Kağıt kesme el sanatı, Çin'in en yaygın geleneksel sanatlarından biridir. Çin genelinde Bahar Bayramı'nda türlü şekillerde kesilmiş kağıtları asma geleneği vardır. Pencerelere, kapılara ya da çalışma masası önündeki duvarlara asılan kesik kağıt süsleri, bayrama ayrı bir neşe katar.
Kağıt kesme sanatının hangi dönemde başladığı bilinmiyor. Bir araştırmaya göre, kağıt kesme sanatı, antik çağlardaki dini törenlerden kaynaklanıyor. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nde 1500 yıl önce yapılmış kesik kağıt süsleri bulunmuştu. Eskiden Çin'in kırsal kesimlerindeki kadınlar, sonbahar ekinini topladıktan sonra genelde bir araya gelerek kağıt kesme süsleri yaparlardı. Bu, aynı zamanda her genç kızın olmazsa olmaz becerisini ve gelinin kabiliyetini gösteren önemli bir ölçüydü. Toplumun gelişmesiyle birlikte birçok kişi, bu beceriden vazgeçti. Ancak bunu meslek olarak sürdürenlerin sayısı da hiç az değil. Yani bugün kağıt kesme sanatı hâlâ yaşatılıyor. Şimdi sizlere biri Çin'in ana kesiminden, öbürü Taiwan bölgesinden iki kağıt kesme sanatçısını tanıtacağız.
*
50'li yaşlarda olan Xin Aiying'in kağıt kesme becerisi ta 40 yıl önceye dayanıyor. Xin, her geleneksel Bahar Bayramı'ndan önce anneannesi, annesi ve kendi kızıyla bir araya gelip kağıt kesme işiyle uğraşırdı. Xin'e göre, kesik kağıtlar, ailesinin bayramlık eşyaları arasında olmazsa olmazlardan biriydi. Xin'in hayatı öteden beri kağıt kesme işine bağlıdır.
Xi Aiying, kağıt kesme sanatıyla ünlü Shanxi eyaletinin Xinzhou bölgesindeki Douluo kasabasında büyüdü. Anneannesi de, annesi de bölgenin tanınmış kağıt kesme sanatçılarıdır. Bayramlarda ve düğünlerde, komşular mutlaka ikisine başvurup kesik kağıt süsleri sipariş ederdi. İşte, Xin Aiying, böyle bir ortamda büyüdü ve normal olarak kağıt kesme işine büyük merak duydu. Doğuştan gelen becerisiyle Xin, küçük yaşında bile güzel kağıt kesme işleri yapabilirdi. Xin çocukluğunun bu anılarını şöyle anlattı.
"Köyde büyüdüm. O zaman elektrik yoktu. Gece karanlık basınca evdeki gaz lambası altında otururduk. Anneannem ve annem ellerine birer makas alıp istediği biçimde kağıt keserlerdi. Anneannem o kadar güzel kağıt keser ki, kutlama yapacak bir aile mutlaka ona gelip yardım isterdi. Bahar Bayramı'nın ilk gününde çocuklar, genç kızlar mutlaka evimize gelip anneannemi ziyaret eder, kesme kağıt süslerine bakar, her sefer de hayran kalırlardı."
1980 yılında bölgede bir kurs açıldı. Kursa Xin'in de aralarında bulunduğu, ilçedeki folk sanatçıları davet edilerek eğitim verildi. Xin'e göre, kağıt kesme faaliyeti sadece kendine ait bir hobi, sanatla alakası yok, çok büyük bir anlamı olduğu da söylenemez. Fakat öğretmenlerin anlatımı ve teşvikiyle, Xin'de yaratıcı olmaya heveslendi. Öyle ki, Xin'in eserleri bir dönem, bölgede ve eyaletin merkezi olan Taiyuan'daki gazetelerde yayınlandı.
Bir yıl sonra Xin Aiying, bir bankada memur oldu. Kağıt kesme işine olan sevdası ise hiç azalmadı. Xin, boş zamanlarında yine kağıt kesmeyle uğraştı.
1997 yılına gelince, Xin Aiying ismini ülke genelinde duyurdu. O yıl Taiyuan'daki Çocuk Parkı'nda bir folk sanatları sergisi düzenlendi. Bu sanatlar içinde kesme kağıt süslerine de yer verilmişti. Xin sergiyi ziyaret etti ve sergideki kesme kağıt eserlerini gördükten sonra sergiyi düzenleyen yetkilinin yanına gitti ve büyük bir özgüvenle "Bu tür kesme kağı işlerini ben de yapabiliyorum" dedi. Xin, derhal makası alarak kendi bencerisini gösterdi. Düzenleme Komitesi gördüklerinden çok memnun kaldı ve Xin, sergi turuna davet aldı. Böylece Xin ülke çapında ün kazanmaya başladı.
