Tang Hanedanı'ndaki saray müziği ve Daoist müzik unsurları korunuyor. Kaynağı Çin'in orta kesimlerine dayanan, ancak bugün artık pek duyulmayan bu müzik, mucize eseri olarak Lijiang'da korunduğu için, klasik müzik olarak adlandırılıyor. Naxi klasik müziği huzur ve uyumu barındırır ve dinleyicilere sukunet verir.

*

Naxi kadınları çalışkanlık ve dürüstlükleriyle ünlüler. Naxi kadınları bugün bile etnik özellikler taşıyan geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar. Saçları bir parça kumaşla ince hilâl şeklinde sarılarak toplanır, kenarına parlak süs eşyaları takılır. Kıyafetlerinde mavi, beyaz ve kırmızı olmak üzere 3 renk hâkimdir. Çelişkili, aynı zamanda hoş... Büyük omuz atkısı sırttan bele kadar vücuda bağlanır, üzerine ise 7 yuvarlak desen işlenir. Bu 7 desen Büyükayı Takımyıldızını simgeler. Kafasındaki hilâl ve sırtındaki Büyükayı Takımyıldızı, Naxi kadınlarına çarpıcı bir güzellik katar.

Naxi'lerin sırtına bağladığı koyun derisi, güzel bir hikâyeden kaynaklanıyor. Naxi etnik grubunun bir mensubu bir kriz karşısında tüm Naxi'leri kurtarmak için kendisini feda etmiş. Tüm Naxi'ler, kahramanı anmak için, onun burcu olan koyunun derisini sırtlarına bağlamaya başlamış. Bu, kahramanın hiçbir zaman unutulmadığı ve kahramandan tüm etnik grubu koruma dilenmesi anlamına gelir.

Lijiang bölgesinde 200 binden fazla Naxi yaşıyor. Lijiang'a gelince Lijiang geleneklerine uyarsınız. Naxi'ler delikanlıya "şişman altın ağabey" anlamındaki "Pang Jin Ge" ve genç kıza "şişman altın kız kardeş" anlamındaki "Pang Jin Mei" derler. Buna göre, Lijiang'da tombul olmak güzellik demektir. Siyah rengi ise en saygılı renk olarak kabul edilir.

Bir Naxi genç kızı, ancak yeterince çeyiz hazırladıktan sonra evlenir. Ayrıca evlenirken çeyizlerini damadın evine götürür, evden içeriye de ancak damadını sırtında taşıyarak girer. Bu nedenle Naxi'ler arasında "Çay sıcak içilir, kadın şişman olur" şeklindeki söz çok yaygındır. Yani Naxi kadını ne kadar şişmansa, o kadar sıcak karşılanır.