Kaşgar, Çin'in kuzeybatı kesiminde yer alan Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeybatısında bulunuyor. Xinjiang'daki eski kentlerden biri olan Kaşgar, uzun geçmişi boyunca zengin tarihi ve kültürel bir birikime sahip oldu. Uygurların eski medeniyetini ve zekâsını yansıtan ürünler arasında, toprakların ruhunu içinde barındıran Kaşgar çömlekçiliği önemli bir yer tutar. Kaşgar'daki çömlekçilik ustaları tarafından üretilen toprak eşyalar, Uygur etnik grubuna özgü bir sanat ürünü olarak, Xinjiang'ın kuzey kesimindeki halk arasında çok kullanılır. Ev yaşamı, tarımsal üretim ve dini faaliyetlerde bile sıkça görülen çömlekçilik ürünleri, "çamur sanatı" olarak adlandırılıyor. Akademik araştırmalara konu olan, koleksiyonu yapılan ve sergilerde yer verilen Kaşgar çömlekçilik ürünleri, yansıttıkları derin kültürel birikimle Devlet Düzeyindeki Maddi Olmayan Kültür Mirasları Listesi'ne alındı.
Uygurların kullandığı çömlekçilik ürünleri, toprak kavanozdan kâselere ve tabaklara kadar değişik türleri kapsıyor ve 20. yüzyılın 70'lerine kadar çok kullanılıyordu. Daha sonra çömlekçilik ürünlerinin yerine yeni tip yaşam araçları ve makinelerle üretilen eşyalar geçti. Bugün sadece Kaşgar kenti ve Turfan bölgesinde turisik hatıra eşyaları yapan az sayıda çömlekçilik atölyesi bulunuyor.
Güney-kuzey yönünde uzanan Pamir Yaylası, doğu-batı yönünde uzanan Kunlun ve Tanrı Dağları'nı birbirine bağlıyor. Dağların eteğinde çorak alanlar var. Yaylanın kuzeyi, güneyi ve batısında Tarım Vadisi ve Taklamakan Çölü yer alıyor. Sayısız nehirler dağlardan inip, aşağıdaki Taklamakan Çölü'ne akıyor. Çorak alan ile çolün buluştuğu bölgede, nehirlerin etkisiyle oluşmuş bir çok yeşil vadi bulunuyor. Bu yeşil vadiler, Uygurların atalarının yaşadığı yerlerdi. Bu bölgede eski nehirlerin etkisiyle büyük miktarda kaolin birikti ve çömlekçiliğe elverişli malzeme oluştu.
Kaşgar çömlekçiliği, daha Yeni Taş Çağı'nda doğdu. Bu, Kaşgar çömlekçiliğinin geçmişinin 2000 yıl önceye dayandığını gösteriyor. Kaşgar çömlekçilik tekniğiyle ilgili olarak elde herhangi bir yazılı kayıt yok; gelenek sadece sözlü olarak aktarılmış. Uygurların göçebe olan ataları ağır, kırılgan ve taşınması zor olduğu için çömlekçilik ürünlerini yaygın olarak kullanmıyordu. 9. yüzyılın ortalarından sonra Uygurların ataları, batıya doğru hareket ederek Tarım Vadisi'nin kenarındaki bölgeye yerleşti ve tarımla uğraşan bir milliyet oldu. Buradaki yerli halktan çömlekçiliği öğrenerek bu ürünleri yaygın şekilde kullanmaya başladı. Yerel kaolinin kalitesinin pek iyi olmaması ve yapım tekniğinin gelişmemiş olması nedeniyle, Uygurların yaptığı üretim çömlekçilik ürünleriyle sınırlı kaldı. Bu döneme ait her hangi bir eşya henüz bulunamadı.
Çömlekçilik ürünlerinin yapımı için en önemli malzeme nehir dibindeki çamurlardır. Bunun içine nehir kıyısında yetişen kamış çiçekleri eklenir; su ilave edince güçlü bir şekilde yoğurulur ve yapışkan bir hale getirilir. Bu yapışkan çamurla değişik eşyalar yapılır. Herhangi bir detaylı proje ve kalıp olmadan, zanaatçı aklına ne eserse onu yapar. Yapılan eşyalar duvar kenarındaki tahta rafta kurutulduktan sonra üzerleri renkli boyalarla boyanır, sonra fırına konarak pişirilir. Böylece topraktan yapılmış bir çömlekçilik ürünü yarıtılmış olur.
Bugün Kaşgar'daki toprak seramikler arasında en çok taklit antika çömlekçilik ürünleri rağbet görüyor. Geleneksel yapım sanatı temelinde cesurca bir yaratıcı çalışmayla üretilen bu taklit antika eşyalar, hem hoş görünüşlü, hem de kullanışlıdır. Koyu veya açık mavi, sarı, açık sarı, kahverengi ve siyah gibi değişik renkteki çömlekçilik ürünlerinin üzerine genellikle çiçekler ve İslami motifler çizilir.
