Tarihte Türk-Çin ilişkileri incelemeleri; İslamiyet öncesi Türk tarihi çerçevesinde algılanıyor ve daha çok Hunlar ve Göktürk dönemlerinde yaşanan ilişkiler ön plana çıkıyor. Özellikle Çin tarihinde Tang hanedanı dönemine kadar olan ilişkilerin fazlalığı ve bunların yazılı hale getirilerek Çin tarihçileri tarafından titizlikle ve oldukça tarafsız bir biçimde aktarılması, araştırmacıların bu döneme yoğunlaşması sonucunu doğuruyor.

Tang sonrası dönemde ise bu kayıtların azlığı dolayısıyla Türk-Çin ilişkilerinin kesintiye uğradığı gibi bir düşünce ortaya çıkıyor.

Bu nedenle de Türklerin batıya göçlerinden sonraki dönemlerle ilgili Çin kaynaklarına dayalı olarak yapılan araştırmalara gereken önem verilmiyor.

Aslında Çin ile ilişkiler, Türklerin batıya göçlerinden sonra da devam ediyor. Coğrafi olarak ne kadar uzaklaşırlarsa uzaklaşsınlar Çinlilerle-Türklerin ilgileri hiç azalmıyor. Osmanlı'dan birçok elçi heyeti Çin'e geliyor. Bazıları Çin'e yerleşiyor ve Çin, bu yeni yerleşimcilere birçok ayrıcalık tanıyor.

Kaynaklar tarandığında Türklerin, Çin ile ilişkilerin özellikle 16. yüzyılda Osmanlı döneminde yükselişe geçtiği anlaşılıyor. Öyle ki bu dönemde Osmanlı'nın, Çin'e teknoloji transferi gerçekleştirdiğine bile tanıklık ediliyor.

Çin kayıtlarına göre, Osmanlı İmparatorluğu'nun bu dönemde ateşli silahlarda dünyada öncü bir yere sahip olduğu ortaya çıkıyor. Osmanlı'nın sahip olduğu silah teknolojisi Çin'de büyük ilgiyle karşılanıyor.

Beijing'e gönderilen bu elçilerin ne maksatla geldikleri ile ilgili Ming kayıtlarında ayrıntılı bilgi bulunmuyor. Sadece elçilerin yanlarında Ming sarayına getirdikleri hediyelerin ayrıntılı bir listesi kayıtlara giriyor.

Fakat bu dönemdeki kayıtlarda tüfek bulunmuyor. Ta ki "Shen Qi Pu" "Olağanüstü Silahlar Kılavuzu" adlı kaynağa dayanarak elçi heyetinde bulunan "Duo Si Ma" adlı Osmanlı elçisinin yanında bir Osmanlı tüfeği getirdiği ayrıntılı şekilde anlatılana kadar.

Osmanlı silah uzmanı Çin'de

"Si Ma, Ganj Nehrini, Karlı dağları ve Kun Lun dağlarını aşarak İmparatora (tekrar) aslan hediye getirmişti yanında olağanüstü silah da vardı. Pekin'e ulaşması sekiz yılını almıştı."

"Shen Qui Pu" yani "Olağanüstü Silahlar Kılavuzu"nda Osmanlı tüfeklerinin Çin'e nasıl geldiği böyle anlatılıyor.

Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Giray Fidan'ın araştırmalarına göre, Osmanlı'da ateşli silahlar uzmanı olan Duo Si Ma, Çin'e giderken yanında bir silah götürüyor. Duo Si Ma, dönemin Çin imparatoru tarafından Beijing'de ikamet ettiriliyor ve Çin imparatoruna doğrudan bağlı olan ve kanun üstü bir statüye sahip olan istihbarat teşkilatı "Jin Yi Wei"de önemli bir göreve getiriliyor.

Duo Si Ma daha sonra getirdiği Osmanlı tüfeğini Zhao Shi Zhen aracılığıyla Çin Devleti'ne veriyor. Silahın üretim ve deneme aşamalarında da bizzat bulunarak Çin Devleti'ne büyük hizmetlerde bulunuyor.

Duo Si Ma, Çin'de bulunduğu dönemde başka hiçbir yabancının alınmadığı istihbarat örgütüne yönetici statüsünde kabul ediliyor. Kardeşinin çocukları Ba Chen ve Ba Zhong da amcaları Duo Si Ma'nın bu önemli görevi sayesinde subaylık için yapılan sınavları başararak Çin ordusuna giriyorlar. İstihbarat ve ordu gibi son derece önemli yerlerde bulunmaları Çin İmparatoru'nun bu Osmanlı elçilerine ne kadar güvendiğini ortaya koyuyor.

Ayrıca bu dönemde Osmanlı silahları, Çinli uzmanlar tarafından çok önemseniyor. Çinliler kendilerinin de üretebildiği birçok ateşli silah olmasına rağmen Osmanlı tüfeği özellikle aranan bir silah özelliği taşıyor.

