Tarih 15 Nisan 2009. Büyük bir gürültü ve göz kamaştıran bir aydınlık eşliğinde, bir uydu, güzel dağlar ve sularla çevrili Sichuan eyaletindeki Xichang Uydu Fırlatma Merkezi'nden başarıyla uzaya gönderildi.

    Bu an, Çin'in uzay çalışmaları için ayrı bir önem taşıyordu. Çünkü bu, Çin'in öz kaynaklarına dayanarak geliştirip uzaya gönderdiği 100. uzay aracıydı. Çincesi ''Beidou'' olan ''COMPASS'' adlı küresel konum belirleme sistemine katılan bu yeni uydunun, fırlatma merkezinin komuta odasında ak saçlı yaşlı bir kişi için de özel bir anlamı vardı. Çünkü bu uyduyla, Çin malı 100 ''yıldız'' arasında, 80. doğum gününü yeni kutlamış olan Sun Jiadong'un teknik direktörlüğüyle veya başmühendisliğiyle yapılan uyduların sayısı 34'ü buluyordu.

    Bu kadar büyük başarılar kazanan Sun Jiadong, 11 Ocak 2010 günü sabah saatlerinde Çin'in başkenti Beijing'deki Büyük Halk Sarayı'nın başkanlık divanı platformunda 2009 Ulusal Yüksek Bilim ve Teknoloji Ödülü'nün belgesini Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao'nun elinden aldı. Bundan 10 yıl önce de Sun Jiadong, 18 Eylül 1999'da yine Büyük Halk Sarayı'nda dönemin Çin Cumhurbaşkanı Jiang Zemin'in elinden ''Atom Bombası, Hidrojen Bombası ve Uydu Çalışmalarına Seçkin Katkı Madalyası''nı almıştı.

    Sun Jiadong, Ulusal Yüksek Bilim ve Teknoloji Ödülü'ne layık görüldüğü haberini aldığında ''Uzay çalışmaları, on binlerce kişinin ortak çalışmasının ürünüdür ve benim kişisel katkım son derece kısıtlıdır. Dolayısıyla bu ödül, uzay çalışmalarımıza verildi'' diye konuştu.

    Altın madalyayla yurda dönüş

    Büyük başarılara imza atan ve ''Uyduların Babası'' lakabını taşıyan bu Çinlinin uzay çalışmalarına tamamen tesadüf sonucu başladığı pek bilinmez.

    Ülkenin kuzeydoğusunda yer alan Liaoning eyaletine bağlı Fuxian ilçesinde doğup büyüyen Sun Jiadong, 1940'lı yılların sonlarında 18 yaşındayken Harbin Sanayi Üniversitesi'ne girerek hazırlık sınıfında Rusça öğrenmeye başladığında, gelecekte bir inşaat mühendisi olarak büyük köprüler inşa etmeyi hayal ediyordu.

    Sun Jiadong'un bu ilk rüyası gerçekleşmiş olsaydı, Çin seçkin bir uzay uzmanından olacaktı. Ancak o zaman Harbin Sanayi Üniversitesi'nde otomotiv mühendisliği bölümü açılıdı. O yıllarda otomobiller Çinliler için pek gizemli olduğu için, Sun Jiadong hazırlık sınıfını bitirdikten sonra büyük köprülerde sürülebilecek otomobiller üretme rüyasına kapıldı ve otomotiv mühendisliği bölümünü seçti. Fakat kısa süre sonra, yeni Çin'in hava kuvvetleri kurma çalışmalarına başlaması nedeniyle, Rusçayı çok iyi öğrenmiş olan Sun Jiadong devletin acil ihtiyaç duyduğu bir genç olarak orduya çağrıldı.

