''Setler, setler ve yine setler, her Çin şehrinin çevresini sarıyor.''

    Bu sözler, İsveçli sanat tarihçisi Osvald Siren'e ait. Siren'e göre setler, sarmak, sarmalamak, ötekiyi dışarıda bırakmak, içeriyi kısımlara bölmekten başka ve belki bunların da ötesinde, Çin toplumunun temel özelliklerini, başka bütün yapılardan daha fazla belirliyor. Çatısız bir ev düşünmek nasıl mümkün değilse, Çin'de setsiz bir şehir görmek de imkansız. Bu mimari anlayış dile de yansıyor; öyle ki Çincedeki cheng karakteri (城) hem şehir hem de duvar anlamına geliyor.

    Çin'le ilgili her haberde akla gelen ilk imge Çin Seddi. Bir Türk takımı, herhangi bir branşta Çin takımına yenilmeye görsün, manşet hazırdır: Çin Seddi'ni geçemedik! Bir Türk şirketi, Çin pazarına gözünü diktiğinde, sloganı bellidir: Hedefimiz Çin Seddi'ni aşmak! Türkler, Çin Seddi yakınlarındaki eski yurtlarından ayrılalı yüzlerce yıl da geçmiş olsa, Çin Seddi'nin aşılamazlığı zihinlerdeki yerini koruyor.

    İşin bir de turistik boyutu var; Çin'e yapılan seyahatlerin ilk adresi Çin Seddi. Çin Seddi'nde fotoğraf çektirmeyen kişi, Çin'e gittiğini kabul ettiremez!

    ''Bu set harika bir halk tarafından yapılmış olmalı''

    Resmi gezilerde de setin özel bir anlamı vardır, başkent Beijing'i ziyaret eden yabancı bir devlet adamının Çin Seddi'ni ziyaret etmemesi nadir görülen bir durumdur. Bu, Ankara'da Anıtkabir özel defterinin imzalanması gibi rutin bir diplomatik faaliyet. İlk ziyaret 19 Mart 1960'ta yapıldı; Nepal başbakanının, Çin Seddi'nin turistik kapısı Badaling'i ziyaret etmesinden sonra, Çin Seddi, asırlar boyu Çin'i korumanın dışında diplomatik bir görev de üstlendi. 1972'de ABD Başkanı Richard Nixon'ın Çin Seddi ziyareti belki en kayda değer ziyaretlerden biri. Nixon, çığır açan bu ziyaret kapsamında gittiği Çin Seddi'ne hayran kaldı ve şunları söyledi: ''Burası harika bir set ve harika bir halk tarafından inşa edilmiş olmalı.''

    Çin Seddi'ne İngilizcede Great Wall deniyor, Büyük Duvar. Çinceden doğrudan çevirisi ise Uzun Duvar. Çin Seddi'nin büyüklüğü ve uzunluğu döneme ve bakış açısına göre değişiklik gösterebilir, ama aslolan bunun ''Çin'' Seddi olmasıdır! O nedenle Türkçedeki adlandırma gayet yerinde. Çin Seddi, Çin'in kendisidir. Çin kültür ve medeniyetinin en karekteristik sembolüdür. Geçen binlerce yılda hanedanlar, imparatorlar, hatta rejimler değişse de, değişmeyen tek şey Çin Seddi'nin, Çin kimliği üzerindeki belirleyici gücü olmuştur.

    Çin Seddi, efsaneyle gerçeğin iç içe geçtiği bir hikayeye sahip. Tarihi, uzunluğu, işlevi her dönem tartışma konusu olmuş, farklı yorumlanmış. Çin'in bir ucundan diğerine uzanan binlerce kilometrelik bir set olduğu ve bunun tek bir dönemde yapıldığı inancı yaygın. Oysa ''İlk İmparator'' Qin Shihuang'ın (MÖ 259-210) başlattığı set inşası, zaman içinde farklı boyutlar kazandı. Örneğin başkent Beijing'in kuzeyinde yer alan turistik Çin Seddi kapıları en çok 500 yıllık tarihe sahip. Bu setler Ming hanedanlığının ya sıfırdan yaptığı ya da onardığı setlerin parçaları. Çin Seddi, tek bir dönemde tek bir imparator tarafından yapılmadığı gibi, her dönemde aynı işlevi görmüş değil.

    Mesele set meselesi değil...

    Çin Seddi'nin Çin'e neler getirdiği ve neler götürdüğü de ayrı bir muamma. Kendisini savunmak için set inşa etme telaşına düşen pek çok hanedanlık ciddi sıkıntılar yaşadı. Her şeyden önce, set inşa ettirmek, devlet bütçesine ciddi yük getirdi. 1549'da Beijing'e girme imkanı bulamayan Moğol lideri Altan Han'ın süvarileri, setin etrafından dolaşarak, yapının savunma işlevini geçersiz hale getirdi. 1630'da bu kez Mançular Beijing'in doğusundaki seti yarıp geçecekti.

