Çin'in kuzeybatısındaki Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin Urumçi kentine gelirseniz, siz de bu huzur verici şarkıyı dinleyebilirsiniz.
Şarkıda bahsedilen Karız Kanalları, 2 bin yıllık bir geçmişe sahip. Turfanlılar, yeraltında kazılan kanallardan suyun taşınmasıyla yürütülen bu özel sulama projesinden kuşaklardır yararlanıyor.
Turfan bölgesi, aldığı yıllık yağış çok az olduğundan kuraklığıyla tanınıyor. Yüzlerce yıl boyunca, Tanrı Dağları'ndan gelen erimiş kar suları Karız Kanalları sayesinde Turfan'daki ailelere, tarlalara ve çöllere ulaşıyor. Bu, tarlalarda mis kokulu ve tatlı meyvelerin yetişmesini, çöllerde vahalar oluşmasını sağlıyor.
5 bin 400 kilometreden fazla uzunluğuyla Karız Kanalları, Çin Seddi ve Beijing-Hangzhou Kanalı'yla birlikte Çin tarihindeki üç büyük mimari eserden biri olarak adlandırılıyor. Karız Kanalları, aynı zamanda dünyanın en büyük yeraltı sulama sistemi.
Turfan'ın Zhongchang Köyü'nde Karız Kanalları'ndan gelen suları içerek büyüyen Ablet, şimdi ise bu kanallardan gelen sularla ailesine ait tarlayı suluyor.
"Karız Kanalları, hayatımızın bir parçası gibi... Yaşamımızda ve kültürümüzde önemli bir yer tutuyor. Karız Kanalları olmaksızın, yaşamımızın nasıl olacağını tahmin bile edemiyoruz."
Ancak, hayatın kaynağı diye nitelenen Karız Kanalları, kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya. Yeraltı su kaynaklarının fazla kazılmasından dolayı, su seviyesi yıldan yıla düşüyor. Ayrıca, Karız Kanalları yıllardır onarılmadığı için büyük ölçüde kuraklaştı. Kanalların onarılması her geçen gün ivedileşiyor. Bu gelişmeden büyük endişe duyan Nurdin Niyaz, hemen kanalların nasıl korunacağı konusunda araştırmalar yapmaya başladı.
Niyaz, 2006 yılında bölgenin diğer dokuz meclis delegesiyle "Karız Kanalları Koruma Yönetmeliği" başlıklı bir tasarı sundu. Tasarının hazırlanma amacını anlatan Niyaz, bu konuda şunları söyledi:
"Geçmişte Turfan'da bin 200'den fazla Karız Kanalı bulunuyordu. Koruma konusundaki yetersizlikten dolayı, bunlardan sadece 300'den azı günümüze kadar dayandı. Daha önce, Karız Kanalları ile ilgili bir koruma yönetmeliği yoktu. Bu koşullarda, söz konusu tasarıyı ortaya koyduk. Kanalları hukuki açıdan da korumak istiyoruz"
Delegelerin önerisi, yerel hükümet tarafından da kabul gördü. 2007 yılında "Karız Kanalları Koruma Yönetmeliği" resmen yayımlandı. Devlet Su İşleri Bakanlığı ve Devlet Tarihi Eserleri Koruma Dairesi gibi kurumlar bu konuda destek sağladı. 2009 yılında, Tarihi Eserleri Koruma Dairesi'nin sağladığı 160 milyon yuanlık (yaklaşık 26 milyon ABD Doları) yardımla, Turfan'da Karız Kanalları için bir sağlamlaştırma projesi başlatıldı. Turfan hükümeti de bu çalışmalar için her yıl 5 milyon yuanlık bütçe ayırıyor. Ablet Abdul adlı vatandaş, bu konuda muhabirimize şunları anlattı:
"Devlet yardımı olmadığı günlerde, Karız Kanalları'nı korumakta çok fazla zorlukla karşılaşıldı. Koruma yönetmeliğinden sonra, hükümetin desteğiyle her yıl belli aralıklarla Karız Kanalları onarılıyor ve kanallardan gönderilen su miktarı da giderek artıyor."
Son yıllarda gösterilen çabalar sayesinde, bugüne kadar 50'den fazla kanal onarıldı. Kanallardan çıkan su miktarı da yüzde 50-70 oranında arttı. Ancak, bölgenin ekonomik gelişmesinden doğan su ihtiyacının sürekli artması karşısında, son yıllarda Turfan bölgesinde yine birçok kuyu kazıldı. Böylece Karız Kanalları, bir kez daha kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya geldi.
Karız Kanalları'nı koruma ve su kullanım ihtiyacının artması arasındaki çelişkiyi çözmek için 2011 yılında yerel hükümet, Turfan'ı, ülkenin 100'üncü "su tasarruflu bölge" olarak inşa etme hedefini ortaya koydu.
Yeni sona eren Çin Ulusal Halk Meclisi yıllık toplantısına katılan Xinjiang Su İşleri Müdür Yardımcısı Dong Xinguang, mikrofonumuza Turfan gibi kurak bir bölgede, su tasarrufu önlemlerinin uygulanmasının, etkisini belli düzeyde gösterdiğine işaret ederek, şunları söyledi:
"Verimli su tasarrufu ile tarımda yüksek verimli su tasarrufunu amaçlayan bir tür sulama teknolojisinin uygulanması kastediliyor. Örneğin, daha önce sıradan sulama yöntemi için yılda 1000 metreküp su gerekiyordu, şimdi ise damla sulama sistemi için yılda 500 metreküp su yeterli. Köylüler, bu yeni sulama teknolojisini kullanmak istiyor. Çünkü su masrafı azalıyor."
Sermaye yetersizliği ise su tasarrufu konusunda verimli önlemler uygulanması ve Karız Kanalları'nın korunmasında karşılaşılan önemli bir sorun. Turfanlı delegelerden olan ve ÇKP Turfan Belediyesi Sekreteri Liu Xinsheng, meclisin yıllık toplantısında Karız Kanalları'nı koruma önlemlerinin artırılması önerisini gündeme getirdi.
"Su Tasarruflu Bölge Projesi dâhilinde, Karız Kanalları etrafında kuyu kazılmasına sınırlama getirilmesi, hatta Karız Kanalları için tehdit oluşturan elektrik tesisatıyla çalışan kuyuların kapatılmasına dair maddeler yer alıyor. Önerimde, devletin, yılda en az 30 kanal onarılması için bütçe ayırmaya devam etmesi gerektiği öngörülüyor."
Bunun yanı sıra, Xinjiang Su İşleri Müdürlüğü, proje için Dünya Bankası'na kredi başvurusunda bulundu. Meclis delegesi Bay Dong, bu konuda şunları söyledi:
"Karız Kanalları'nı korumak için Dünya Bankası'na kredi başvurusunda bulunduk. Projeye, Dünya Bankası 100 milyon ABD Doları tutarında kredi sağladı ve biz de 100 milyon dolarlık bütçe ayırdık."
Köylü Ablet Hanım'ın işaret ettiği gibi Karız Kanalları, köylülerin yaşamında önemli bir parça olarak, yerel halkın anılarını taşıyor. Yerel halkın yaşamını doğrudan ilgilendiren Karız Kanalları'nı koruma projesi, aynı zamanda bir tarihi ve kültürel mirası koruma projesi. Tüm tarafların çabaları sayesinde, Turfan'da "hayatın kaynağı" olarak nitelenen Karız Kanalları suları sonsuza kadar akabilecek.
