Türkiye'de de kimi zaman gündeme gelen "canlı mı, banttan mı?" tartışması, Çin'de CCTV Yeni Yıl Galası performanslarıyla tekrar konuşulmaya başlandı.

    Konu, çoğu sosyal meselede olduğu gibi, internet kullanıcılarının gösterdikleri tepkiler üzerine basına da yansıdı. China Daily gazetesinden Mu Qian, konuyla ilgili bir yazı kaleme aldı.

    Çin Merkez Televizyonu'nun (CCTV) Yeni Yıl Özel Programı'nda performans sergileyen şarkıcıların çoğu, internet kullanıcılarının eleştirilerinin hedefi haline geldi. Ülkenin en popüler televizyon programında sahne alan şarkıcıların eleştirilme nedeni ise yüz milyonlarca izleyicinin önünde dudak oynatmalarıydı.

    Televizyonlarca domine edilen Çin müzik sektöründe dudak oynatmak veya meşhur deyişle "playback yapmak", herkesçe bilinen bir sırdır.

    Türkiye, konuya yabancı değil

    Türkçe, bu konuda bize epey geniş bir kelime haznesi tanıyor: Dudak oynatmak, dudak uydurmak, playback yapmak, banttan söylemek, banttan okumak vs. Türkiye'de de bir dönemki kadar yoğun olmasa da hâlâ zaman zaman gündeme gelen bu konu, hâliyle dile de yansımış ve zenginlik katmış.

    Türkiye'de de yılbaşını evde televizyon karşısında geçirmek isteyenler, aynı şarkıcıları farklı kanallarda, farklı dekorlar önünde ve farklı kıyafetler içinde görebilirler. Çünkü yılbaşı programları, genelde en az bir hafta öncesinden çekilir; yılbaşı geldiğinde ise tüm kanallar kendi programlarını çoktan yayına hazırlamıştır. Bazı sanatçılar, birden fazla televizyon kanalının özel programında yer alır ve yılbaşı gecesi ortaya garip bir durum çıkar.

    Sanatçılar çoktan tatillerine gitmiş, Uludağ'da veya Bodrum'da sahne alır, moda tabirle ekstralara çıkarken, diğer yandan televizyon izleyicileriyle birlikte 10-9-8... diye geriye sayarlar. Bu, tabii bayram özel programlarında da aynı şekilde yaşanır.

    Bu konuda, her ne kadar televizyon dünyasının gerçekten/gerçeklikten uzaklığıyla ilgili birçok iletişim kuramına değinebilecek de olsak, konuyu dallandırıp budaklandırmamakta fayda var.

    Beyonce de ulusal marşı banttan söylemişti

    Çin'in ana kesiminden Sun Nan, Hong Konglu Alan Tam ve Malezyalı Tan Kheng Seong'un aralarında yer aldığı şarkıcılar, CCTV'nin isteği üzerine performanslarını dudak oynatarak gerçekleştirdi.

    Çinli popçu Li Chunbo da 100 Çinli şarkıcıdan 99'unun sahnede playback yaptığını söylüyor.

    CCTV gala programlarının emekli yönetmenlerinden Huang Yihe, önceden kaydedilen vokallerin, gösterinin "kurallaşmış ilkelerinden" olduğunu aktarıyor. Bir başka deneyimli yönetmen Lang Kun da 2009 yılını örnek vererek, o dönemde canlı şarkı söylemenin gala programı için zorlu bir iş olduğunu belirtiyor.

    Çinli "dudak oynatıcılar" ile ilgili belki de çok şikayet etmemeli, bu konuyu belki çok da büyütmemeliyiz; zira, bu aynı zamanda küresel bir tartışma mevzusu. Meselâ, ünlü şarkıcı Beyonce, ocak ayında yapılan ABD Başkanı Barack Obama'nın yemin töreninde, ulusal marşı playback yaparak söylemişti.

    Beyonce, daha sonra bir basın toplantısında konuya açıklık getirmeye çalışmış; hava, erteleme ve uygun ses kontrolü yapılmaması gibi gerekçeler sunmuştu.

    Kültürel kökleri nedir?..

    Performans bir yana, alkışın bile daha önceden planlı bir şekilde ve izleyici arasına gizlenen personelce organize edilmesi de eleştirilere maruz kalıyor elbette.

