Şarkı ve dansa yatkınlıklarıyla tanınan Uygurlar için çalgılar yaşamlarının vazgeçilmez bir parçasıdır. Hemen hemen bütün Uygur evlerinde bir, iki çalgı bulunur.

     Uygurların geleneksel çalgıları çok çeşitlidir; telli, yaylı, üflemeli ve vurmalılar olmak üzere dört ana türden onlarca çeşit vardır.

    Tarlakuşlarının aklını başından almış!

     Çeşitleri en zengin olan;

     Telli çalgılar arasında; tembur, revap, dutar ve kalun,

    Yaylı çalgılar arasında; ecek, hoştar, satar,

    Üflemeli çalgılar arasında; zurna, ney, miskal ve balaman,

    Vurmalı çalgılar arasında da def, nağra, taş vb. bulunur.

    Uygurların her çalgısı hakkında bir rivayet vardır. Örneğin tamburun, Uygurların uğur tanrısı Hızır tarafından koyun bağırsaklarından yapıldığı söylenir. Uygur çalgılarının en uzunu olan tamburun boyu bir metreyi geçer. Dut veya gül ağacından yapılan tamburun beş teli vardır. Bir rivayete göre, Damollah Sayip Belih adlı Uygur müzisyen tamburu çalarken, etrafında yüzlerce tarlakuşu uçuşmuş, tamburun güzel sesine bayılan kuşların çoğu tambura çarparak ölmüş. Bu rivayet, tamburun çekiciliğini anlatır.

    Savaşlarda moral kazanmak için…

    Def, genellikle "el davulu" olarak adlandırılır. Defin kuzu veya at derisinden yapılan çerçevesinde, çok sayıda küçük demir veya bakır halka bulunur.

    Vurmalılar arasında yer alan nağra, bir zamanlar savaşlarda moral kazanmak için kullanılırmış. Deve ya da dana derisiyle yapılan nağra, altılı ekipler halinde çalınır.

    Uygur müzik aletleri, günümüzde Çin ulusunun müzik hazinesinin parlak incileri olarak kabul edilir.

    Dolan Meşrebi

    Yazılı kaynaklara göre Uygurların bilinen en eski müzik örnekleri günümüzden 6 bin ile 8 bin yıl öncesine dayanır.

    Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin Kaşgar kentindeki Mekit ilçesinde bulunan Dolanlar, eğlenceye, şarkı ve müziğe çok düşkündür. Her fırsatta sık sık bir araya gelerek kadınlı-erkekli eğlenirler. Buna Dolan Meşrebi denir. Oyunların onandığı, cezaların, ödüllerin verildiği bu eğlencelerde müzik, en önemli şeydir.

    Dolanlara özgü Dolan Makamı vardır. Dolan Makamı; Zilbayavan, Uzhal, Rak, Muşaverek, Bombayavan, Cula, Simbayavan, Dogamet ve Hurekbayavan olmak üzere dokuz çeşitten oluşur. Her makam başlangıcın ardından gelen Çikitme, Senem, Selika (Senkas) ve Sırılma gibi bölümlere ayrılır.

    Uygurların halk şarkılarının vazgeçilmez temalarından biri, çiçek gibi kızlardır. Uygur kızları gerçek yaşamda da ela gözleriyle, düzgün burunlarıyla, simsiyah kaşlarıyla, uzun ve siyah saç örgüleriyle insanları etkilerler.

    Armut şekilli dutar

    Dutar armut şekilli, büyük bir gövde yapısına ve uzun bir sapa sahip bir çalgıdır. Tekne yapımında genellikle dut ve çınar ağacı, sap yapımında ise dut ağacı kullanılır. Kapak da dut ağacından yapılmaktadır. Dutar iki adet ipek tele sahiptir. Elle belirli ritim kalıplarına göre vuruşlar yapılarak çalınır. Altta yer alan tel melodilerin icrasında kullanılırken, üstteki tele baş parmakla basılarak akorlar elde edilir.

    Kadınların da çaldığı dutar, en yaygın çalgılardan biridir. Solo icralarda ve eşlik sazı olarak kullanılmaktadır

    Uygur halk çalgıları içinde önemli bir yere sahip olan dutarın çok geniş bir kullanım alanı vardır. Çalgı yalnız başına çalındığı gibi def eşliğinde de çalınmaktadır. Düğün ve eğlencelerin başlıca çalgısıdır.