    Bunun ardından Sun Jiadong, 1951 yılında 29 kişiyle birlikte uçak mühendisliği eğitimi görmek üzere Sovyetler Birliği'ne gönderildi ve burada Jukovski Mühendislik Enstitüsü'ne başladı. Moskova'daki öğrencilik yılları Sun üzerinde derin izlenimler bıraktı. O yılları hatırlarken ''Devlet büyük masraflar yaparak bizi okutuyordu, o yüzden hepimiz çok çalışkandık. Her gün gece saat ikiye kadar çalışırdık. O zaman benim hafızam da çok güçlüydü. Bu nedenle sınavlarda hep yüksek puan alırdım'' diye konuşuyor.

    Jukovski Mühendislik Enstitüsü'nün şöyle bir geleneği vardı: Bütün derslerde tam puan alan öğrencinin fotoğrafı, okulun girişindeki panoya asılırdı. Bir yıl sonra aynı başarıyı tekrarlarsa, fotoğrafı panonun bir üst sırasına kaydırılırdı. Sıra yükseldikçe, fotoğraflar daha da büyürdü. Eğer bir öğrenci, okuldan mezun olduğunda panodaki yerini koruyabilirse, üzerinde Stalin'in kabartması olan bir altın madalyaya sahip olurdu. Sun Jiadong, 1958'de işte bu madalyayla ülkesi Çin'e döndü.

    Dongfanfhong projesine katılıyor

    200 yıl önce Çin imparatoru Kangxi, Rus Çarı'na iki sandık Çin yapımı roket hediye etmişti; 200 yıl sonra o dönemde Çinlilerin ''Büyük Ağabey'' dedikleri Sovyetler Birliği Çin'e iki adet füze hediye etti. Sun Jiadong'un ülkesine dönüşünden bir yıl sonra Moskova'dan yola çıkan özel bir tren, Sovyetler tarafından Çin'e hediye edilen iki adet P-2 tipi kısa menzilli füzeyi Beijing'e taşıdı.

    Sun, yurda döndükten sonra uçak yapımcılığına girmedi. O dönemde Çin'in füze projesini yöneten Mareşal Nie Rongzhen'in, Hava Kuvvetleri Komutanı Liu Yalou'dan teknik personel istemesi üzerine Sun Jiadong'un hayatındaki ilk dönüm noktası meydana geldi. Uçak yapımcılığına veda eden Sun, Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı 5. Enstitü'ye girerek Sovyet yapımı P-2 füzesine dayalı Dongfeng füzelerinin ar-ge çalışmalarına katıldı. O zaman Sun, ömrünün geri kalanını füze çalışmalarıyla geçireceğini düşünmüş, uyduyla arasında kopmaz bir bağ olacağını hayal bile etmemişti.

    Yıl 1967. Çin hükümeti, ülkein ilk uydusunun planlandığı şekilde uzaya gönderilmesini güvence altına almak için Çin Uzay Teknolojisi Enstitüsü'nü kurdu. Enstitü başkanlığını üstlenen tanınmış bilim adamı Qian Xuesen, ilk Çin uydusunun teknik direktörlüğüne Sun Jiadong'un atanmasını önerdi.

    38 yaşındaki Sun, yeni görevine azime başladı. Uydunun en kısa sürede uzaya gönderilmesi için daha önce yapılan planın basitleştirilmesini sağladı. Yoğun çalışmalar neticesinde Dongfanghong-1 yani ''Doğu Kızıldır'' adlı ilk Çin uydusu, Nisan 1970'de Gobi Çölü'nden uzaya gönderildi. Böylece Çin dünyada uydu geliştirip fırlatabilen 5. ülke oldu. Sanayi alt yapısı son derece geri kalmış olan Çin, tamamen kendi kaynaklarına dayanarak uzaya uydu göndermekle tüm dünyayı şaşırtmıştı.

    Uzay bilimcisinden işadamına

    Ekim 1985'e gelindiğine, Çin hükümeti, yerli taşıyıcı roketlerin uluslararası piyasaya girerek yabancı ülkeler için uzaya uydu göndereceğini açıkladı. Bu açıklama dünyada yankı uyandırdı; çünkü o ana kadar bu piyasa ABD ve Avrupa'nın elindeydi.

