Boyalı çanak-çömlekler hakkında çok az bilgi sahibi olan bir çocuk olmaktan çıkıp bu işi seven bir yetişkin oluncaya kadar geçen 10 yılı aşkın süre boyunca mesleğine aralıksız emek veren Sılali, varlığını birkaç binyıldır sürdüren bu kültür karşısında, kendi yaptığı işin önemini anlıyor. Yalnızca bir boyalı çanak-çömlek yapımcısı olarak kalmak istemeyen Sılali, bu kültürün bir tanığı ve yayıcısı da olmak istedi. Aslında Xinjiang'daki birçok bölgede Sılali gibi boyalı çanak-çömlek sanatı uğrunda yılmadan çaba harcayan daha pek çok kişi var.
Xinjiang'daki Kaşgar kentinin dar sokaklarında uzun yıllardır burada yaşayan bir Uygur ailesi var. Kuşaklar boyunca aynı yerde oturan aile, sanki sokaktaki bir kapı ya da topraktan yapılmış bir kerpiç gibi hiç dikkat çekmek istemiyor. Ne var ki, Ömercan memleketi içinde ve dışında ün salmış bir kişi. Çünkü o, kentte yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan el sanatlarından biri olan çömlekçiliği iyi biliyor. Küçük atölye, altlı üstlü ikiye bölünmüş. Üst kattaki yapım odasında, duvarın yanında bir çukur var. Bunun da içine iki yuvarlak çark yerleştirilmiş. Çukurda oturan kişi, aşağıdaki çarka ayağıyla basarak çevirince yukarıdaki çark hemen dönmeye başlıyor. Suyla karıştırılan çamur kütlesi, üstteki çarka konur ve hızla döndürerek şekillendirilir. Böylece çömlek eşya tamamlanır. Ömercan'ın evine sık sık ziyaretçiler geliyor. Bu sanata ilgi duyan konuklar, Ömercan'ın eski çağlardaki çömlekçilik sanatını bırakmamasını sağladı. Onlar, bu eserlerde eski insanların yaşamından izler bulmaya uğraşıyor.
Xinjiang'da Kaşgarlı çömlek yapımcısı Ömercan şöyle dedi:
"Ben, ailemde çanak-çömlek yapımıyla uğraşan yedinci kuşağa mensubum. Yedinci kuşaktanım. Yani dedemin dedesinin dedesinin babası da bu işle uğraşmış. Bu, içine biber konan bir eşyaydı; bu da, sirke konan bir eşya…"
Bu eşyalar kullanılışları bakımından, daha önce her ailenin günlük yaşamında ihtiyaç duyduğu vazgeçilmez araçlardı. Günümüzde, insanların yaşamında artık birer süs eşyası olarak yer alan boyalı çanak çömleklerin kullanışında da büyük değişiklikler meydana geldi.
Ömercan'ın evine uzak olmayan bir yerde, amcası Zulun'un evi bulunuyor. Amcası iki yıl önce ölmüş. Fakat Zulun'un eşi ve çocukları, onun tekniğini öğrenerek bugün de devam ettiriyor. Ömercan ve amcası daha önce tam birer el sanatçısıymış. Ama şimdi bu iki aile, boyalı çanak-çömlek yapımında birbirlerinin rakibi olmuş. Geçmişte Kaşgar'da çanak-çömlek yapanlar çoktu. Şimdi ise bu kişilerin çoğu başka işlerle uğraşıyor. Fakat Ömercan ve amcasının ailesinin bütün üyeleri, bu işi yapmaya devam ediyor. Onlara göre, atalarından kalan bu iş kaybolmamalı. Yapılan çanak-çömleklerin bugün artık pek fazla kullanım değeri olmasa da, evlerde süs eşyası olarak yer alabiliyor. Bu türden süs eşyaları bulunan evler, daha çok Uygur ailelerine özgü özellikler taşıyor. Çünkü Xinjiang çamurundan yapılıp Xinjiang usulüyle fırınlanan bu boyalı-çanak çömleklerin, Xinjiang kültürüyle sıkı bir ilişkisi var.
Üzerinde renkli boyalarla yapılmış motifler bulunan çömlekçilik ürünleri, "boyalı çanak-çömlek" olarak adlandırılıyor. Bu eserler, tarıma dayalı yerleşik yaşama geçmiş tarihsel alanlarda yapılan kazılarda bulundu. Bu eşyalar günlük yaşamda su taşıma, depolama ve yemek pişirme gibi işlerde kullanılıyordu. Çömlekçilik ürünü eşyaların günlük yaşamda oynadıkları rol nedeniyle, zanaatkârlar bunları titizlikle tasarlıyor ve rengârenk boyalar kullanarak değişik biçimlerdeki motiflerle süslüyordu. Böylece bu eşyalara, günlük kullanım değerinin yanı sıra sanatsal güzellik de eklendi.
Xinjiang'daki kazılarda çıkarılan boyalı çanak-çömleklerin çoğu, kırmızı kum renginde eşyalardır. Renkleri açık ve motifleri çok değişiktir. Üzerindeki üzüm deseni açıkça görülen bu üç kulplu eşya, eski çağlarda büyük olasılıkla içine üzüm konan bir kaptı. Bu da, insanların o çağda içki yapma tekniğini bildiğinin bir göstergesidir. Eski çağlarda insanların üzümden nasıl içki yaptığı bilinmiyor. Ama bu güzel boyalı kaptan, eski çağlardaki insanların içki içmekten aldığı hazzın, günümüz insanlarınınkiyle hemen hemen aynı olduğu anlaşılıyor.
Xinjiang'ın çeşitli bölgelerinde görülen eski çağlardan kalma çanak-çömleklerin çoğu, 3 bin yıl öncesine aittir. Aynı döneme ait olmalarına rağmen, farklı bölgelerde çıkarılan boyalı çanak-çömleklerin şekilleri ve motifleri arasında büyük fark var. Acaba Xinjiang'da da bir "boyalı çanak-çömlek şeridi" bulunuyor mu?