    Uygur sazı tembur

    Beş telli klasik Uygur sazı olan temburun altta iki, ortada iki ve üstte bir metal teli vardır. Akordu çalınacak makama göre değişir. Boyu yaklaşık 1,5 metre olan temburun armudi bir gövdesi ve ladin kapağı vardır. Kromatik (yarım tonlardan oluşan), sırayla yerleştirilmiş kemik veya fildişi perdeleri bulunur. Tek tel üzerinde iki oktav ses genişliğine sahiptir.

    6 bin yıllık revap

    Yaylı bir çalgı olarak, Uygur, Tacik ve Özbek milliyetlerinin yaygın olarak kullandıkları bir çalgıdır. 14. yüzyılda geliştirilen revap, 6 bin yıllık geçmişe sahiptir. Yaklaşık 90 cm. uzunluğundadır. Revapın teknesinin, eskiden koç kafatasından yapıldığı rivayet edilir. Günümüzde dut ağacından yapılan revapın, tekne ile sapın birleştiği yerde iki boynuz figürü bulunmaktadır. Üst kısmı ince ve uzundur, başı bükülür. Alt kısmı ise yarım top şeklinde, sesin düzeyini artıran kutudur. Revapın yay sayısı 3 ile 9 arasında değişir. Genellikle en dıştaki yay ile melodiler çıkarılır. Diğer yaylar ise sesi uyumlu kılmak ve yankılatmak için kullanılır. Altta iki, ortada iki ve üstte bir olmak üzere, genellikle beş tellidir.

    Uygurlar, folk müzik aletleri temelinde, başka bölgelerin çalgılarının üstün özelliklerini örnek alarak, bazı yeni çalgılar yaratmışlar. Revap, bu yeni müzik aletlerinden biridir ve varlığını bugüne kadar sürdürmüştür. 　　

    Ağaç kabuklarıyla çalınan kudüm

    Kudüm, toprak veya döğme bakır gövde üzerine deri gerilerek yapılmış, çift gövdeli, zahme adı verilen ağaç çubuklarıyla vurularak çalınan bir çalgıdır. Uygurlar ve Özbekler buna "çifte nağara" derler.

    Kamıştan miskal

    Miskal, değişik boylarda kamış parçaları yan yana getirilip birleştirilerek yapılan, üflemeli bir çalgıdır.

    Ritm çalgısı dap

    Dap (def ), 30 ile 45 cm. çaplarında, ağaç kasnak üzerine deve veya sığır derisi gerilerek yapılan ritim çalgısıdır. Kasnağın iç yüzeyine metal halkalar yerleştirilir.

    Küremsi gicek

Yaylı bir çalgıdır. Eskiden üç telli olan gicekin tel sayısı, günümüzde dörde çıkarılmıştır. Dörtlü aralıklarla akordlanır. Akort sistemi çalıcıya göre değişmektedir. Küremsi bir ağaç teknesi ve 40-45 cm. boyunda silindirik bir sapı vardır. Uygur gicekleri Orta Asya'nın diğer bölgelerinden farklı olarak, deri yerine ağaç göğüslüdür. "Can direği", göğüsün 7-8 cm. altına yerleştirilmiş olan deriye basmaktadır.

    Kalun

    Kalun özellikle Dolanlılar tarafından sıklıkla kullanılan, "kalun-santur"a benzer bir çalgıdır. Sol elle mızrap vuruşları yapılırken, sağ elle "gustap" adı verilen bir anahtarla ara tonlar ve süslemeler yapılır.

    Yakın zamanın çalgısı huştar

    Huştar yakın zamanda, geçmişte çalınan çalgılar örnek alınarak üretilmiştir. Mandolin gövdesine yakın bir gövde üzerinde, keman klavyesi benzeri bir saptan oluşmuştur. Burguluk üzerinde yer alan kuş biçimindeki parça, önemli bir ayrıntısıdır. Üzerinde bulunan dört adet metal telin tamamı, icrada kullanılır.

    Ritim çalgısı sapayi

    Sapayi, 20-25 cm. boyunda, 1 cm. çapında iki metal çubuğa birkaç metal halkanın geçirilmesiyle yapılmış bir ritim çalgısıdır.

    Bambudan nay

    Nay (Ney), eskiden ceviz ağacından yapılan, günümüzde bambudan yapılmaya başlanan ve yan flüt gibi çalınan üflemeli bir çalgıdır.

    Sunay

    Sunay (Zurna), sert ağaçtan yapılan, kamışlı, üflemeli bir çalgıdır.

    Balaman

    Balaman (Balaban), kamıştan yapılan üflemeli bir çalgıdır. Özellikle Hotan bölgesinde kullanılır.