Xinjiang'ın güneyindeki en ünlü kent olan Kaşgar, Karabaş köyünden 70 kilometre uzaklıkta... Kaşgar, eski İpek Yolu üzerindeki önemli güzergâhlardan biriydi. Kentteki İdgâh Camii önündeki meydanın bir tarafında, Yengisar bıçaklarını satan dükkânlar var. Abliz ve Abdullah kardeşlerinin dükkânı, Kaşgar'daki en büyük bıçakçı dükkânı...
Yengisar bıçakları satıcısı Abliz şunları söyledi:
Geleneksel Yengisar Bıçağı, uzun bir geçmişe sahiptir. Dedemizin dedesi de yapmıştı. Bıçakların hepsi elle yapıldı, bu çelik de elle dövüldü. Çelik ateşte kızdırıldıktan sonra, yine elle çiçek desenleri yapılır, oluğuna tunç akıtılır, ayrıca suda tutup sertleştirilmesi gerekir. Bu işlem ne kadar iyi yapılırsa, çeliğin kalitesi de o kadar iyi olur. Bıçağın sapı için yak boynuzu, tunç ve gümüş de dâhil olmak üzere her çeşit malzeme kullanılabilir.
Yapım tekniği uzun bir geçmişe dayanan, ağzı keskin ve güzel süslenmiş olan Yengisar Bıçağı günlük kullanım dışında bir koleksiyon eşyası olarak da yüksek değere sahiptir. Kaşgar'da doğup büyüyen Abliz ve kardeşi bıçak yapımcılığını bilmiyor. Sattıkları bıçakların tamamını, Yengisar İlçesi'ndeki zanaatkârlardan alıyorlar.
Yengisar Bıçağı sertliğini ve keskinliğini, yapımcısı tarafından binlerce kez dövülmesine borçludur. Bıçakçılıkta ham madde olarak genellikle eski makine parçaları ve rulmanlar kullanılıyor. Yengisar ilçesindeki kömür ocaklarından kaliteli bir kömür türü çıkarılıyor. Zanaatkârlar, bu kömürü Yengisar Bıçağı yapımındaki en önemli sırlardan biri olarak görüyor. Tekrar tekrar ateşte kızdırma, dövme ve su vererek sertleştirme gibi işlemlerden sonra şekillenen bıçak, ocak külleri içine gömülür ve yavaş yavaş soğutulur. Yoksa bıçağın incecik ağzı bozulur. Bu, zanaatkârların zamanla edindikleri deneyimlerden biri...
Soğuyan bıçak, biley taşıyla tekrar tekrar bilenir, böylece son hâlini alır. Küçük çekiç gibi aletler kullanan Abdülkadir, eşinin yardımıyla bıçağın üzerine motifler yapmaya başladı. Badem, Yengisar bıçaklarında en çok görülen motiflerden biri... Bıçak ocak ateşinde tekrar kızdırılır. Bıçağın motifli tarafı üzerinde önce boraks serpilir, boraks eriyince üzerine tunç konur. Tekrar ateşte kızdırır, o zaman tunç da erir ve motif için açılan boşluklara dolar. Boraks, tuncun çelik bıçakla iyice birleşmesine yardımcı olur. Defalarca tekrarlanan bileme, sertleştirme ve soğutma işlemlerinden sonra, tunç motifli bıçak, tekrar bilenir. Zanaatkârların sabrı ve titizliği sayesinde bıçak artık daha keskin, dış görünüşü de daha güzel oldu. Parlatma tozuyla parlatılan bıçak ayna gibi görüntü yansıtabilecek hâle geldi. Çelik gövdeyi dövmek bilemek, motif işlemek, tunçlamak, tekrar bilemek ve parlatmak Abdülkadir'in iki saatini aldı. Kadir çok terledi. Fakat bıçak, ancak bir sonraki işlem olan sap takma ve süslemeden sonra ünlü Yengisar Bıçağı olacak.
Yengisar İlçesi, "Davaz'ın yurdu" olarak kabul ediliyor. "Yükseğe gerili ip üzerinde yürümek" anlamına gelen Davaz, Xinjiang'da Uygurların geleneksel gösterilerinden biri. Yengisar'da çok sayıda Davaz sanatçısı yaşıyor. Dünyaca ünlü Davaz sanatçısı, Guinness Rekorlar Kitabı'na giren Adil Usul da Yengisarlı. Yengisar ayrıca 400 yıllık geçmişe sahip Semet Kayısısı'yla da ünlü. Buradaki kayısı büyük ve tatlı olduğu için, piyasada çok rağbet görüyor. O nedenle Yengisar'a, "Semet Kayısısı'nın memleketi" de deniyor.