    Diğer yandan, set inşa etme hususunda başka hanedanlar kadar hevesli olmayan Tang hanedanı, Çin'e altın çağını yaşattı. Sınırların genişlediği ve bozkır halkları ile uyumun sağlandığı bu dönemde, edebiyat ve sanatta müthiş bir sıçrama yaşandı. Bilhassa şiirde tam bir patlama oldu. Tang imparatoru Taizong'un (599-649), ''Bence mesele set inşa etmek değildir'' dediği söylenir.

    Tang hanedanlığı, kendi içine kapanmaktansa, dışa açık bir dış politika izlemenin meyvelerini kısa sürede topladı. İmparator Xuanzong döneminde, her yerden Çin'e lüks mallar geliyordu. Hint, İran ve Türk süslemeleri çok değerliydi. Tang şehirlerinde yabancı nüfus artıyordu. Arap seyyahlar Çin şehirlerinde dolaşıyor, seyahatnameler yazıyordu. Bu dönemde başkent Chang'an'da 25 bin yabancı olduğu tahmin ediliyor.

    Set inşa etme konusunda en istekli devlet ise Ming hanedanı idi. 16. asrın sonunda tuğla ve taş parçalarından yapılmış Ming setleri, her bakımdan büyük işti. 250 ilâ 500 metre aralıklarla ek hisarlar dikildi ve set işaret kuleleriyle süslendi. 13. asırdaki Moğol istilasının yarattığı yıkım ve korku göz önünde bulundurulursa, Moğollardan sonra Çin'in yönetimini devralan Ming hanedanının set inşasına neden bu kadar önem verdiği anlaşılabilir. Moğol istilası öyle bir dönemdi ki, ''gelecek bin yıl boyunca ülkenin başına hiçbir kötülük gelmese bile verilen hasarı onarmak ve eski haline getirmek mümkün olmayacaktı.'' (Tehlikeli Sınır, Göçebe İmparatorluklar ve Çin, Thomas J. Barfield)

    Çin Seddi, Çin'i koruma ve kollama misyonunu çoktandır bırakmış. Savunma amacıyla duvar örmek, modern dünyada tercih edilen bir yöntem değil. İsrail'in 2002'de Batı Şeria'da örmeye başladığı duvarı bir istisna olarak not edelim. Hem 21. yüzyılda bu yöntemin tercih edilmesi açısından istisna hem de savunmadan başka amaçlar taşıdığı için istisna bir duvar...

    Maddi olarak Çin Seddi, her yıl binlerce turistin ziyaret ettiği bir yapı olarak hizmet etse de, manevi Çin Seddi, antik çağlardan günümüze uzanarak, binlerce yıllık Çin tarihini birbirine bağlayan bir tutkal işlevi görüyor. Türklerin Kızıl Elma'sı varsa, Çinlilerin Uzun Set'i var denebilir.

    Çin halkı sırtını sete dayadığı vakit...

    Set, tarihin daha geç dönemlerinde uyarıcı bir işlev de gördü. Japon işgali sırasında zor günler geçiren Çin halkı, ''sırtını Çin Seddi'ne dayadığı vakit'' uykudan uyandı ve harekete geçti. Bu ifade Başkan Mao'ya ait. Mao, 1960'ta şöyle der:

    ''Japonya Kraliyet Ordusu, Çin'in çoğunu işgal edince, ancak Çinliler sırtlarını sete dayayınca uykudan uyandılar ve silahlara sarıldılar. Bu, özgürlük savaşımızdaki zaferimiz için uygun koşulları yarattı.''

    Çin Seddi, Çin halkının hedeflerinin bir sembolü olarak, Çin Halk Cumhuriyeti'nin milli marşında da geçiyor: ''Ortaya çıksın köle olmayı reddedenler'' diye başlayan marş, ''Etimizden ve kanımızdan yeni bir Uzun Set inşa edelim!'' sözüyle devam ediyor...(把我们的血肉，筑成我们新的长城) Çin Seddi'yle ilgili pek çok efsane ve şarkı var. Bunlar da başka bir programın konusu olsun. Güzel bir Çin Seddi şarkısıyla bitirelim. Su Yun'den ''Çin Seddi Uzun'' adlı şarkıyı dinliyorsunuz: ''Herkes Çin Seddi'nin iki tarafının memleket olduğunu söylüyor / Biliyorsunuz Uzun Set ne kadar uzun!(都说长城两边是故乡你知道长城有多长)