Nobel kazanan ilk Çinli yazar Mo Yan, romanlarındaki başarılarını sinemaya uyarlanan eserlerine de borçlu. Yazarın, Çin'in en ünlü yönetmenlerinden Zhang Yimou ile tanışması, iki isim için de bir dönüm noktası oluyor.

Zhang Yimou'nun beyaz perdeye taşıdığı 1986 tarihli Kızıl Darı Tarlaları eserinin öyküsü de Gaomi'de geçer. Kitapta, tahtırevanda taşıdığı gelini kaçıran ve daha sonra da onunla evlenen bir taşıyıcının hikayesi anlatılır.

Editör Ye Kai, Kızıl Darı Tarlaları eserini göklere çıkarıyor ve "yaşamın gücüne bir kaside" olarak niteliyor.

1997 yılında, ordudaki görevinden ayrılan Mo Yan, kendine özgü bir yazı üslubu geliştirdi. Tarih, aile, menkıbeler, kan ve şiddet, Büyük Göğüsler ve Geniş Kalçalar ile Sandal Ağacı Cezası gibi en ünlü eserlerinde sıkça görülen unsurlardır.

Mo'nun birçok eserinin çevirisini yapan ve aynı zamanda, modern ve çağdaş Çin edebiyatı üzerine çalışan akademisyenlerden Howard Goldblatt, Mo Yan'ın eserlerinin Charles Dickens'in eserlerini andırdığını söyleyerek, Mo'nun süslü ve kuvvetli yazı dilini övüyor.

Ödülü hak ediyor mu, etmiyor mu tartışması...

Ödülü hak ettiği konusunda ikna olmayanlar da var elbette. Bazı yazarlar ve eleştirmenler, Mo'nun yeteneğinden çok bakış açısına eleştiri yöneltiyorlar ve ciddi sosyal meseleleri işlerken, daha bağımsız ve nesnel olabilirdi, diyorlar.

Editör Ye Kai, bu eleştirilere karşı çıkıyor ve Mo'nun 2010 tarihli Kurbağa romanını örnek gösteriyor. Mo, bu kitabında hassas bir konuyu, Çin aile planlaması politikasını işliyor. Ye, "Bu kitabın, aile planlaması politikasına bir övgü olduğunu düşünenler vardır ama ben onların bu kitabı gerçekten anladıklarını düşünmüyorum" diyor.

Goldblatt, Nobelli yazarın bir başka önemli çalışması, Şarap Cumhuriyeti'nin Çin'den çıkan teknik açıdan en yenilikçi ve seçkin roman olduğunu belirtiyor. Mo, insanların bebek/cenin yedikleri iddiasını araştırmak üzere kurgusal bir kent olan Şarap Cumhuriyeti'ne giden resmi bir yetkilinin öyküsünü gerçeküstü ve zengin metaforlarıyla anlatıyor. Hikayede, yetkili henüz araştırmalarına başlayamadan, yerel yetkililer onu sarhoş ediyor ve bu kişi, daha sonra ise bir dışkı çukurunda boğuluyor.

Beyaz perdedeki başarı önemli

Mo'nun eserleri, beyaz perdede büyük sükse yaptı. Kızıl Darı Tarlaları, 1986'da yayımlanmasından sonra, hemen ertesi yıl sinema salonlarında büyük beğeni kazandı ve bununla kalmayarak, 38'inci Berlin Uluslararası Film Festivali'nde Altın Ayı ödülünü kazandı.

Filmin yaptığı bu sıçrayış, sadece yazar için değil, yönetmen Zhang Yimou için de bir yükseliş oldu. Mo, bu film olmasaydı, sadece edebi çevrede tanınacağını söylüyor.

Bu deneyim, Mo'nun sinemanın, film çekmenin, edebiyattan ayrı bir sanat türü olmadığı yönündeki önyargısını kırmış oldu.

Mo, sette Gong Li'yi ilk gördüğünde, çok da etkilenmediğini belirtiyor. "Bana bir kolej öğrencisi gibi göründü, benim çizdiğim kadın hakkında herhangi bir belirti taşımıyordu" diyor ve daha da ileri giderek ekliyor: "Filmi mahvedebilirdi."

Kapkalın senaryo, Zhang Yimou tarafından kırpılarak, sadece birkaç sayfaya indirilmişti. Sonuç, Mo'yu şaşırttı. Beş dakikalık gelin taşıma sahnesi bile, görsel zenginliği ve unutulmaz enerjisiyle bunu tek başına ispatlamaya yeterdi.

Mo, "Gong Li hakkında da çok yanılmışım" diyor.

Mo'ya göre, eğer bir roman sinemaya başarılı bir şekilde uyarlanırsa, kitabın etkisi ve yazarın şöhreti de büyük oranda artıyor.

Her eser başarı kazanamadı

Zhang Yimou'nun, Mo Yan'ın başka bir eserinden uyarladığı Mutlu Zamanlar (Happy Times) ise hem Çin'de hem de yurt dışında tam bir hayal kırıklığı yaşattı.

Mo'ya göre, Kızıl Darı Tarlaları'nın aksine, Mutlu Zamanlar'da, orijinalinde bulunan birçok değerli sahne atılmıştı. Mo, kitabı filme uyarlamanın "iki tarafı keskin bıçak" olduğunu kabul ediyor. "Bu çok üzücü, fakat yapımcıya haklarını bir kez verdin mi, artık gerisi beni ilgilendirmiyor. Adaptasyon iyiyse, mutlu olurum; çünkü bu, kitabımı da yükseltecek; ama iyi değilse eğer, bu tersi bir etki yapabilir, ki bu da benim için bir utanç kaynağı değil" diyen Mo Yan, bu kez Zhang'ın çekmesi için kaleme aldığı Pamuk İpliği ile de arzuladığı başarıyı yakalayamadı. "Hikaye üzerinde çalışırken, aklımda Gong Li vardı, onun hareket ve konuşma tarzı…" Mo, ayrıca en vurucu sahneyi de bir pamuk tarlasında geçecek şekilde kurgulamıştı, çünkü Zhang Yimou'nun canlı renklere olan meylini biliyordu.