"Yengisar", Uygurcada "yeni şehir" anlamına geliyor. Rivayete göre, eskiden burası çorak bir alanmış. Yüzlerce yıl önce, elle bıçak yapma tekniğinin geliştirilmesiyle bölgede çok sayıda zanaatkâr toplanmış. Bu insanlar bıçak yapıp satmaya başlamış. Zamanla ortaya yeni bir kent çıkmış. Buna göre, Yengisar'da önce bıçakçılık başlamış; kent sonra oluşmuş. O nedenle Yengisar'a, "bıçak memleketi" unvanı verilmiş. Bu unvan, "Davaz'ın yurdu" ve "Semet Kayısısı'nın memleketi" nitelemelerinden daha eski.
Yengisar İlçesi'ne bağlı her köyde, bıçak yapan zanaatkârlar var. Ama Yengisar Bıçağı'nın beşiği, ilçe merkezine yakın olan Karabaş köyü. Anlatıldığına göre, 300 yıl önce köyde Mehmet Kurnahun adlı bir zanaatkâr varmış. Becerikli bir usta olan Kurnahun, Yengisar Bıçağı'nı yapan ilk kişiymiş. Köydekiler hemen onu taklit ederek, geçimlerini bıçakçılıkla sağlamaya başlamış. Şimdi köy sakinleri büyük ölçüde Yengisar Bıçağı sayesinde geçiniyor.
Karabaş köyündeki 200 aileden 160'ı, bıçak yapıyor, 30'dan fazlası ise yapılan bıçakları satıyor. Henüz ilkokul öğrencisi bile olsa, köydeki erkeklerin hemen hemen hepsi bıçak yapabiliyor. Her ailenin tarlası olmasına rağmen, Karabaş'ta tarım sadece yan uğraş olarak kalmış. Bıçakçılık ise nesilden nesle aktarılan ana uğraş.
Geleneklere göre, bıçak yapmak erkek işi sayılıyor. Kadın sadece ihtiyaç olunca yardım eder. Karabaş köyünde şimdiye kadar sadece iki kadın bıçak sapı yapmayı öğrenmiş. Bu iki kadından biri olan Eminihan, 45 yaşındayken babaanne oldu. Şimdi ev işleri dışında bazen bir bıçak kılıfı dikiyor, ama artık bıçak sapı yapmıyor. Erkeklerin dışında, bıçak sapı yapmayı öğrenmiş olan ikinci kişi, genç bir kız. Ama bu genç kız 4 bin kilometre uzaklıktaki Shanghai kentinde, bir Uygur lokantasında çalışıyor. Yengisar Bıçağı yapımcılığı, artık Karabaş köyündeki erkeklerin geçim aracı oldu.
Abdülkadir, bıçak ile sapını birleştiren gümüşlü bölümü yaptı, sonra içine eritilmiş kalay doldurdu. Yengisar Bıçağı'nın sapı için tunç, gümüş, öküz boynuzu, öküz kemiği ve tahta gibi çeşitli malzemeler kullanılabilir. Kadir, bu bıçağın sapını geyik boynuzundan yapacak. Geyik boynuzunun kilosu 90 yuan. Geyik boynuzu 1000 kilometre uzaklıktaki Urumçi kentinden getirildi. Yengisar Bıçağı'nın güzelliği, sapının süslenmesine bağlıdır. Eskiden bıçak sapı, akik, yeşim ve sedef gibi değerli malzemelerle süslenirdi, ama o zaman fiyatı daha yüksekti. Şimdi birçok zanaatkâr sapı kırmızı, yeşil veya mavi lastik parçalarıyla süslüyor, görünüşü de fena olmuyor. Gümüş sap üzerine zarif desenler yapılınca, görünüşü hemen değişti. Abdülkadir, tekrar patlatma tozu sürüp, biledi ve parlattı. Sonunda bıçağın üzerine bir çeşit madeni boya sürünce bıçak hemen çelik mavisi rengini aldı ve tunç motifler daha dikkat çekici oldu.
El ürünü bir Yengisar Bıçağı ortaya çıktı! Bu bıçak, Abdülkadir'in tam 5 saatini aldı.
Kadir, en son işlem olarak, bıçak ile sapının birleştiği yere Uygurca "Xinjiang Yengisar" yazdı. Böylece bu bıçağa adeta bir kimlik vermiş oldu.
Eskiden Uygur erkeklerinin hemen hemen hepsi bellerine bıçak takardı. Bıçak, sadece bir günlük yaşam gereksinimi değil, aynı zamanda bir süs eşyasıdır. Bele takılan bıçak, bir Uygur erkeği için yüzü kadar önemlidir. Güzel bir Yengisar Bıçağı'na sahip olmak, bir erkek için gurur kaynağıdır.
