20. yüzyılda neredeyse unutulan geleneksel bayramların değeri ve rolü bugün yeniden anlaşıldı. Son yıllarda devlet, pek çok geleneksel bayramı yasal tatil olarak ilan etti. Bir yandan halk tatilin keyfini çıkarıyor, diğer yandan geleneksel kültür tekrar canlandırılıyor. Ama diğer yandan bayramı evde uzanıp dinlenebileceği bir tatilden ibaret görenlerin sayısı da artıyor. Zira "ne aileye ne bayrama zaman kaldı" diyenlere hak vermemek mümkün değil!

    Dünyadaki diğer milliyetlerde olduğu gibi, Çin'deki Han, Moğol, Tibet, Uygur ve Hui gibi etnik gruplar da değişik geleneksel bayramlara sahip…

    Bayramlar tarihte çağlar boyunca oluşmuş, ama bir dönem pek ilgilenilmemiş, hatta günlük hayatın dışına çıkmıştır.

    Son yıllarda devlet, pek çok geleneksel bayramı yasal tatil olarak ilan etti. Bu sayede bin yıllık gelenekler, tekrar halkların günlük hayatının bir parçası haline geliyor.

    Tarım takviminden Gregoryen takvime

    Beijing Normal Üniversitesi Örf ve Adetler ile Toplumsal Gelişme Enstitüsü'nden Prof. Xiao Fang, 20. yüzyılda meydana gelen önemli değişikliklerin, geleneksel bayramların bir anlamda unutulmasına yol açtığını belirtti. Prof. Xiao Fang sözlerine şöyle devam etti:

    "Geleneksel bayram ile geleneksel tatil bir bütündür. Sun Yat Sen'in liderliğinde gerçekleştirilen 1911 Xinhai Devrimi'nden sonra milliyetçi bir cumhuriyet kuruldu. Gregoryen takvimi ilk kez o dönem kullanılmaya başlandı. Daha evvel, Çin'de geleneksel tarım takvimi uygulanıyordu. O zamanki hükümet, tarım takvimindeki bayramları Gregoryen takvimine taşımak istemiştir. Örneğin, tarım takviminde yıl başı olarak kutlanan Bahar Bayramı, 1 Ocak gününe alınacaktı. Ama, büyük tepki uyandıran bu girişim başarısız oldu."

    "Nereye gidip gezelim?"

    1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından önce, Çin'de yasal olarak kabul edilen geleneksel bayram sayısı azdı. Aile bütünlüğüne büyük önem veren Çinlilerin gözüyle en önemli bayram olan Bahar Bayramı, 1949 yılına kadar yasal bir bayram ve tatil günü olarak kabul ediliyordu. 1949 yılından sonra uzun bir süre, Çinliler Pazar günü dışında sadece "Yeni Yıl", "Bahar Bayramı", "1 Mayıs Çalışanlar Bayramı" ve "1 Ekim Milli Bayramı"nda tatil yapıyordu.

    1990'lı yılların sonunda, yurt içi tüketimin artırılması amacıyla adı geçen bayram tatilleri bir haftaya kadar uzatılırken, hafta sonu da iki güne çıkarıldı. "Bayramda nereye gidip gezelim?" artık hoşlanılan bir konu haline geldi.

    "Kalkınma için kaynak"

    Son yıllarda, Çin'in modernleşme sürecinde geleneksel kültürün korunup sürdürülmesinin göz ardı edildiği yönündeki endişeler arttı. Uzmanlar da geleneksel bayramların maddi olmayan miraslar listesine alınması çağrısı yaptı. Böylece, 2007 yılında "1 Mayıs"a verilmiş olan yedi günlük tatil, "Qingming", "Duanwu" ve "Güz Bayramı" gibi geleneksel bayramlara paylaştırıldı. Prof. Xiao Fang'dan dinleyelim.

    "Bir dönem, Çin'in geleneksel bayramları olumsuz karşılandı veya daha doğrusu, bir anlamda gelenek bozuldu. Oysa geleneksel kültürün seçkin ürünleri, modern toplumun kalkınmasına önemli kaynak sağlar. Bayramların değeri ve rolü bugün yeniden anlaşıldı ve tatil ilan edildi. Bir yandan halklar geleneksel bayramların keyfini çıkarıyor, diğer yandan geleneksel kültür tekrar canlandırılıyor."

    Tüketimi güçlendirmek

    Geleneksel bayramları kutlamak, tüketimi artırmak demektir. Kutlamalar kapsamında yapılan karşılıklı ziyaretler, tüketimi güçlendirir. Duanwu Bayramı'da ülkenin güneyinde ejder tekne yarışması düzenlenir; Qingmin Bayramı'nda Suzhou kentinde atalar için çeşitli anma törenleri yapılır. Ayrıca, nerede olursa olsun, aile üyelerinin evde toplanıp birlikte yemek yemeleri bayramın en büyük mutluluğudur.

