Muhteşem Cangır Han, zırhlı süvarileriyle birlikte acılı ve zorlu savaşlar verip, Moğol kabilelerini birleştirdi, halklara sakin ve mutlu yaşam getirdi... Dört bir yana ün salan Cangır ve kahramanlıklarının hikâyesi, Oyrat kabilesine mensup Moğollar tarafından görkemli bir destan haline getirildi ve bin yıl boyunca nesilden nesile aktarıldı.

İşte bu, Kırgızların "Manas Destanı" ve Tibetlilerin "Kral Gisar Destanı"yla birlikte, Çin'deki etnik grupların 3 büyük destanından biri olan "Cangır"dır .

"Göğün oğlu" olarak da adlandırılan Cangır, rivayete göre, çocukken anne-babasını kaybedip kimsesiz kalmış. Cangır 3 yaşından itibaren, doğaüstü kuvvetiyle Moğol otlaklarına saldıran canavarları yenmiş. Zamanla 42 hanlıkta ün salmış. Cangır, biraz büyüyünce Bumba hanlığını kurmuş ve Moğollara bolluk içinde, rahat bir yaşam sunmuş...

Adı bir efsane gibi dilden dile dolaşan Cangır, nasıl biriymiş? "Cangır" destanından öğrenelim...

İlahların gücüne sahipmiş...

Destanın baş kahramanı Cangır, iri yapılıymış, zekasıyla eşsizmiş. İlahlara benzetilen Cangır, omuzlarında yetmiş ejderhanın gücünü, gövdesinde yetmiş filin kaslarını, tendonlarını taşırmış. Cangır, ordusu için atlardan en güçlü olanlarını ve yiğitlerden en kuvvetlilerini seçermiş. Yakışıklıymış da! 25 yaşındaki genç görünümünü, dinamizmini hiç yitirmemiş ve çok uzun yaşamış...

Paki, ilahlara benzetilen Cangır gerçekten yaşamış mı? "Cangır Destanı" nerede doğmuş?

Doğum yeri Xinjiang

Kahramanlık destanı "Cangır", uzun bir tarih boyunca doğdu, dilden dile aktarıldı, zenginleştirildi ve son biçimini aldı. Bugün Moğollar arasında yayılmış olan "Cangır Destanı"nın doğum yeri hakkında üç görüş vardır: Rusya'nın Volga Nehri kıyısındaki Kalmukya, bugünkü Moğolistan ve Xinjiang'ın Cungar bölgesi. Destanda bulunan yöre isimleriyle ilgili bilimsel analizler, doğum yerinin Xinjiang olduğu görüşünü kuvvetlendirdi. Ancak Cangır Han'ın yaşadığına, Bumba Hanlığı'nın gerçekte de var olduğuna ilişkin tarihi kayıtlar henüz bulunamadı.

"Cangır" uzmanı ve Xinjiang Üniversitesi'nden Prof. Jia Mucha, Cangır'ın tarihi bir kişilik olmadığını, Moğol yiğitlerin simgesi olarak başta Cengiz Han olmak üzere Moğol kahramanlardan esinlendiğini söyledi. "Cangır Destanı", Prof. Jia'ya göre, Moğolların dünyada önde gelen milliyetlerden biri olmalarından duydukları gururu yansıtıyor.

"Sanatsal biçim kazandırılmış tarih"

"Cangır Moğolca değil, Farsça'da 'dünya fatihi' anlamına geliyor. Uzmanların çoğuna göre, 'Cangır Destanı' 12. yüzyıldan 14. yüzyıla kadarki dönemde, Cengiz Han gibi Moğol kahramanların öyküleri temelinde yaratıldı. Bir Rus uzmanın ifadesiyle Cangır, sanatsal biçim kazandırılmış tarihtir, sanatsal dille ve hayali tiplemelerle Moğol kahramanları över."

"Cangır Destanı", yalnızca Moğollar arasında dilden dile aktarılan bir anlatı değil; kaynak değerindedir, adeta bir ansiklopedidir. Dizelerinin çoğu Moğol tarihinde yaşanan olaylardan ve kahramanlık öykülerinden esinlenerek oluşturulmuştur. Destan tarih, kültür ve toplumsal yaşam gibi unsurları içerir; Moğolların nesiller boyu yaşamının bir anlatımıdır.

Devlet düzeyinde miras listesine alındı

"Cangır Destanı" doğmasını, zenginleştirilmesini ve korunup aktarılmasını, destan anlatıcılarına borçludur. "Cangır" anlatıcılarına "Cangırcı" denir. Cangırcılık, yüksek icra yeteneği ve güçlü bellek gerektirir.

