Çin Ay Takvimi'ne göre Xiazhi, yılın 24 sezonundan biridir ve her yılın 21 veya 22 Haziran gününe rastlar. Bu yılki Xiazhi sezonu, 22 Haziran günü kutlandı. Xiazhi sezonu, Çinliler için çok önemli bir tarihtir.
Eski çağlarda Çinli astronomlar, güneş ışınlarının dünyayı en uzun süre aydınlattığı Xiazhi gününde, kuzey yarımkürede de en uzun günün yaşandığını ve kuzey enlemlerine çıkıldıkça gündüz süresinin bir o kadar arttığını keşfetmişler. Olgular şöyledir: Xiazhi gününde Çin'in en güneyindeki Hainan eyaletinin merkezi Haikou kentinde gündüz süresi 13 saati biraz aşarken, orta kesiminde yer alan Hangzhou kentinde bu süre 14 saati, biraz daha kuzeyde bulunan başkent Beijing'de ise 15 saati bulur. Ancak aynı gün, en kuzeydeki Heilongjiang eyaletinin Mohe Nehrinde gündüz süresi 17 saati aşar. Xiazhi gününden sonra güneş ışınlarının dünyayı aydınlattığı alan yavaş yavaş güneye kayar, kuzey yarımküredeki günler ise kısalmaya başlar. Halk arasında "Xiazhi makarnası yendikten sonra, günler bir ip boyu kısalır" diye bir söz vardır.
Çin halkı, Xiazhi gününden sonraki 15 günü eskiden 3 bölüme ayırırdı. İlk bölüm 3 gün, ikinci bölüm 5 gün, son bölüm ise 7 günlüktür. Bu sezonda Çin'in çoğu bölgesinde hava sıcaklığı yüksek ve güneş ışınları bol olur; tarım ürünleri hızla büyür, insanlar psikolojik ve ekolojik açılardan suya büyük ihtiyaç duyar. Bu dönemde düşen yağmur suyu, tarım üretimini büyük ölçüde etkiler. "Xiazhi sezonunda bir damla yağmur, bin altına bedeldir" şeklindeki atasözü, Xiazhi sezonundaki yağmurun değerini ifade eder. Genel olarak Xiazhi sezonunda Yangtze Nehri'nin orta ve aşağı kesimleri, Sarı Nehir ve Huaihe Nehri havzalarındaki yağmur miktarı, tarım ürünlerinin ihtiyacını karşılayabilir. Bir tarihi kayıtta yer alan yazıda, Çin Ay Takvimi'ne göre 6. ayda mutlaka 3 kez yağış görüldüğü, köylülerin bu değerli yağışları çok sevinerek kutladıkları bildiriliyor. Bu kayda göre, ta 1000 yıl öncesinde Çinliler, Xiazhi sezonundaki yağışın özelliklerini kavramıştı.
*
Astronomlar, Xiazhi'yi kuzey yarımkürede yaz mevsiminin başlangıcı olarak belirlerken, meteorloji uzmanları ise ortalama hava sıcaklığının üst üste 5 gün 22 dereceyi aşmasını yaz mevsiminin başlangıcı olarak kabul eder. Xiazhi gününden sonra kuzey yarımküredeki hava sıcaklığı yüksek düzeyde seyreder, güneş ışınları bol olur, yağışlar artar. Bütün bunlar, tarım ürünlerinin büyümesine yardımcı olur. Ancak Yangtze Nehri'nin orta ve aşağı kesimleri yağmur sezonunda bulunduğu için yağışlar hem uzun süreli hem de çok miktarda olur. Hatta kimi zaman sel afetine yol açar, halk can ve mal kaybına uğrar. Bu nedenle her Xiazhi sezonunda Yangtze Nehri'nin orta ve aşağı kesimlerinde yaşayan bölge halkından selle mücadele çalışmalarını güçlendirmeleri istenir.
Xiazhi gününden sonra sıcak hava dönemine girilir; tarım ürünleri hızla büyürken, yabani ot ve böcek zararları da yayılır. Yabani ot ve böcekler, tarım ürünleriyle besin için mücadeleye girişir, bu nedenle Xiazhi sezonunda tarım yönetiminin güçlendirilmesi tavsiye edilir. Halk arasında bu konuda birçok atasözü vardır: "Xiazhi sezonunda otlar temizlenmezse, adeta zehirli bir yılan beslenmiş olur"; "Xiazhi sezonundaki 'altın' günlerde tarım üretimine özen gösterilmeli."