Ancak Zhang, bu hikayeyi sevmedi. Ayrıca Kültür Devrimi gibi, sansüre takılması çok muhtemel konular da hikayede bulunuyordu.

"Hiçbir yapımcı ileri görüşlü değil"

Mo, her zaman Büyük Göğüsler ve Geniş Kalçalar ve Sandal Ağacı Cezası gibi eserlerinin sinema için uygun olduğuna inanmıştı. 2010 yılındaki bir konuşmasında, hiçbir film yapımcısının bu hikayeleri uyarlayacak şekilde ileri görüşlü olmadığını söylemişti.

Mo Yan'ın senaryo yazarlığını sürdürmesindeki en önemli nedenlerden biri paraydı. William Faulkner gibi birçok ABD'li yazarın, Hollywood'un bulanık sularına girmesinde olduğu gibi…

1990'larda oyunlar yazmayı deneyen Mo Yan, maddi açıdan epey tatmin olmuştu. Ama, bugünden bakınca bu işin çok zahmetli olduğunu düşünen Mo, "Bunu sadece para kazanma aracı olarak görmeyin, işi ciddiye alın" diyor.

1987 yılında Mo, Kızıl Darı Tarlaları'nın haklarını 800 yuana satmıştı, yani bugünkü hesapla, 200 TL civarında bir miktar. "O kadar heyecanlıydım ki, tüm gece ayaktaydım. 800, çok düşük bir ücretti. Bazı yazarlar ise sinema haklarını satarak milyonlar kazanıyordu" diye bahsediyor o günlerden yazar.

Ödülden sonra kitaplarına ulaşılamıyor

Mo Yan, Nobel'i aldıktan sonra, eserlerine ulaşabilmek de kitap okurları için büyük bir sorun haline geldi. Mo'nun kitabına ulaşamayan ve ulaşmak için de en az bir hafta beklemesi gerektiğini öğrenen Kou Weidong adlı bir okur, "Bir Çinli olarak onla gurur duyuyorum" diyor.

Çin'deki en büyük alışveriş sitelerinden Dangdang'ın halkla ilişkiler yetkilisi, ödülün açıklanmasının ardından geçen 24 saatte, yazarın eserlerinin 10 binden fazla kopya sattığını söylüyor. Buna bir de geleceğe dönük siparişleri de eklerseniz, talebin büyüklüğünü anlayabilirsiniz.

Kitaplarına olan yoğun ilgi, yayıncıları da harekete geçirdi. Beijing Gerçek ve Derin Kültürel Kalkınma isimli yayın şirketi, Mo'nun toplu eserlerini basacak. Şirket, Mo'yla mayısta bir anlaşma yaparak, yazarın eserlerinin yayın haklarını aldı.

Şirket Başkanı Chen Liming, "Geçen yıl bir anlaşma yaptık. O zaman, Mo'nun Nobel Ödülü kazanacağı aklımdan geçmemişti" diyor ve ekliyor: "Diğer yayınevleri de Mo'nun eski kontratlarına binaen, yazarın eski eserlerini basıyor ama son kontratı bizimle ve en az üç yıl sürecek."

Aynı zamanda, Shanghai Edebiyat ve Sanat Yayın Grubu da Mo'nun toplu eserlerini 16 cilt halinde bastı. Grubun Başkan Yardımcısı Cao Yuanyong, "Geçtiğimiz haziran veya temmuzda basılacaktı ancak tasarımla ilgili problemlerden dolayı ertelendi. Şimdi bu, bizim için mutlu bir rastlantı oldu" diyor. Cao, "Çinli okurlara inanıyorum. Merakları, tutkuları ve Nobel'in yeni sahibi hakkında kendi yargıları var" değerlendirmesinde bulunuyor.

Bu rekabetin içindeki Yazarlar Yayınevi'nin başındaki isim Ge Xiaozheng ise, "Mo'nun eserlerini basmak bizim için gurur. İlk kitabını çıkardığı 1986'dan bu yana birçok eserini biz bastık" diyor.

En çok satan eseri Kızıl Darı Tarlaları

Mo'nun en çok satan eseri Kızıl Darı Tarlaları. Uzun yıllar süresince 5 ila 6 milyon kopya satıldığını söyleyen Shanghai Edebiyat ve Sanat Yayın Grubu'ndan Cao, "Korsan baskıları da sayarsanız, bu sayı 10 milyona kadar çıkar" diye konuşuyor.

Mo Yan'ın bir başka önemli eseri ise Kurbağa. Aksiyon ve dramanın iç içe geçtiği öyküsüyle, Çin'deki en hassas konulardan birine, aile planlaması konusuna değinen roman, iki yıl önce yayımlanmasının ardından 200 binin üzerinde sattı.

Cao, "Yazarımız olarak Mo'ya inanıyoruz ve o da yayıncı olarak bize inanıyor" diyor.

Ünlü edebiyat eleştirmeni Eric Abrahamsen, kitapların satışında ödülle birlikte elbette bir patlama yaşanacaktır, fakat bunu Çin edebiyatı açısından çok da büyütmemek gerekiyor, diyor. "Çin halkı çok mutlu olacaktır, fakat geçmişteki birçok örnekten biliyoruz ki Nobel Ödülü, kazanan yazara, onun ülkesine veya ulusal edebiyatına çok az şey getirmiştir" diyor tecrübeli eleştirmen.