Küreselleşme, toplumda meydana gelen önemli değişiklikler ve modern uygarlık, geleneksel kültürlere darbe vuruyor. Bu nedenle, Cangır'ın korunup aktarılmasında da güçlük çekiliyor. Ünlü Cangırcıların artık çok yaşlandığı bugünlerde "Cangır Destanı"nın korunması ve yeni Cangırcıların yetiştirilmesi de acil hale geldi.

"Cangır Destanı", 20 Mayıs 2006'da Çin'de devlet düzeyinde miras listesine dahil edildi. Ardından, Xinjiang'ın değişik kademeden idari bölgelerinde "Cangır"ı korumak için çeşitli tedbirler alındı.

"Cangırcı yetiştirmek, birincil önemdedir"

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Kültür Dairesi'nden yetkili Ma Yingsheng, "Cangır"ın korunması hakkında şu bilgileri verdi.

"Hükümet tarafından çeşitli tedbirler alındı: Birincisi, miras listesine alınarak 'Cangır'ın değeri tanındı. İkincisi, Cangırcılara maddi destek vermek, kurslar düzenlemek veya milli eğitim sistemine dahil etmek amacıyla, bütçe artırılıyor. Üçünüsü tanıtım amaçlı çeşitli faaliyetler veya yarışmalar yapılıyor. Dördüncüsü bir koruma ve araştırma merkezi ile bir müze kuruluyor... Cangırcı yetiştirmek, 'Cangır'ın korunmasında birincil önemdedir."

Jari Niman: Cangırcıların temsilcisi

Jari Niman, Hejin ilçesinde ünlü bir Cangırcı. Cangırcı Jari Niman, Haziran 2007'de Çin Kültür Bakanlığı tarafından Cangırcıların temsilcisi olarak seçildi ve devlet düzeyinde belirlenen ilk 226 mirasçı listesine alındı.

Cangırcı ailesinde doğup büyüyen Jari Niman, daha küçükken "Cangır Destanı"na hayran kalıp merak salıyor (ve bugün) destanın 26 bölümünü söyleyebiliyor. Hayatını "Cangır"a veren Jari Niman, toplam 53 çırak almış ve aralarından 8'ini usta Cangırcı olarak yetiştirmiş. Jari Niman, aynı zamanda her Peşembe günü ilçenin 4. ortaokulunda kurs açmış, öğrencilere "Cangır" öğretiyor.

Jari Niman, "Cangır' aktarmada güçlük çekiyor ama Cangır ruhunun bütün zorlukları aşmaya yettiğini söylüyor.

"Cangır ruhu yenilgiye boyun eğmemek ve zorlukları cesaretle karşılamaktır. Ruhumuzda cesaret yoksa, hiçbir şey yapamayız."

"Geleceğine umutla bakıyorum."

Hejin İlçesi 4. Ortaokulu'nda öğrencilerin icra ettiği "Cangır'ı dinliyorsunuz. Okulun Cangır kursu, 2009 Eylül'ünde kuruldu. 2012'ye kadar kursa giden öğrenci sayısı yüzü aştı.

Jari Niman'ın çıraklarından Mandu da kursta "Cangır" öğretiyor. Mandu'nun çabaları sayesinde, 54 öğrenci "Cangır"ın bir ya da iki bölümünü icra etmeye başlamış. Mandu'dan dinleyelim.

"Son derece büyük bir istekle öğreniyorlar. Birçok öğrenci, Cangırcı olmak istiyor. 'Cangır'ın geleceğine umutla bakıyorum."

"UNESCO'ya başvurmak, artık gündemimizde"

"Cangır Destanı", Oyrat Moğolları'nın göçebe ve savaşçı özelliği sayesinde, ülke sınırlarını aşan bir anlatı haline gelmiştir. Tarihi kayıtlara göre, gerek Çin, gerek Rusya, gerek Moğolistan'da, Moğolların toplu halde oturduğu bütün bölgelerde "Cangır" anlatılır.

Bir milliyetin eseri, aynı zamanda dünyanın hazinesidir. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Kültür Dairesi'nden yetkili Ma Yingsheng, "Cangır"ın korunmasının, uluslararası kültürel mirasları koruma gündeminde önemli bir konu olduğunu söylüyor.

"Cangır'ı dünyaya tanıtmakla uğraşıyoruz. UNESCO'ya başvurmak, artık gündemimizde yer alıyor. 'Cangır' gibi Moğol miraslarını korumakla, Moğolistan'la da işbirliğini güçlendiriyoruz."