Çin'in Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Hotan, yeşim taşı diyarı olarak kabul edilir. Buraya gelmeyen kişiler, yeşim taşının yerel ekonomiye yaptığı katkıyı tahmin edemez. Yerel yeşim pazarlarına gidip dolaşmayanlar, bu taşın yerel halk üzerindeki etkisini hayal edemez.
"Hotan Pazarı" yeşim taşı alışverişinin yapıldığı yerdir. Her Cumartesi günü yeşim pazarı tıklım tıklım dolu olur.
Mesaid Kerim, her Cumartesi buraya geliyor. İki yıldır yeşim taşı ticareti yapan Kerim, burasının eski müşterilerinden biri. Buraya her gelişinde, önce pazarı dolaşıp yeşim taşı hakkında en yeni bilgileri edinmeyi alışkanlık haline getirmiş.
Gerek toplayıcıların, gerekse alıcıların pazarda yeşimden, hep sadece "taş" olarak söz etmeleri biraz garip. Taş fiyatları, doğrudan kaliteye bağlıdır. Hotan kenti, Hotan yeşimi alışverişinin yapıldığı en büyük yer... Kentin sokaklarındaki dükkânlarda satılan yeşim taşları hem kaliteli, hem de fiyatlar göreceli olarak yüksek. Ama pazarda satılan "taş"ların çoğu nüve ya da dağ yeşimi… O nedenle fiyatları başka yere göre ucuz sayılır.
Kerim, pazarda dolaştıktan sonra, taşlarını tezgâhına koydu. Son yıllarda yeşim fiyatlarının artmasıyla, pazar giderek daha kalabalıklaştı. Kerim, 30 yıl önce "nan" adı verilen bir tane ekmek ile bir tane yeşim taşının değiştirilebileceğini, 15 yıl önce bile, koyun yağı renginde bir kilogram kaliteli yeşim taşının fiyatının yalnızca 180 yuan olduğunu söylüyor. Ama Kerim'in anlattığına göre, 15 yıl sonra, koyun yağı renginde bir kilogram yeşim taşının fiyatı, daha öncekinin bin katını aşarak 200 bin yuanı geçmiş.
Yeşim taşı efsanelerle de değer kazanıyor. Gelgelelim, pazarda yeşim taşı satan hiç kimsenin bir gecede zenginleşme rüyası henüz gerçekleşmedi. Çoğu kişi Kerim gibi, satın aldığı taşları biraz daha yüksek fiyattan satıyor ve bundan bir miktar kâr ediyor.
Muhabirimiz, Xinjiang'da Hotan yeşim taşı ticareti yapan bir tacirle karşılaştı. Bu tacir şunları anlattı:
"Pazarda alışverişimiz iyi gidiyor. İyi bir günde 7-8 bin, en fazla 10 bin yuanlık taş satabiliriz. Satanlar var, alanlar var, bu pazarın özelliği bu... Bir gün 4-5 bin yuana bir taş alınır, ya da 4-5 bin yuana bir taş satılır. Bu çok normal… Bazen güneş ışığında sadece dinlenmiş oluyorum, alışveriş olmuyor. Bu da doğal bir şey…"
Bazı kişiler, yeşim taşıyla oynamayı seviyor. Çünkü her gün yeşim taşıyla oynamanın, taşı nemlendireceğine inanıyorlar. Kimileri ise, bu şekilde oynayarak yeşim taşıyla iletişim kurabildiklerini söylüyor. Birçok koleksiyoncu için yeşim taşı ruhsal özellikleri olan bir nesne. Nitekim bir usta, yeşim taşının zaten canlı bir varlık olduğunu söylüyor. Acaba onun böyle konuşmasını, ne tür deneyimler ve duygular sağlamıştı?