Bu silahın diğer tüfeklerden üstün olduğunun Çinli uzmanlar ve devlet adamları tarafından da bilinmesi Osmanlı tüfeğinin bu dönemde savaş alanlarında ne kadar vazgeçilmez ve önemli bir silah olduğunu gösteriyor.

"Shen Qi Pu"

Aynı dönemde Çin kaynaklarında Avrupa tüfeklerinden de bahsedilmekle birlikte Zhao Shi Zhen, "Shen Qi Pu" adlı eserinde Osmanlı tüfeğine başlı başına bir bölüm ayırıyor. Bu da Osmanlı tüfeğinin o dönemde Avrupalı benzerlerinden daha üstün olduğunu kanıtlıyor.

Shen Qi Pu adlı eserden yola çıkılırsa Duo Si Ma ve kardeşi Ba Bu Li'nin aslında Osmanlı İmparatorluğu'nun resmi olarak görevlendirdiği elçiler oldukları kanısı kuvvet kazanıyor. Osmanlı'da 16. yüzyılda ateşli silahlar ve barut yapımında kullanılan güherçile devletin tekeli ve sıkı kontrolü altında bulunuyor. Shen Qi Pu adlı eserde de Duo Si Ma'dan Osmanlı'da bir ateşli silah uzmanı olarak bahsediliyor.

Osmanlı İmparatorluğu'nun aynı dönemde Portekiz ve İspanya ile giriştiği mücadelede nedeniyle Hindistan, Aceh, Endonezya gibi bölgelere de silah ve silah uzmanları gönderdiği biliniyor. Buradan hareketle Duo Si Ma'nın da bu silahları Çin'e götürmekle görevlendirilmiş bir Osmanlı elçisi olduğu anlaşılıyor. Ayrıca Çinlilerin, Duo Si Ma'ya gösterdiği itibar da onun bir Osmanlı elçisi olduğunu gösteriyor.

"Olağanüstü Silahlar Kılavuzu"nda anlatıldığı şekliyle Duo Si Ma, Ganj nehrini, karlı dağları yani Hindistan'ın kuzeyinde bulunan Himalayaları ve Himalayaların büyük bir kısmını oluşturan Tibet'i aştıktan sonra Kun Lun dağlarını da geçerek 8 yılda Beijing'e ulaşıyor.

Diğer yandan eserde, Hindistan'a gelene kadar izlediği rotadan bahsedilmiyor. Yolculuğa o dönem Osmanlı yönetiminde bulunan Yemen'den gemiyle Hindistan'a gelerek başlamış olması ihtimali yüksek görünüyor. Yolculuğun süresi ile ilgili olarak aynı bilgilerden Ming Tarih kayıtlarında da şu şekilde bahsediliyor:

"Rumi aslan, batı ineği ve yerel ürünlerini hediye getirdi. Elçilerin söylediklerine göre getirdikleri malların değeri 23.000 altındır. Gidiş dönüş yolu 7 yıl sürmektedir. Çin'in onları ödüllendireceğini ummaktadırlar. Lu dedi ki: 'Ming İmparatoru bu getirdiklerinizle ilgilenmemektedir. İki aslan günde bir koyun yer. (Bu da) Bir yılda 700'den fazla koyun eder. İnekler ot yerler, şimdi ise sebze ve meyve yemektedirler. Bunların yedikleri de insanın yediğiyle aynıdır. Getirdiklerinizi size geri vermek isteriz. Onları az bir şeylerle geri göndermeliyiz yoksa sürekli gelirler.' İmparator bu sözleri ciddiye almadı."

Elçilerin rotası ilginç bir bilgiyi ortaya çıkarıyor

"Olağanüstü Silahlar Kılavuzu"ndaki bu bilgiler ışığında Osmanlı elçilerinin Çin'e giderken izledikleri rotayı ortaya çıkarmak aşağı yukarı mümkün oluyor. Osmanlı elçileri; en kolay yol olarak düşünülebilecek Orta Asya'dan Çin'e gitmek yerine güneyden Hindistan üzerinden Çin'e gidiyor.

Bu rotanın neden seçilmiş olduğu ise kayıtlarda anlatılmıyor. Ancak dönemin tarih kayıtlarında Hindistan'ın Türk-Müslüman bir hanedan olan Babürlerin elinde olduğu bu dönemde bazı Osmanlı seyyahların Hindistan ve Tibet bölgeleriyle ilgili yazdıkları seyahatnameler bulunuyor.

İzlenen bu rota ise ilginç bir bilgiyi daha ortaya çıkarıyor. Çünkü Hindistan'dan Çin'e geçmek için sadece bir yol bunuyor ki o da Tibet'ten geçiyor. Bu da 16. yüzyılda Osmanlıların Tibet'e gitmiş olabileceklerini gösteriyor. Bu güzergah ayrıca Çin'den Hindistan'a ulaşan "İpek Yolu"nun en eski güzergahlardan. Bu yol, Xi An'dan başlyor, Golmud'a ve oradan da Lhasa'ya ulaşıyor. 2005'te tamamlanan ve Beijing'den Lhasa'ya ulaşan demiryolu da bu güzergah üzerine kurulu.