Çin'in geleneksel kültüründen söz edilirken Çin tarihinde önemli bir şahsiyet olan Konfüçyus'a değinilmemesi mümkün değildir. 1970'li yıllarda Amerikalı bir bilimadamı, insanlık tarihinde önemli etkileri olan ilk 100 şahsiyeti sıralarken, Konfüçyus'u İsa peygamber ve Budizmin kurucusu Sakyamuni gibi kişilerden sonra beşinci sıraya koydu. Konfüçyus'un, Çinliler için ise birinci sırada yer alması gerekir. Çünkü hemen hemen her Çinli şu ya da bu biçimde Konfüçyus'un doktrininden etkilenmiştir.
Konfüçyus, Konfüçyusçuluğun kurucusudur. 2 bin yıldan fazla bir süre boyunca Konfüçyusçuluk Çin'i, yalnızca siyaset, ekonomi ve kültür alanlarında değil, davranış ve düşünce tarzında da etkilemiştir. Bazı yabancı akademisyenler, Konfüçyus okulunun düşüncesine, Çin'deki din düşüncesi gözüyle bakmışlardır. Gerçekte ancak Çin'in eski çağlarında hüküm sürmüş kültür okullarından biri olan Konfüçyusçuluk, bir din değil, bir tür felsefi düşüncedir. Çin'de 2 bin yıldan fazla sürmüş olan feodal toplum düzeninde tek felsefi düşünce sayılan Konfüçyusçuluk, uzun zaman yasal konumunu korumuştur. Konfüçyusçuluk, Çin kültürüne derin etki bırakmanın yanı sıra, bazı Asya ülkelerini de etkilemiştir. Günümüzde Çinli ve Çin kökenli göçmenlerin dünya çapında yayılmaları nedeniyle Konfüçyusçuluğun etkileri artık Çin ve Asya dışına da taşmıştır.
M.Ö 551'de dünyaya gelmiş ve M.Ö 479'da ölmüş olan Konfüçyus, ünlü antikçağ Yunan filozofu Aristoteles'ten yaklaşık 100 yıl önce yaşamıştır. Üç yaşında babasını kaybeden Konfüçyus, annesiyle beraber Çin'in doğusundaki Shandong eyaletine yerleşmiştir. Asıl adı Kongçiu'dur, Konfüçyus ise halk tarafından verilen saygılı bir unvandır.
Konfüçyus'un yaşadığı çağ, Çin tarihindeki İlkbahar ve Sonbahar dönemine rastlar. Bu dönemde birleşik devlet sistemi parçalanmış, sayısız küçük devletler kurulmuştur. Konfüçyus, işte bu devletlerden Lu Krallığı'nda yaşamıştır. Lu Krallığı kültür açısından zamanının en gelişmiş ülkesiydi.
Çok okumuş olan Konfüçyus, hayatında hemen hemen hiçbir zaman önemli bir memuriyete girmemiştir. Çin'in eski zamanlarında eğitim görmek, yalnız aristokratların imtiyazıydı. İmtiyazı kabul etmeyen Konfüçyus, açtığı okuluna çeşitli tabakalardan gelen öğrencileri kabul ederek ve onlardan ancak az bir bedel alarak eğitim veriyordu. Konfüçyus, öğrencilerine siyasi görüşünü ve ahlâki düşüncesini yayıyordu.
Konfüçyus'un 3 bin öğrencisi vardı. Bunlardan bazıları, sonra kendisi gibi büyük bilginler olmuş, Konfüçyusçuluğu devam ettirerek geliştirmiş ve yaymıştır. Konfüçyus öğretisinin, Çin'in feodal döneminde hakim duruma gelebilmesinin nedeni nedir? Birkaç sözle hemen açıklanması kolay olmayan bu sorunun yanıtı, Konfüçyus'un hakim sınıfın çıkarlarının yanı sıra, o dönemdeki sosyal istikrarın korunmasına ve gelişmelerin hızlandırılmasına uygun sınıfsal ve siyasi ıslâh düşünceleri geliştirmiş olmasıdır. Ahlâki kurallar ile düzene vurgu yapan Konfüçyus, alttakilerin üsttekilere, oğulların babalarına itaat etmemelerine ciddi suç gözüyle bakmıştır. Onun öğretisine göre, kral güzel bir şekilde devleti yönetmeli, siviller ise hükümdarlara bağlı kalmalıdır. Kendisinde oğul, baba, memur gibi değişik sıfatları taşıyabilen herkes, farklı durumlarda saygınlık ve sınıf sınırına uymalıdır. Ancak o takdirde ülke huzurlu, halk ise istikrarlı bir yaşam sürebilir.
Konfüçyus'un düşüncesi, başlangıçta ana ideolojik akım haline gelmemiştir. M.Ö 2. yüzyıla girildiğinde Çin, merkeziyetçi bir yönetimin olduğu güçlü ve birleşik bir ülke haline gelmiştir. Konfüçyus'un kuramının, feodal toplumun istikrarı açısından çok yararlı olduğunun farkına varan hükümdarlar, Konfüçyusçuluğa devletin yasal öğretisi konumunu tanımıştır.
Konfüçyus'un düşüncesi ve konuşmaları "Lunyu" adlı ince bir kitapta derlenmiştir. Kitaba, Konfüçyus'un konuşmalarından alıntılar ve öğrencileriyle yaptığı diyaloglar alındı. Eski zamanlarda Batı'da "İncil", Çin'de ise bu derleme kutsal kitap olarak kabul ediliyordu. Siviller olsun, memur olup siyaset yapmak isteyenler olsun, herkesin bu kitaptaki düşünce ve kuralları öğrenerek ona göre davranmaları gerekiyordu. Çin tarihinde "Lunyu kitabının yarısıyla devlet yönetilir" şeklinde bir söz yaygındı.
Gerçekte "Lunyu" kitabı, sadece ahlâk öğütleriyle dolu bir kitap değil, tam tersine, zengin içerikli, canlı bir di kullanan ve baştan sona kadar zekâ ve akıl parıltılarıyla parlayan bir kitaptır. Konfüçyus'un bu kitabında derlenen sözleri ve konuşmaları, kitap okuma, müzik, seyahat, dost edinme vb. gibi her konuyu kapsar. Kitapta şöyle bir hikâye anlatılır: Zigong adlı bir öğrenci, Konfüçyus'a devlet yönetimine ilişkin bir soru sorar. Ordu, gıda ve halk; bu üç şeyden birisinin atılması gerekirse, bu hangisi olmalı? Konfüçyus, hiç tereddüt etmeden "ordu" yanıtını vermiştir.
Konfüçyus öğretisi, çok zengin kapsamlıdır. Bunlardan birçoğu, günümüz için de son derece yüksek bir değer taşımaktadır. Konfüçyus'un, "Lunyu" kitabında söylediği birçok söz, bugün Çinlilerin sık sık kullandıkları atasözleri ve deyimler haline geldi. Örneğin, "Üç kişiden birisi örneğim olur". Yani, herkesin başarabildiği bir şey olur. Dolayısıyla insanlar, birbirinden öğrenerek, birbirlerini örnek almalıdırlar.
