Yi milliyetinin bir kolu olan Saniler, Çin'in güneybatısındaki Yunnan eyaletinin Shilin Yi Özerk İlçesinde Danuohei adlı köyün nüfusunun yüzde 99'unu oluşturuyor. Güzel doğal manzaralara sahip olan köyde Sanilerin geleneksel giysileri, inançları ve dini faaliyetleri korunuyor.
Yunnan eyaletinin merkezi Kunming kentine yalnızca 25 kilometre uzaklıktaki Danuohei köyünde, kentin modern uygarlığına bu kadar yakın olmasına rağmen eski ve geleneksel Sani kültürü çok iyi bir şekilde muhafaza ediliyor.
Danuohei, taşla tanınan bir köy. Buranın evleri, yolları hemen hemen hepsi taşla yapıldı. Zengin taş kaynağına sahip olmasından dolayı, Saniler, 600 yıl önce kaldırım taşlarıyla ev yapmaya başladı ve bu gelenek günümüze kadar süre geldi. Danuohei köyü, Yunnan Üniversitesi'ndeki antropoloji araştırmalarının kır merkezlerinden biri. Köyde 10 yıldır incelemelerde bulunan antropolog Chen Xueli, Çin Uluslararası Radyosu muhabirine şunları söyledi:
"Bu köyün dış görünüşündeki özelliği taştan evlerdir. Çünkü köyün etrafında zengin taş kaynakları bulunuyor. Köylüler taşın hazırlanması ve taştan ev yapımı konusunda zengin deneyime sahip. Bu evin dışı taşla kaplı, ancak içinde ahşap kullanılıyor. Evin yapımıyla ilgili bazı gelenekler de hâlâ korunuyor, mesela ev yapımı, taş seçimi ve ağaç kesimi için özel günler seçiliyor."
Çin Uluslararası Radyosu muhabiri ağaç gölgelerinin altında kaldırım taşlarıyla döşenmiş yolu takip ederek Danuohei köyüne girdiğinde hemen bir serinlik hissetti. Göğe doğru uzayan eski ağaçlar ve yer yer yemyeşil bambu ağaçları yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekiyor. Köyde yaşayan Saniler, ağaca tapma geleneğini sürdürüyor. Evlenen gençler, anne babalarının evlerinden ayrılıp kendi evlerinde yaşamaya başladığında dağa çıkıp bir ağaca tapar ve onlara hayat boyunca bakar.
Her Sani köyünde Mizhi adlı ağaçlardan oluşan bir ormancık bulunuyor. Saniler, Mizhi tanrısını tanrıları olarak görüyor. Sanilerin efsanesinde Mizhi adlı birinin köylerindeki koyun sürüsünü koruduğu anlatılır ve daha sonra Saniler, onu anmak için Mizhi ağaçları diker ve Mizhi ormancığı içinde ya küçük bir taş ev, ya da bir taş yığını yapar ve taş evin içine, ya da taş yığınının üzerine Mizhi tanrı isminin yazıldığı bir levha konur. Antropolog Chen Xueli, şöyle konuştu:
"Nerede Saniler yaşıyorsa, orada bir Mizhi ormancığı bulunur. Her yıl Saniler, bu ormancık içinde bir dini faaliyet düzenler. Faaliyetin yapıldığı tarihler ise farklıdır. Bazıları ay takviminin onbirinci ayında, bazıları ise yedinci ayında düzenlenir. Saniler, bu dini faaliyetle Mizhi tanrısının kendilerini korumasını ve bereket vermesini diler.
Danuohei köyünde eski ve geleneksel kültürler korunurken, köyde yaşayanların yaşam tarzları ise diğer bölgelerininkinden farklı değildir. Modern kültür unsurları da gittikçe daha çok Saninin yaşamına girdi. Günümüzde köyde yaşayan 260'dan fazla köylü aile, mısır ve tütün yetiştirmekle geçimlerini sağlıyor ve kişi başına düşen yıllık geliri 4000 yuana ulaşmış durumda. Antropolog Chen şunları belirtti:
"Eskiden mısır ve karabuğday yetiştiriyorlardı ve bu ikisi onların ekmeğiydi. 1960'lı yılların başında tütün yetiştiriciliği başladı. Şimdi buğday da yetiştiriliyor ve bu tahıl ekimi başlıca gelir kaynağı."
Günümüzde Danuohei köyünde hemen hemen her ailede televizyon, buzdolabı, cep telefonu ve traktör bulunuyor. Yerel hükümetin desteğiyle her evde metan gazı havuzu da yapıldı. Köylü Wang Zhenglin şunları anlattı:
"Eskiden toprağımız verimsizdi, şimdi gübre kullanıyoruz ve tahıl daha iyi yetiştiriliyor. Evimizde metan gazı havuzu var, metan gazıyla yemek pişiriyoruz, artık odun kesmek için dağa çıkmamıza gerek kalmadı."
Saniler eğitime büyük önem veriyor. Danuohei köyündeki çocuklar köydeki okulda ilkokul dördüncü sınıfa kadar okuyor ve daha sonra kasaba ya da ilçedeki okullara gidiyor. Ancak Saniler, modern eğitim gören çocuklarının geleneksel kültürünü kaybedeceklerinden endişe duydu. Antropolog Chen Xueli'nin önerisiyle Danuohei köyünde "Ashima Kültür Dersi" açılarak, Sani çocuklarına Sanilerin geleneksel kültürü aktarılıyor. Bu özel dersleri köylüler veriyor. Chen, bununla ilgili olarak şunları kaydetti:
"İlkokul öğrencilerinin normal derslerinin dışında atalarının kültürü hakkında bilgi edinmelerini istiyoruz. Her hafta 50 dakikalık kültür dersi veriliyor ve derslerde Sanilerin müzik ve dansları, çalgılarının yapımı ve kullanımı, geleneksel spor oyunları, hikaye ve efsaneleri öğretiliyor."
Bazı insanlar, nüfusu az olan bir milliyetin kültürünün diğer milliyetlerin kültürlerinin etkisiyle yavaş özümsenmesinden, hatta yok olmasından endişeleniyordu. Ancak antropolog Chen Xueli, bunun büyük ölçüde o milliyetin kendi dil ve kültürüne güven duyup duymamasıyla ilgili olduğunu savunuyor. Chen, Sanilerin kültüründeki bir özelliğin de Sanilerin kültürüne duydukları büyük güven olduğunu belirterek, şunları söyledi:
"Milli kültüre güven duyuluyorsa, bu güven pek gerçekçi olmasa bile, kültürün aktarılması için büyük anlam taşıyor. Saniler, dans ve şarkılarından, dillerinden ve yazısından gurur duyuyor. Bu çok önemli."
Günümüzde Saniler, diğer kültürlere hoşgörüyle yaklaşırken, modern uygarlık da Sanilere daha zengin bir yaşam getirdi. Sanilerin çabalarıyla, geleneksel kütürleri diğer kültürlerle kaynaşma sürecinde aktarılacak ve geliştirilecek.