Xiazhi'yle ilgili daha başka birçok atasözü vardır. Örneğin "Xiazhi geçmeden hava sıcak olmaz". Yani Xiazhi'yle sıcak yaz mevsimine girilir. Xiazhi gününden sonraki dönemde hava sıcaklığı yükselmeye devam eder, ancak mevsimin en sıcak günlerine 20-30 gün sonra rastlamak mümkündür.
Xiazhi sezonunda güneş çarpmasından korunmak gerekir. Bu konuda soğuk yemekler ve meyve tüketilmesi tavsiye edilir. Yaz mevsiminde sivrisinek gibi böcekler çok olduğu ve insan kolayca hastalandığı için sarımsak ve yeşil soğan da önerilir.
*
Xiazhi sezonunda toprağa tapma, Çin'de çok eskiye dayanan bir gelenektir.
Çinlilerin göğe ve toprağa tapma alışkanlığı, tarihi kayıtlara göre en azından 4 bin yıl önceye dayanıyor. Zhou Hanedanı'na gelince artık kapsamlı bir tapma protokolü oluşmuştur. Bu protokolü, sonraki inparatorlar sürdürmüşlerdir.
Ming Hanedanı'nın kurucusu Zhu Yuanzhang, 1386 yılında başkent olarak Nanjing'i seçtikten sonra kentteki Zhongshan adlı dağın güneş ışığı ve ısısı alan taraf olan Yang tarafında, yuvarlak bir toprak altar inşa ettirmiş. Daha sonraki Dongzhi sezonunda da burada göğe taparmış. Ayrıca dağın Ying tarafında dörtgen şeklinde bir toprak altar inşa ettirmiş ve Xiazhi sezonunda da burada toprağa taparmış. 10 yıl sonra Zhu Yuanzhang, göğe ve toprağa tapma törenlerini birleştirmiş ve tapma işini yuvarlak toprak altarda yaparmış. Zhu Yuanzhang, 1420 yılında başkenti Beijing'e taşıdıktan sonra Gök Tapınağı'nı yaptırmış. Burada gök ve toprağa yine birlikte tapılırmış.
1522 yılında tahta geçen imparator Jiajing, 1530 yılında göğe ve toprağa tapma işlerini tekrar ikiye bölmüş, aynı dönemde güneşe ve aya tapmak için birer tapınak daha inşa ettirmiş. Toprak Tapınağı'nın inşası 1531 yılında tamamlanmış. Çinlilerin "Yuvarlak gök ve dörtgen toprak" şeklindeki yaklaşımına göre, Toprak Tapınağı da dörtgen şekilde yapılmış. Qing Hanedanı'nın Qianlong döneminde 1749 ile 1752 yılları arasında restore edilmesinden sonra tapınağın mimari özellikleri bugüne kadar korundu.
Tapma töreni için 2 ay öncesinden hazırlıklar başlarmış. Törende sayısız eşyalar kullanılırmış. İmparator Qianlong, hüküm sürdüğü 60 yılda, toplam 57 kere toprağa tapma törenine katılmış. Törendeki 10 prosedürde her imparator en azından 70 kez diz çökmek zorunda kalırmış. Tapınak yılda bir kere, yani Xiazhi sezonunda açılır, diğer günlerde ise hep kapalı kalırmış. İmparator, Toprak Tapınağı'ndaki tapma töreninden sonra Yuanmingyuan'a geçip orada birkaç gün dinlenirmiş.
1860 yılında 2. Afyon Savaşı sırasında İngiliz ve Fransız askerler Yuanmingyuan'ı ateşe verdikten sonra Toprak Tapınağı'nda yığınak yaparak, içindeki bazı binaları yıkmış ve Beijing kentine saldırma sinyali vermiş. Böylece tapınak, tarihinde ilk defa saldırıya uğramış. Qing yönetimi, derhal Beijing kentinin Andingmen Kapısı'nı açıp İngiliz ve Fransız askerlerin girmesine izin vermiş. 1911 yılındaki Xinhai Devrimi'nden sonra savaş ağaları tapınakta konuşlandırılmış ve duvarda delikler bırakmış. Bu olaylarda Toprak Tapınağı, birkaç kere zarar görmüş.