    Çin'de birçok konserde, özellikle de çok sayıda sanatçının sahne alacağı gösterilerde playback yapmak, çok sık karşılaşılan bir durum. Bu tür organizasyonlar da genelde televizyon yapımcıları tarafından düzenleniyor.

    Bunun kültürel nedenlerini de gözardı etmemek gerek. "Kusursuz gösteri" fikri, Çin kültüründen köklerini alıyor. Çinli sanatçılar, geleneksel olarak sanatı "hayattan fakat, hayatın üzerinde bir şey" olarak görüyorlar. Sanatın estetikliğinin her şeyin önünde olması, tabiatı ile doğallığın da önüne geçmesine yol açıyor.

    China Daily yazarı Mu Qian, Londra Olimpiyat Oyunları'nın açılış töreninde görev alan çok sayıda gönüllünün, kusursuz bir görüntüye veya performansa sahip olmadıkları gerekçesiyle, Beijing Olimpiyat Oyunları'nın açılışında yer alamayacaklarını yazıyor. Çünkü bu kişiler, Çinliler için fazla sanatsal olmayan/görünmeyen kişilerdir, diyor yazar.

    Bu bağlamda bakınca, dudak uydurma da kimseye çok tuhaf gelmiyor, özellikle de bir ritüel haline gelmiş CCTV gala programında...

    Dublajlı diziler ve filmlerle büyüyen kuşaklar

    Çin dublaj endüstrisi de Çin halkını "dudak uydurma kültürüne" hazırlayan unsurlardan biri. 1990'lar öncesinde tüm yabancı filmler ve diziler Çin'de dublajlı olarak yayımlanıyordu. Bazen Çin filmleri ve dizileri dahi, oyuncuların kendi sesleri kusursuz olmadığından veya yetersiz görüldüğünden, profesyonellerce seslendiriliyordu.

    Aynı kültür, Türkiye'de de, bilhassa Yeşilçam döneminde hâkimdir. Türkiye açısından, bunun tek nedeninin, kültürel bir mükemmeliyetçilik noktasına bağlanmasını, fazla müspet ya da iyimser bir yaklaşım olarak görebiliriz. İlk akla gelen etkenlerden biri, ortam sesinin korunması, izole bir ortam yaratılmasının zorluğu ve masraflı oluşudur. Yani, bu mükemmeliyetçilikten ziyade, çoğu zaman kolaycılık olarak adlandırılabilir.

    Türkiye'de de bir neslin tüm jön aktörlerini bir veya iki dublaj sanatçısı seslendirmiş; Tarık Akan, Kartal Tibet, Ekrem Bora, Ayhan Işık gibi farklı dönemlerin aktörleri, genellikle ünlü tiyatrocuların veya dublaj sanatçılarının sesleriyle Türk izleyicilerin hayatlarına girmiştir.

    Halk, kendine sunulanın farkında mı?..

    Çinli yazar Mu Qian, China Daily'deki yazısında, "Çince dublajlı filmleri orijinalleriyle mukayese ederseniz göreceksiniz ki, ortada sadece iki farklı dil değil, aynı zamanda iki farklı duygu vardır" diyor. Yazara göre, Çince dublajın tabir yerindeyse daha "cilalı" olduğunu fark etmekte zorlanmazsınız. Seslendirme sanatçıları, orijinalinden daha abartılı bir şekilde yaptıkları vurgularla mevcut durumu yapaylaştırırken, orijinaline baktığınızda daha doğal bir durumla karşılaşırsınız.

    Bugünlerde birçok Çinli, yabancı filmleri altyazılı olarak ve orijinal sesiyle izlemeyi tercih etmeye başladı. Bu aynı şekilde, banttan söylemek ile canlı söylemek arasında da geçerli. Artık insanlar, canlı olmayan performanslardan tatmin olmuyorlar.

    Belki bazı kişiler, hayranı oldukları sanatçının playback mi yaptığını, canlı mı söylediğini pek umursamıyor, onu sahnede görmekle yetiniyor. Mu Qian, China Daily'deki yazısında şuna dikkat çekiyor: "Eleştirilerin toplandığı ve kritik olan bir nokta, 'halk kendisine ne sunulduğunu bilme hakkına sahiptir' ifadesidir; özellikle de bir performansı izlemek için para ödemişlerse..."