    1986 yılında uydu gönderme işlemleri sırasında meydana gelen patlamalar, ABD ve Avrupa'nın uydu fırlatma merkezlerine karşı bir güvensizlik yarattı. Bu, Çin'in uluslararası piyasaya girmesi için bir fırsat oldu.

    Ancak uydu fırlatma işi ticari bir faaliyetti. Sun Jiadong, bir tür ''işadamı'' rolü üstlendi. 1988'de merkezi Hong Kong'da bulunan Asya Uydu Şirketi, Amerikan Hughes Şirketi'nden Asya-1 adlı uyduyu satın aldı. Ancak bu uydunun Çin'e gönderilmesi için ABD yönetiminin çıkış izni vermesi gerekiyordu. İzin belgesini alma görevi Sun Jiadong'a verildi. Sun, o yılın Ekim ayında Amerikalı yetkililerle protokol imzaladı. Ancak ticari konulardaki anlaşmazlıklar nedeniyle nihai anlaşma imzalanamadı. O yılın Kasım ayında Washington'da ikinci tur görüşmeler başladı. Çin heyetine Sun başkanlık ediyordu. Sun, son derece deneyimli Amerikalı yetkililer karşısında, ''Çin'in uluslararası uydu fırlatma piyasasını alt üst ettiği'' iddialarına başarıyla karşılık verdi. Yapılan zorlu görüşmelerin ardından anlaşma imzalandı. Asya-1 uydusu, 7 Nisan 1990'da Çin yapımı taşıyıcı roketle uzaya gönderildi.

    75 yaşında yine zor bir görev

    2004 yılında Çin'in Chang'e-1 adı verilen Ay Keşif Projesi başlatıldı. Çin'in uzayı keşfetme çalışmalarında atılan bu ilk adım, atom bombası ve hidrojen bombasının yapımı ile uydu yerleştirme ve insanlı uzay uçuşları gerçekleştirilmesinden sonra ülkenin uzay çalışmalarında kilometre taşı niteliği taşıyan üçüncü büyük atılım oldu. Projenin başında 75 yaşındaki Sun Jiadong vardı.

    Bu, Sun'un üstlendiği belki de en zor görevdi. Aynı projenin direktör yardımcısı Zhang Rongqiao'dan dinleyelim:

    ''O zaman 75 yaşında olan Sun Jiadong, hayatı boyunca büyük başarılara imza atmış bulunuyordu. Ancak Chang'e-1 projesi büyük risk taşıyordu. Eğer bu işte başarısız olursa, onun başarılarla dolu 50 yıllık prestijine gölge düşecekti.''

    Oysa Sun Jiadong işin risklerinden çekinmiyordu. Onu düşündüren projenin teknik ayrıntılarıydı. Sun o günleri şöyle anlatıyor:

    ''Bugüne kadar hep yer küreden on binlerce kilometre yükseklikteki yörüngelere uzay araçları gönderdik. Şimdi yerkürenin 400 bin kilometre ötesindeki aya uçacağız. Önümüzdeki ilk sorun, yeryüzündeki komuta ve haberleşme donanımlarının, ihtiyacı karşılayıp karşılayamayacağı. Ayrıca eskiden sadece uzay aracı ile yerküredeki hareketleri inceliyorduk; bu kez ayın hareketlerini de incelemeliydik. Yani uzay aracımız daha kaliteli ve hassas olmalıydı.''

    Üç yıl süren çalışmalardan sonra Chang'e-1 Uydusu 24 Ekim 2007 günü Xichang Uydu Fırlatma Merkezi'nden uzaya fırlatıldı. Uydu, bir yıllık ömrü boyunca belirlenen görevleri başarıyla yerine getirdikten sonra, 2009 yılının başlarında kontrollü olarak ay yüzeyine çarptırıldı.

    Halen Ay Keşif Projesi'nin danışmanlığını yürüten 84 yaşındaki Sun Jiadong'un emekli olup köşesine çekilmek gibi bir niyeti yok...