1531 ile 1911 arasındaki 380 yılda Ming ve Qing Hanedanları imparatorlarından 15'i, Toprak Tapınağı'ndaki toprağa tapma törenine katılmış.
*
Başkent Beijing, Yasak Kent, Çin Seddi ve Gök Tapınağı gibi, çok sayıda dünya mirasıyla ünlüdür. Beijing'in güneyinde Gök Tapınağı, kuzeyinde de Toprak Tapınağı vardır. Toprak Tapınağı eskiden de Gök Tapınağı gibi önemli bir mekândı.
Toprak Tapınağı, Çin'de bugüne kadar korunan, imparatorun toprağa taptığı en büyük tapınak konumunda. Ming Hanedanı'nın imparatorlarından Jiajing'in hüküm sürdüğü 9. yıl, yani 1530 yılında tapınağın inşası tamamlandı. Bu yıl, Toprak Tapınağı'nın 480. yılı kutlanıyor.
Ming ve Qing Hanedanları döneminde imparatorların toprağa taptıkları tapınak olarak, Toprak Tapınağı 43 hektara yakın geniş bir alanı kaplıyor, etrafında da "tapınağı koruma toprağı" adı verilen 100 hektara yakın bir alan bulunuyor. Bugün ziyarete açık olan Toprak Tapınağı Parkı, sadece 43 hektarlık kısmını kullanıyor.
Dongzhi sezonunda göğe, Xiazhi sezonunda toprağa tapmak, Çin tarihindeki en görkemli protokol kurallarından biriydi. Çinlilerin ataları, her nesnenin Ying ve Yang olmak üzere iki zıt yanı olduğunu savunuyorlarmış. Günün Ying'i ve Yang'ı var, işte gece ve gündüz. Yılın da Ying'i ve Yang'ı var, o da Xiazi'dan Dongzhi'ye kadarki dönem ve Dongzhi'den Xiazi'ye kadarki dönem. Xiazhi sezonundan sonra geceler uzarken, günler kısalır. Bu, Ying döneminin başladığı anlamına gelir. Bu nedenle imparatorlar, Ying döneminin başladığı Xiazhi sezonunda toprağa tapıp, Ying dönemini sağlıklı geçirmesini dilermiş. Dongzhi sezonundan sonra günler uzarken, geceler kısalır. Bu, Yang döneminin başladığı anlamına gelir. Gök, Yang etkenidir. Bu nedenle imparator Dongzhi sezonunda göğe taparmış. Dongzhi sezonunda göğe tapmak veya Xiazhi sezonunda toprağa tapmak, eskiden hükümdarların bereket ve huzur dileğini de yansıtırmış. Tapmak eyleminin protokolü, aynı zamanda, insanları tabiatı korumaya, tabiat kurallarına uymaya, tabiattan fazla şey istemeyerek ekolojik dengesizlik yaratmamaya teşvik etti. Bu, bir gerçektir.
*
Ming ve Qing Hanedanları döneminde imparatorlar, göğe veya toprağa tapmadan önce saygı göstermek için, tapınaklardaki özel salonda etsiz yemekler yerlermiş. Bu yemeklerde sarımsak, pırasa, soğan ve yeşil soğan gibi keskin kokusu olan sebzeler de olmazmış. İmparatorlar, ayrıca törene katılmadan önce üstlerine özel protokol kıyafetleri giyerlermiş.
Toprak Tapınağı'nda imparatorların etsiz yemekler yediği özel salonun inşası tapınakla birlikte 1530 yılında tamamlanmış. Salon, Qing Hanedanı'nın Yongzhen ve Qianlong dönemlerinde iki kere restore edildi.
