Türkler ile Çinliler arasındaki hediye değişiminin tarihi çok eski zamanlara uzanıyor. Antik zamanlarda karşılıklı hediye edilen ipeklerden, atlardan bugün geriye tarihi kayıtlar kaldı; ancak modern diplomatik ilişkiler vesilesiyle armağan edilen eserleri Çin Ulusal Müzesi'nde görmek mümkün...

Halklar arasındaki hediye değişiminin tarihi modern diplomatik ilişkilerin temelini oluşturuyor. Hediye, tarih boyunca bir halkın zenginliğini, sanatsal ve kültürel birikimini, ekonomik ve siyasi gücünü gösteren en önemli simgeydi.

Ülkeler zor durumda olsalar bile, verdikleri hediyelerle, diplomatik görüşmelerde takındıkları tavırlarla, kıyafetleriyle uluslararası ilişkilerdeki saygınlıklarını korumaya çalışıyorlardı.

Ömer Seyfettin'in Pembe İncili Kaftan'ını giyen Muhsin Çelebi'yi hatırlamamak mümkün mü; Tebriz Sarayında Şah İsmail'in karşısında devletini küçük düşürmemek için ne hazırlıklar yapmıştı da, sonra ömrünün son günlerini yoksulluk içinde pazarda sebze satarak geçirmişti... Ama o Muhsin Çelebi, pembe incili kaftanıyla Tebriz Sarayında Şah'ın ve kurmaylarının gözlerini almış, dik duruşuyla ülkesinin iradesini temsil etmiş, oturacak hiçbir yer olmayan Şah'ın huzurunda paha biçilmez kaftanın üzerinde bağdaş kurarak kendi padişahının büyüklüğünü anlatmıştır.

Türk-Çin ilişkilerinin uzun tarihi incelendiğinde, hediye değişiminin çok eskilere dayandığı görülecektir. Çincede heqing (和亲) denen barış evlilikleri de bir çeşit "hediye" olarak değerlendirilebilir. Bu hediyeler, modern ilişkilerin temelini oluşturuyor.

Eski Türkler, siyasi ve ekonomik münasebet kurdukları memleketlere iyi yetişmiş atlarını hediye ederleri. Bu, Türklerin savaş kabiliyetinin göstergesiydi. Çinlilerin ipekleri, Çin'in zengin ve zarif kültürünün taşıyıcısıydı.

Çin ve Osmanlı saraylarında yer alan hediyeler, uzun imparatorluk yılları boyunca diğer devletlerle olan canlı ilişkilerin en önemli kanıtlarından. Topkapı Sarayı koleksiyonunda muhafaza edilen Çin porselenleri bunun en güzel örneği.

Çin Ulusal Müzesi'nde diplomatik hediyeler sergisi

Tiananmen Meydanı'ndaki Çin Ulusal Müzesi'ni her ziyaret edişimde farklı bir sergiyle karşılaşıyorum. Daha önce nasıl bu sergiyi fark etmemişim diye hayıflandığım çok olmuştur. Müzeyi son ziyaretinde Devlet Hediyeleri adlı sergi dikkatimi çekti. Serginin alt başlığı da ilgi çekici: Dostça Değişimin Tarihi Kanıtı.

Bu salonda 611 parça eser sergileniyor. Bu eserler, 1949'dan bu yana Çin devlet ve parti liderlerinin diplomatik temasları sırasında muhataplarından aldıkları hediyelerden oluşuyor. Elbette diplomatik hediyeler 611 parçayla sınırlı değil; Ulusal Müze'deki bu salon için özenle bir seçme yapılmış. Sergilenen eserlerin pek çoğu daha önce hiçbir yerde teşhir edilmemiş.

1 Ekim 1949'da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC), kurulmasından kısa süre sonra pek çok ülkeyle diplomatik ilişki tesis etti. 1949 yılında ÇHC'yi 11 ülke tanıdı, bu sayı 1960'ta 36'ya, 1980'de 122'ye yükseldi. ÇHC günümüzde 172 ülkeyle diplomatik ilişkilerini sürdürmektedir.

Türkiye'nin Çin'i tanıması

1960'lı yılların ikinci yarısında Birleşmiş Milletler 'de dengeler değişmeye başladı, bağımsızlığını yeni kazanmış ülkeler BM'ye girdi, aynı dönemde Sovyetlere karşı bir denge unsuru olarak ABD'nin Çin'le yakınlaşma çabalarına tanık olundu.

25 Ekim 1971'de BM Genel Kurulu'nda kabul edilen 2758 sayılı kararla ÇHC, BM üyeliğine kabul edildi. ÇHC'nin BM'ye girmesine paralel olarak, Türkiye'de de Çin'le resmi ilişkilerin başlaması dışişleri koridorlarında telaffuz ediliyordu. Zaten 1960'lı yıllarda Lübnan ve Suriye üzerinden ticari ilişkiler kurulmuştu, diğer şartların da olgunlaşmasıyla Türkiye Cumhuriyeti ile ÇHC arasında diplomatik ilişki 5 Ağustos 1971 tarihinde tesis edildi.