    "Bütünlük yemeği"

    26 Haziran günü, Çin'in geleneksel bayramlarından biri olan "Duanwu" kutlanır.

    Hunan eyaletinin Hengyang şehrinde oturan Peng teyze, sabahleyin "şeytan kovmayı" ve "zehiri evden uzak tutmayı" sağladığı düşünülen kokulu kamışı kapı önüne koydu. Böylece tüm ailenin sivrisinek ve böcekten korunduğu söyleniyor... Peng teyze gün boyunca, bayramlarda mutlaka içilen pirinç içkisini, bayramın önemli unsuru kabul edilen "bütünlük yemeğini" hazırlayacak... Peng teyzeyi dinliyoruz:

    "İki kızım bugün eve dönecekler. Başka şehirde çalışmaları nedeniyle normal günlerde eve gelemezler. Onlar için 'memleket lezzetleri' yapacağım. Geleneklere göre, Duanwu Bayramı'nda, yumurta, ördek yumurtası, şeftali, erik ve sarımsak yenir. Bayrama özgü Zong Zi adlı bir yiyeceğimiz de var. Bu yıl yemeği şahsen yapacağım."

    "Ne aileye ne bayrama zaman kaldı!"

    Bölgelere göre alışkanlıklar değişir, aynı bayram farklı bölgelerde farklı biçimde kutlanır. Beijing'de yaşayan Bay Zhao'ya göre, Duanwu Bayramı sadece bir gün fazla tatil demektir.

    "Duanwu Bayramı'nın tatil olmadığı dönemlerde, işten çıkıp eve gelince, yaşlılar hazırladıkları bayram yiyeceklerini sunardı. Böylece bayram atmosferini hissederdik. Ama tatil olduktan sonra, bazıları tatili değerlendirerek evde uyuyor, bazıları arkadaşlarıyla geziye çıkıyor. Aslında ne aileye ne bayrama zaman kaldı!"

    "Alışveriş festivali"nden endişe duymalı mıyız?

    Batı ülkelerinde, tatilde dükkanlar kapanır. Çin'de ise tam tersi oluyor. Bayramlara paralel olarak, "ticari savaş" yaşanıyor. Bazı uzmanlar, geleneksel bayramların "yemek bayramı"na veya "alışveriş festivali"ne dönüşmesinden endişe ediyor.

    Beijing Yabancı Diller Üniversitesi İsviçre Araştırma Merkezi Başkanı, Paris Siyasi Enstitüsü Sosyoloji Doktoru Wang Kun ise yemeğin, kültürle bağlantısına dikkat çekiyor.

    "Hızlı bir ticarileşme ve piyasalaşma sürecindeyiz. Gerek Çin'de, gerekse Fransa'da bayramlarda yemekler gerekli, kültürün simgesi gibi. Eğer bayramlarla özdeşleşen yemekleri yemezseniz, üzüntü duyarsınız. Paskalya Bayramı'nda çocukların çikolatadan yapılmış yumurta yemesi gibi, bunlar da halkın icat ettiği geleneklerdir. Bayramlar bir ülkenin tarihini, kültürünü, efsanelerini yansıtır ve yeni nesillere taşır. Güzel bir şey, korunmalı bence."

    "Yalnız halklar, kültürün sahibi olabilir"

    Beijing Normal Üniversitesi Örf ve Adet ile Toplumsal Gelişme Araştırma Enstitüsü'nden Prof. Xiao Fang, Çin'de bayramların, tarım ve çobanlık kültürünün belirgin özelliklerini taşıdığını, aile biriminde kutlandığını, büyük önem verilen aile ahlakının sürdürülmesini sağladığını kaydetti. Prof. Xiao, günümüzde, bazı bayramların ve gelenekleri sürdürmekte güçlük çekildiğine de dikkat çekiyor. Prof. Xiao Fang, halkın inisiyatifi artırılırsa yeni gelenek ve kültürlerin de geleneksel bayramlarla bütünleşebileceğini söylüyor.

    "Evet, şimdi bayramlar tatil ilan edildi, ama bayramların içerikleri bakımından yapılacak daha çok şey var. Veya bayramların hakimiyeti sivillere verilmeli. Yalnız halklar, kültürün sahibi olabilir. Halklar, bayramlar için etkinlikler organize ederler. Hükümet, sadece güvenlik, sağlık gibi alanlarda hizmet etmelidir. Geleneksel bayramlar, ancak bu yolla günlük hayatımıza dönebilir. Kültürümüz ancak böyle gerçek anlamda sürdürülebilir."