Tüm Xinjiang'da Değerli Taşlar Derneği tarafından uzman olarak tanınan sadece yedi "yeşim taşı ustası" bulunuyor. Bunlar arasında birinci sırada, Ma Xuewu geliyor. 48 yaşındaki Ma, Hui etnik grubuna mensup. 34 yıldır yeşim taşıyla uğraşan Ma, bu iş ile kendisi arasında özel bir bağ geliştirmiş. Urumçi'de kendi mağazasını açan Ma, özel bir yeşim taşı okulu kurmuş. Halk arasında şöyle bir söz vardır: "Yeşimin güzelliğinin yüzde 30'u taşına, yüzde 70 yontulmasına bağlıdır." Ne var ki, geçmişte Xinjiang'da seçkin yeşim taşı ustalarının sayısı çok azdı. İyi malzemeler, yontulmak üzere güneye gönderiliyordu. O nedenle "İyi yeşim taşı var, ama yontacak usta yok" diye bir deyim de ortaya çıktı. Ma Xuewu, Hotan yeşim taşının daha çok kişi tarafından tanınmasını sağlamak için Xinjiang'da yeni tasarım anlayışına sahip geniş bir kadro yetiştirmek istedi.
Ma'nın kaba ve basit olan atölyeleri, Xinjiang'ın insan manzaraları ile Hotan yeşiminin yumuşaklığını birleştiriyor. Yeşim oymacılığı uzan süre fazla uzmanlık gerektirmeyen bir zanaat olarak görülmüştü. Fakat bu işin bir sanat olduğunda ısrarlı olan Ma, artık kendini tamamen tasarıma adamış. Bize, ilk oymanın çok önemli olduğunu söylüyor. Bu iş, 20 yıldan fazla uygulamalı deneyim gerektiriyormuş. Ma, malzeme seçiminde de çok titiz davranıyor.
Xinjianglı yeşim oyma ustası Ma Xuewu muhabirimize şunları anlattı:
"Bazı kişiler sadece iyi yeşimleri seçiyor, ama ben iyi olmayan yeşimleri de seçerim. Çünkü iyi yeşim zaten mükemmeldir ve oyma gerektirmez. Benim sorumluluğum, çok iyi olmayan yeşimi güzelleştirmektir."
Mu Xuewu, yeşim taşı malzemelerini seçmekte gerçekten çok usta. Ayrıca Ma'nın tasarımlarına birçok uzman hayran kalıyor. Bütün yeşim taşları Ma'nın tasarımıyla harika eserlere dönüşüyor. Eserleri, sayısız ödüller kazandı. Ama o, sadece birkaç tanesinden memnun kalmış. Bu, "Sekiz halkalı ocak" işte o istisnalardan biri. Yeşim taşı eserleri arasında ocak, oyulması en güç işlerden biri olarak kabul ediliyor. Bu tür bir çalışmada, tasarımcının düzeyi de anlaşılabiliyor. Bütün dünyada büyük beğeni uyandıran bu eser, Ma'nın yeşim taşına olan derin vukufunu yansıtıyor.
Yeşim oyma ustası Ma Xuewu sözlerine şöyle devam etti: "Hotan yeşim taşının ham maddesi, kazılarda çıkarılmış değil, doğada yetişiyor. Başka tür yeşim taşlarından farklı olarak, bizim Hotan yeşim taşımız, organik et gibidir. Bu etle, o eti kastediyorum. Yeşim taşıyla 30 yıldan fazla uğraştım. Bu Hotan yeşim taşının ruhu var, sanki bir canlı gibi."
Yeşim Ejder Kaşgar Irmağı, 3 bin yıldır akıyor, Kunlun Dağı'ndan aşağıya gelen yeşim taşları, ırmakta sükûnetle nefes alıyor. Bir öyküde, kaybolan bir taşın altı yıl sonra burada bulunduğu anlatılıyor. Başka bir öyküye göre de, imparatorluk yeşim taşı işte bu ırmakta bulunmuş. Bu ırmakta, yeşim taşları ve yeşim efsaneleri, hiçbir zaman bitmiyor.