Sergi, geçen 65 yıl içinde (1949-2014) Çin ile dünya ülkeleri arasındaki dostluk ilişkilerinin ifadesi niteliğinde. Karşılıklı verilen hediyeler, her ülkenin eşsiz kültürünü ve sanatsal zenginliğini yansıtıyor.

Örneğin 2003 yılında Rusya Dışişleri Bakanı Igor Ivanov tarafından dönemin Çin Cumhurbaşkanı Jiang Zemin'e sunulan, üzerine resim işlenmiş Balalayka, Rus kültürünün zarif bir ifadesi olarak sergide yerini almış.

Ortaçağ gökbilimcisi Uluğ Bey'in porselen üzerine işlenmiş rölyefi ayrı bir inceliğin ürünü; bu porselen tabak, 1997 yılında Özbekistan Dışişleri Bakanı Abdulaziz Komilov tarafından dönemin Çin Başbakanı Li Peng'a takdim edilmiş.

Sergide az sayıda tablo yer alıyor, bunlardan biri Çin-Kırgızistan Sınırında Manzara adlı yağlı boya tablo. 1996 yılında Kırgızistan Halk Meclisi Başkanı Almambet Matubraimov tarafından dönemin Çin Ulusal Halk Meclisi Başkanı Qiao Shi'ya armağan edilmiş.

Sergiden en çok ilgimi çeken eser ise İrfan Ağacı adlı bronz heykel oldu. Ağacın altında iki büyük bilgeyi görüyoruz: Farabi ve Konfüçyüs. İki bilge bir masanın başında fikir teatisi yapıyor, masaya kuş tüyü yerleştirilmiş. Bu heykel 2011 yılında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından Hu Jintao'ya sunulmuş ve Çin Ulusal Müzesi'de yerini almış.

Türkiye'den Çin'e takdim edilen hediyeler de Türk kültür ve sanatının en güzel örneklerini yansıtıyor.

Kronolojik sırayla gidersek ilk olarak 1984 yılının Mart ayında dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından 1983-88 yılları arasında ÇHC Cumhurbaşkanlığı görevini yürütmüş Li Xiannian'a verilen porselen tabağı görüyoruz. Porselen üzerinde zarif bir hat yer alıyor: Tanrı önce göğü yarattı!

Li Xiannian, Kültür Devrimi döneminde ülkeyi yöneten kadrodaki iki sivil isimden biriydi. Diğeri ise Başbakan Zhou Enlai idi.

Kasım 1978'de dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün Çinli devlet adamı Ulanhu'ya verdiği hediyeyi görüyoruz. Gümüş, yaprak şeklinde bir servis tabağı.

Ulanhu yakın Çin tarihinde önemli bir figür. İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nin kurucusu Ulanhu, siyaset hayatı boyunca "Moğol Hanı" unvanıyla anıldı. 1906'da doğdu, 1925 yılında Çin Komünist Partisi'ne katıldı. Moskova Sun Yat-sen Üniversitesi'nde eğitim gördü. Üniversite eğitimi sonrasında İç Moğolistan'a döndü ve partiye bağlı çalışma komitesinin üyesi oldu. II. Dünya Savaşı'nda Japonlara karşı savaştı. 1983-88 yılları arasında Cumhurbaşkanı Li Xiannian'in yardımcısıydı.

Çin ile Türkiye arasındaki en güçlü bağlardan biri İpek Yolu'ydu. 2000 yılında Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in, mevkidaşı Jiang Zemin'e hediye ettiği porselen tablo, İpek Yolu'nun kültürel ve ekonomik ilişkilerde hiç eskimeyen rolüne vurgu yapıyor.

Tabloda İpek Yolu güzergahındaki önemli şehirler ve tarihi eserler gösterilmiş. Taklamakan Çölü'nü geçmekte olan develer, haritaya istikamet veriyor. Kuzeydeki Çin Seddi, Gobi Çölü'ne doğru uzanarak bizi Aksu ve Turfan'ın kuzeyindeki yurtlara ulaştırıyor. Sonrası Taşkent, Semerkant, Buhara... Türklerin Anadolu öncesi ilim irfan merkezleri. Nihayet Tebriz, Tahran ve Anadolu.

2003 yılına geliyoruz. AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, dönemin Çin Başbakanı Zhu Rongji'ye hediyesi, ana hatları altın kaplama porselen bir vazo.

2007 yılında AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Şükrü Ayalan'ın Wu Guanzheng'e hediye ettiği çiçek desenli, altın kaplama porselen vazo da canlı renkleriyle sergide dikkat çekiyor. Wu Guanzheng, 2002-2007 yılları arasında ÇKP Merkez Komisyonu'nun Disiplin Teftiş Kurulu sekreteriydi.

Türk devlet adamlarından Çinli liderlere verilen hediyeler arasında benim en beğendiğim eser mavi renkli, gümüş işlemeli cam vazo oldu. Bu vazo 2009 yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao'ya armağan edilmiş.

2012 yılında yine Erdoğan tarafından bir başka Çinli yetkiliye verilmiş gümüş meyve tabağıyla karşılaşıyoruz. Başbakan Erdoğan bu hediyeyi Çin Ulusal Halk Meclisi Yürütme Komistesi Başkanı Wu Bangguo'ya takdim etmiş.