Zhangye kenti deyince akla ilk olarak Dafo Tapınağı geliyor. "Büyük Buda Tapınağı" adıyla da bilinen tapınak, devasa "yatan Buda heykeli" (34,5 metre uzunluğunda) ve bugüne kadar korunmuş etkileyici mimarisiyle tanınıyor.

Yaklaşık bin yıllık geçmişe sahip bu tapınağın içindeki müzeyi gezerken, çok önemli başka bir noktanın, Dafo Tapınağı'nın sutra olarak bilinen Budizm metinleri açısından zenginliği olduğunu öğrendim.

Sergilenen eserlerin her biri, farklı dönemlerin özelliklerini yansıtıyor. Bazıları gösterişiyle bazıları ise sadeliğiyle dikkat çekiyor.

Sutraların bugünlere taşınması ise pek kolay olmamış. Savaşlar, işgaller, yağmalardan kurtulmayı başarmış ve bugüne gelmişler. Bunu da Budist rahiplere borçluyuz.

Rahipler, 1937'de bir yandan Japon işgaline karşı mücadele etmiş, diğer yandan da sutraların muhafazası için canla başla çalışmış. Tapınakta zarar görmelerinden korkularak, bu metinlerin, Qilian Dağı'na taşındığı anlatılıyor. Bu çalışmaların büyük bir gizlilikle yürütülmesinin de başarıda payı büyük.

Bir başka enteresan hikâye ise şöyle: Tapınağın içindeki bir odada kadın bir rahip yaşıyormuş. 1975 yılında bir yangın çıkmış ve 74 yaşındaki rahip uzun yıllardır kaldığı bu odada hayatını kaybetmiş. Yangın sonrasında oda temizlenir ve onarılırken, bir duvarın arkasında gizli bir bölme bulunmuş. Bölmedeki 12 dolabın içinde yaklaşık 7 bin cilt el yazması sutra yer alıyormuş. Kadın rahip, devraldığı bu sırra son nefesini verinceye kadar sadık kalmış ve bu eserleri o dönemki her tür yağma girişiminden korumuş.

El yazması eserleri görünce, Çin'de daha önce de defalarca kapıldığım bir his, içimde yeniden uyandı. Bunda, hem Dafo'nun atmosferinde hem de İpek Yolu'nun izinde olmanın etkisi büyük.

Sutralara yahut diğer belgelere bakınca, Çin için Çincenin ne denli mühim olduğunu düşünmemek mümkün değil.

Üç seneyi aşkın bir süredir Çin'de yaşayan biri olarak, az buçuk Çincemle 500 yıl evvelki belgelere baktığımda en azından metin hakkında bir fikir edinebiliyorum.

Her Çinlinin bu belgelerde yazanları anlaması beklenemez. Bir kere, konuya (askerî, dini vs.) az çok vâkıf olmak gerekebilir.

İkincisi ise şu: Dil, elbette yaşıyor ve dönüşüyor. Bir dönemde belli bir anlam ifade eden kelimeler, başka bir dönemde farklı anlamlar kazanmış olabilir. Türkçe, böyle örneklerle doludur.

Çin'de farklı lehçeler olsa da, ülkenin farklı bölgelerinde yaşayanlar aralarında konuşurken bazen zorlansalar da, yazılı Çincenin halkı bir arada tutan harç olduğu bir gerçek.

Beni şahsen üzen ise kendi ülkemde, bırakın 500 yıl önceki metinleri okumayı, Atatürk'ün 1934 tarihli Nutuk'unu bile okuyamamak. Bilindiği gibi, Türkiye'de 1932 yılında Dil Devrimi yapılıyor ve Latin harfleri kullanılmaya başlanıyor. Bunun yanı sıra, millî eğitimde bu kültür ve dilden mümkün olduğunca uzaklaştırıcı bir istikamet seçiliyor. Bu, zannedildiği kadar basit bir mevzu değil; zira bu tarihî bağdan yoksun olmak, geçmiş ile geleceğin irtibatını kurmayı zorlaştırıyor. Çin'de karakterlerin sadeleştirilmesi tartışmalarını anlamak, bu yüzden benim için zor değil. Sadeleşme yanlıları, bunun öğrenimin yaygınlaşması için bir zaruret olduğunu söylerken; karşı taraftakiler ise sadeleştirmenin, karakteri kökeninden uzaklaştırdığını, dilin yaşayan niteliğini yok ettiğini belirtiyorlar.

Zhangye'ye İpek Yolu'nun izinde ilerlediğimiz gezi vesilesiyle geldik. Dafo Tapınağı da tarihte İpek Yolu üzerindeki önemli bir durak olmuş. İpek Yolu'nun izlerini burada görmek mümkün. Örneğin, 1677 yılında tapınağa bağlı bir kulenin altından Pers İmparatorluğu'na ait gümüş paralar çıkarılmış.

Halkının çoğunluğu Müslüman olan bir ülkeden gelen biri olarak, Çin'de İslam, Çin'deki camiler ve İslamiyet'in Çin'e gelişi gibi konularda mümkün olduğunca bilgi edinmeye çalışıyorum.

İslam'ın Çin'e Arap ülkelerinden gelen kervanların etkisiyle girdiği ve daha sonra yayıldığı biliniyor. Dafo Tapınağı, hem önemi hem de coğrafî konumu itibarı ile beni Budizm'in Çin'e gelişi üzerinde düşündürüyor. Budizm de Çin'e İpek Yolu üzerinden geliyor. Hindistan'da doğan Budizm, MÖ 2. yüzyılda önce Xinjiang bölgesine, sonra da Hexi Koridoru üzerinden Çin içlerine uzanıyor.

Bu da bize şunu gösteriyor: İpek Yolu, ipeklerin, baharatların, mücevherlerin taşındığı bir hat olmanın çok ötesinde bir işlev görüyor. Bir toplumun dinamiklerini belirleyen inançlar da tarihte yine bu hat üzerinden taşınıyor.