Dört büyük icadından biri olan kâğıt, Çin'in dünya uygarlığına yaptığı önemli katkıdır. Xinjiang, eski İpek Yolu üzerindeki önemli güzergâhlardan biri ve çeşitli etnik gruplara ait kültürlerin kaynaştığı bir yer. 2000 yıldan fazla geçmişe dayanan kâğıt yapımının Xinjiang'a ne zaman getirildiğini kanıtlayan her hangi arkeolojik keşif henüz yapılmadı.
Xinjiang el sanatları uzmanı Zhang Wenge şu bilgileri verdi:
"Xinjiang'da dut ağacının iç kabuklarından yapılan kâğıdın geçmişinin ne kadar önceye gittiği henüz bilinmiyor. Herhangi bir arkeolojik keşif yapılmadı. Sadece tahminler var. Bence Tang hanedanı dönemine kadar gidiyor. Çünkü Tang hanedanında merkezi hükümet 'Batı Bölgeleri'nde çok sayıda çorak alanı tarıma açtı, bu arada dut ağaçları dikildi ve ipek böcekleri yetiştirildi. O zaman ipek üretimi çok büyüktü. Daha önceki Han hanedanı döneminde ordu 'Batı Bölgeleri'ne gelirken, tarım teknolojisini de getirdi. O dönemde bölgede dut ağacının kabuklarıyla kâğıt yapmak, çok doğal bir şeydi. Ama bu dönem, başlangıç dönemidir. Qing hanedanı ise gelişme dönemi oldu. Tarihi kayıtlara göre, Qing merkezi hükümeti Xinjiang'ın güney kesimindeki köylüler için çeşit çeşit kurslar açtı. Bunlar arasında ipek dokuma, ipek böcekçiliği, çömlek ve porselen imalatı, dut ağacı kabuklarıyla kâğıt yapımcılığı ve kumaş dokuma kursları yer alıyor. Bence bu kurslar, Xinjiang'ın güneyindeki kâğıt yapımının gelişmesini hızlandırdı."
Hotan yöresi, tarihte Xinjiang'ın güney kesimindeki ipekçiliğin merkeziydi. Bölgede üretilen "Atlas İpeği" parlak rengiyle Orta Asya'da ünlüdür. "Atlas İpeği"nden yapılan etekler ve başka giysiler Xinjiang'da Uygur kadınlarının simgesel kıyafetleri olarak yoğun milli özellikler yansıtır. İpek yapımı için büyük miktarda ipek böceği gerekir, ipek böcekleri ise dut yaprakları yer, o nedenle Hotan yöresine sayısız dut ağaçları dikildi. Dut ağacının iç kabukları kâğıt yapımı için uygun bir hammaddedir. Çok sayıda dut ağacı ekimi ise fazla miktardaki ucuz hammadde sağladı, kâğıt yapım sektörünün gelişmesini hızlandırdı ve Hotan yöresini Xinjiang'ın güneyindeki kâğıt yapımcılığının merkezi haline getirdi.
1000 yıla yakın süredir Hotan'da kâğıt yapımının hammaddesi olarak sadece dut ağacı kabukları kullanıyor. Burada yapılan kâğıt ile Çin'in iç kesiminde yapılan kâğıt arasındaki en büyük fark budur. Fakat Xinjiang'ın güneyinde dut ağacı kabuklarından kâğıt yapma 1000 yıla yakın süre boyunca sanayileşmedi, sadece aile atölyesi biçiminde nesilden nesle aktarıldı. Hammaddesi bol ve yapımı basit olduğu için, eskiden Hotan yöresindeki köylerde hemen hemen her aile kâğıt üretebiliyordu. Hotan'da dut ağacı kabuklarından yapılan kâğıt, Xinjiang'da yerel hükümet kuruluşlarının kullandığı tek kâğıt çeşidiydi. Ayrıca para kâğıdı olarak da kullanılıyordu. Bu kâğıt, halkın günlük gereksinimlerinden biriydi.
Eskiden kâğıtçılığın canlanması, ipekçiliğin canlanmasından kaynaklanıyordu. Uygurların milli özelliğini taşıyan "Atlas İpeği" yapımında, hakiki ipek ve doğal boya kullandığı için, Uygur kadınların çok beğendiği ipekli türü oldu. Ama "Atlas İpeği"nin yapımı için kullanılan ham ipeğin fiyatı yüksek ve yapım tekniği karmaşık olduğu için, "Atlas İpeği" çok pahalıydı. Şimdi esas olarak lüks elbise piyasası için üretiliyor. Ucuz suni ipeğin baskısı altında, Xinjiang'ın güneyinde sadece tek bir "Atlas İpeği" fabrikası kaldı. Hakiki ipek ihtiyacının hızla azalması, ipek böceği yetiştiriciliğinin de hızla küçülmesine yol açtı. Köylüler dut ağaçları keserek, yerlerine ekonomik değeri yüksek olan ceviz ağaçları dikti. Bu, dut ağacı kabuklarından kâğıt yapımcılığının da çöküş dönemine girmesine neden oldu.
Eski dönemlerde, Buda köyü sakinleri tarımın yanı sıra, kâğıtçılık da yapardı. Ailelerde hemen hemen herkes kâğıt yapabiliyordu. Kâğıt yapımı, her ailenin önemli bir gelir kaynağıydı. Kâğıt yapımı için dut ağacı kabukları gerekir. Fakat tarladaki dut ağaçlarını kesmiş olan köylüler, kurumuş dut ağacı kabuklarını Tohti'nin evine getirip satıyor, çünkü kendileri artık kâğıt yapmadıklarından kabuklara ihtiyaçları kalmadı. Bugün tüm köyde sadece Tohti ailesi hâlâ dut kâğıdı yapıyor. Aslında bütün Hotan yöresindeki kâğıtçılık da eskisi gibi değil. Bunun önemli bir nedeni, sanayileşmiş kâğıt yapımı. Tabii ipek imalatının çöküşe gitmesi de zincirleme etki yarattı.
Uçsuz bucaksız Gobi Çölü'nün kenarında yer alan Tarım Vadisi'ndeki Karakaş, 500 bin nüfusuyla Xinjiang'ın güneyindeki en kalabalık ilçe. Fakat kişi başına düşen ekili arazi miktarı çok az. Buda köyünde kâğıt yapımcılığı gerilemeye başladıktan sonra, yerel hükümet köylülerin gelirini artırmak için, onları Uygurlara özgü başka geleneksel el sanatlarıyla uğraşmaya teşvik etti. Elle halı dokumayı kabul eden ailelere, nahiye yönetimi yardımcı oluyor.
Dut ağacı kabuklarından yapılan kâğıdın, günlük gereksinimlerinden biri olduğu çağ artık geride kaldı. Kâğıdı merak edenler, onu daha çok eksi bir kâğıt yapım tekniğinin kanıtı olarak veya Xinjiang'ın güney kesimini gezdikten sonra aldıkları bir hatıra olarak görüyor. Fakat bazı sanatçıların gözünde sanatsal yaratıcılık için iyi bir malzeme olan dut kâğıdı, özel sanatsal etki yaratan bir araç...