Toprak Tapınağı'ndaki tapma töreni de görkemli olurmuş. Tarihi kayıtlara göre, buradaki sunak eşyaları ve müzik aletlerinin çeşitleri, Yasak Kent ve Gök Tapınağı'ndan sonra 3. sırada yer almıştı. 1911 yılında meydana gelen Xinhai Devrimi'nden sonra tapınakta uzun süre yönetim boşluğu olduğu için, tapınaktan çok sayıda tarihi eser kaybolmuş. Şimdiye kadar, sadece 2 parçanın akıbeti kesinleşti. Biri, bir yeşim taşı; öbürü ise bronz çan. Yeşimtaşı bugün Gök Tapınağı'nda, bronz çan ise bir müzede saklanıyor.
*
Xiazhi sezonu, Çin Ay Takvimi'ndeki 24 sezon arasında en erken teyit edilenidir. Xiazhi sezonunda eski dönemlerde Çin genelinde 1 gün tatil yapılırmış. Hatta, Song Hanedanı'nda Xiazhi sezonundan itibaren hükümet yetkililerinin 3 gün tatil hakkı varmış. Günümüzde artık bu günde tatil yapmıyoruz.
Xiazhi gününden sonra hava çok sıcak olduğu için insanın iştahı iyice kapanabilir ve zayıflamaya başlayabilir. Eskiden Çinliler, Xiazhi'den sonra çalışma temposunu yavaşlatır, beslenmeye önem vermeye başlardı.
Halk tarafından büyük önem verilen geleneksel Xiazhi sezonunda, ülke genelinde makarma, Zongzi ve mantı gibi yemekler yenir. Zongzi adı verilen geleneksel Çin yemeğiyle ünlü Duanwu Bayramı'nın Xiazhi sezonundan kaynaklandığı da savunuluyor. Zhejiang eyaletindeki Jiande kentindeki vatandaşlar, Xiazhi gününde kırmızı hurmalı yumurta ve tavuk yiyip sonbahar mevsimindeki tarım işleri içn hazırlık yapar. Başkent Beijing'de ise Xiazhi gününde mutlaka makarna yenir.
Xiazhi sezonu, buğdayın biçildiği döneme denk gelir. Eskiden beri Xiazhi sezonunda bol mahsulu kutlama ve ataları anma geleneği vardır. Tabii, Xiazhi'de bereketli bir yıl dilenir. Aynı zamanda yeni yapılan unların tadına bakılır.
Xiazhi sezonunda yenilen makarnanın çok çeşidi var. Çin'in güneyinde makarna çorbası içine ya hiçbir şey konmaz, ya da et, sebze veya deniz ürünü konur. Makarnalar da sıcak veya soğuk olarak yenir. Çin'in kuzeyinde ise en çok "Da Lu Mian" ve "Zha Jiang Mian" yenir.
"Da Lu Mian"ın tarifi şöyle: Rendelenmiş et (veya deniz ürünleri) ve sebzeleri yağda kavurduktan sonra üzerinde su ilâve edin ve kaynayıncaya kadar ateşte tutun. Çorba kaynadıktan sonra içine azcık nişasta koyun, karıştırın. Birkaç dakika sonra tencereyi ateşten çıkarın. Şimdi de başka bir tencerede makarnayı haşlayın. Makarna hazır olunca soğuk suya koymalısınız ki makarna soğusun. Daha sonra soğutulmuş makarnaları bir kâse içine koyun ve üzerine çorbayı ilave edin. Böyle bir "Da Lu Mian" her kuzeylinin favorisidir.
"Zha Jiang Mian"ın tarifi ise şöyle: Öncelikle kıyma, yağ, dilimlenmiş pırasa ve zencefil, şeker, susam yağı ve soya fasulye salçasından oluşan malzemeleri hazırlayın. Tencereye biraz bitkisel yağ koyun, yağ ısınınca içine kıymayı atıp kavurun. Kıymanın rengi değişince pırasa ve zencefil ilâve edin, sebzelerin güzel kokusu çıkınca salça koyun. Kısık ateşte yavaş yavaş kavurun, salçanın kokusunu alınca şeker koyabilirsiniz. Salça koyu kırmızı olunca susam yağı koyun, az karıştırdıktan sonra çıkarabilirsiniz. Şimdi de makarnayı haşlayın ve piştikten sonra soğuk suyla soğutun. Üzerine salatalık ve soya filizi gibi, tabii istediğiniz sebzeleri serpersiniz, en sonunda da salça koyarsınız. Böylece Beijing'e özgü bir yemek servise hazır olur.