Uygurların toprak ürünleri çömlek, sırlı çömlek ve renkli sırlı çömlek dahil olmak üzere üç çeşitten oluşur. Çömlekler arasında çiçek saksısı gibi eşyalar bulunur. Çiçekleri seven Uygurlar, evde ve bahçede saksılarda çiçekler yetişirir, bu nedenle çömlekçi ustalarının yaptığı saksılar çok kullanılır.
Tek renkli olan sırlı çömlek, esas olarak gıda ve diğer hububatların stoklanmasında kullanılır. Uygurların evde su stoku yapma alışkanlığı olmadığı için, genellikle evlerde büyük su küpü bulundurulmaz. Günlük yaşamla sıkı ilişkisi olan sırlı çömlekler çoğunlukla renkli olur. Örneğin yemek ve içecek konan kavanoz, kâse, tabak ve kaplar renklidir.
Çin'in iç kesimindeki çömlek ve seramik eşyalarına göre, Uygurların yaptığı çömlekçilik ürünlerinin dış görünüşü daha abartılıdır. Değişik kaplar tipik Arap üslubunu yansıtır.
Kaşgar'da kullanılan pişmiş topraktan yapılma bir tür kap çok ilginçtir. Uygurların el yıkamada kullandığı bu kabın iki yanında beşer delik vardır. Bu deliklerin birbirleriyle bağlantılı olduğu gözükmesine rağmen, aslında kabın iç cidarı kapalıdır. Kabın içine su doldurulduğunda deliklerden tek bir damla bile akmaz, su sadece kabın ağzından çıkar.
Kaşgar'ın güneydoğusunda 30 metre yüksekliğinde ve 400 metre genişliğinde yüksek bir platform vardır. Buradaki konutlar ilk şekillerini Karahanlılar döneminde almaya başladı. Sarayın doğu kapısının dışında bulunan bu patform, saray kentine gelen insanların dinlendiği bir mekândı; zamanla kentin dışında başka bir kent haline geldi. Karahanlılar dönemindeki zanaatçıların çoğu burada kalıyordu.
Bu platformda bugüne kadar korunmuş olan 600'den fazla Uygur konutu, yamaçların şekline uygun olarak inşa edilmiştir. Genellikle iki-üç katlı olan bu konutların çoğu yüz yıldan fazla bir geçmişe dayanıyor. Platformda bulunan ve altı-yedi neslin aktarmasıyla günümüze ulaşan 40'tan fazla sokak, adeta bir labirent oluşturur. Sokaklar geleneksel Kaşgar çömlekçilik atölyeleri, milli şapkalar üreten atölyeler ve geleneksel el sanatı atölyeleriyle doludur. Buradaki çömlekçilik aletleri ve yapım tekniği ise yine o eski aletler ve tekniktir.
Turfan bölgesinde yaşayan Uygurların çömlekçilik tekniği esasen bölgenin doğu kesiminde oturan Uygurlar arasında korunuyor. Buradaki pişmiş topraktan yapılma ürünler de çömlek, sırlı çömlek ve renkli sırlı çömlek olmak üzere üç çeşitten oluşur. Turfan bölgesindeki çömlekçilik ürünlerinin en ünlüsü değişik boyutlardaki kaplardır. Üzerindeki çiçek desenleriyle ünlü olan kaplarda çok belirgin bir Arap üslubu vardır.
Uygurların çömlekçilik ürünleri, Doğu ve Batı medeniyetleri arasında eski Batı Bölgeleri'nde yapılan temasların, özellikle Çin medeniyetinin araştırılması için önemli malzemeler sağladı.
Ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelerin hızlanmasıyla, çömlekçilik ürünleri insanların günlük yaşamından çekiliyor. Buna paralel olarakürün çeşitleri de azaldı. Örneğin Turfan'daki çömlekçilik ürünleri çeşitlerinin sayısı yüzden birkaça kadar azaldı ve motifleri son derece basitleşti. Çiçek saksısı dışında kalan çömlekçilik ürünleri artık insanların yaşamından çekildi. Piyasa ekonomisinin etkisi altında, çömlekçilik ustaları, atalarından kalan tekniği terkederken, gençler bu zanaatı öğrenmeye heves etmiyor.
Bu durum, merkezi hükümetin dikkatini çekti. Uygurların çömlekçilik ürünleri yapım tekniği, 20 Mayıs 2006 yılında Devlet Konseyi tarafından Devlet Düzeyindeki Maddi Olmayan Kültür Mirasları Listesi'nin birincisine alındı.