Bir süre sonra Xin Aiying, "Çin Folklorik Kesik Kağıt İşleri Sergisi"nin düzenleme komitesinden başka bir davet aldı. Xin, Beijing'deki bir parkta açılan sergide 40 gün kaldı, ziyaretçilerin önünde kağıt kesme becerisini gösterdi. Eserleri izleyenlerden bayağı alkış topladı. Ziyaretçilerin olumlu tepkisinden etkilenen Xin, kağıt kesme işinin sadece bir folklor sanatı değil, insanlığın kültür kaynaklarından biri olduğunu kavradı. Xin, yapması gerekenin sadece seçkin kağıt kesme eserleri yaratmak değil, daha önemlisi bu sanatı aktarmak olduğunu vurguladı.
"O günlerde çok duygulandım. Bu kadarını hiç beklemiyordum, sadece basit bir kesik kağıt Beijing'de bu kadar insan tarafından ilgi gördü ve saygı kazandı. Mor Bambu Parkı'nda 40 gün gösteri yaptım. Sonra anladım ki, bu kağıt kesme işinin gelecekte büyük bir pazarı olacak. Ben de kağıt kesme sanatını aktaracağım."
Xin Aiying, Beijing'den döndükten sonra daha da ünlü oldu. Her gün sayısız insan evine gelip bu sanatı ondan öğrenmek istedi. Kesik kağıt siparişleri Xin'in tüm boş zamanını doldurdu. Banka çalışmasına odaklanamayan Xin, memuriyeti bırakmaya karar verdi. Xin dışarıda bir yer kiralayarak kendini kağıt kesme sanatına adadı. Zamanla, bu alanda kendi markasını yaratmaya başladı.
Xin Aiying'in öğrencileri arasında 60 yaşında bir emekli, yuvaya yeni başlamış bir çocuk, bir ev kadını, genç bir üniversite öğrencisi, hasılı her meslekten ve her yaştan insan var. Fakat kim olursa olsun, Xin herkese aynı şekilde yakın ilgiyi gösterir. Onun gözünde her öğrenci, kağıt kesme sanatını yaymak için yeni bir ümittir. Sanatçı, kağıt kesme sanatının aynı zamanda herkese gelir de sağlamasını istiyor.
Xin Aiying'in eşi Xin Runcai bir kağıt kesme sanatı hayranıdır. Karı kocanın bu ortak hobileri, aşklarını durmadan tazeliyor. Xin, "100 Fu'nun Kuşattığı Kaplan" adlı bir kağıt kesme eserinin tasarımını yaptı, kağıdı kesme işini eşi Xin Runcai üstlendi. Tasarımın adında geçen "Fu", Çince'de "mutluluk" anlamına karşılık gelen karakterdir. Şimdi, 2009 yılına dönelim ve açılış hazırlıklarını tamamlamak üzere olan bir lokantaya girelim. Bu lokantı reklam yaparak, bir ay süreyle 10 bin adet kesik kağıt ürünü istedi. Uzun zaman bu siparişi kabul edecek hiç kimse çıkmadı. Xin Aiying ve eşi düşünüp taşındıktan sonra işi kabul ettiler.
"Ben lokantayla görüştüm, fikrimi anlattım: Eğer ikimizin 1 ay içinde 10 bin adet kesilmiş kağıt süsü bitirmesini istiyorsanız, o zaman bütün tasarımı ikimiz yapacağız, diye önerdim. Ben 2 takım 12 burçluk kesilmiş kağıt tasarımı yaptım. Eşimle birlikte çalıştık. O günler o kadar zordu ki, evde çocuklara ve yaşlılara bakmaya zamanımız kalmadı. Her gün başımızı önde kağıt kestik."
Xin Aiying ve eşi 10 bin adeti 25 gün içinde bitirdi ve lokantayı memnun etti. Ikisi de büyük kâr etti. İkisinin işbirliği, büyük miktarda kağıt kesme işine örnek oluşturdu. Xin Aiying, bu işten ticari kazanç fırsatı yakaladı ve köylü kadınların makaslarıyla yoksulluktan kurtarılmasına yardım etmeye karar verdi.
"Son yıllarda binden fazla öğrenci eğittim. Bir kağıt kesiği, bir 'Çin Düğmesi'… Bu iki sloganla fakir dağlık bölgelere girdik. Oradaki kadınların kağıt kesiğiyle 'Çin Düğmesi'ni bir sektör olarak görmelerini ve Çin ulusunun kültür mirasını yaymalarını sağladık."
Tasarımından son şeklini alıncaya kadar bir kağıt kesiğinin yapımı için en azından bir gün gerekiyor. Her gün başını öne doğru eğerek çalışmaktan ötürü Xin'in el bileği ve boyun omurunda sık sık rahatsızlık oldu, ama Xin kağıt kesme işini hiç bırakmadı.
Aralık 2010'da düzenlenen Çin Folklor Sanatları Festivali'nin ilkinde Xin Aiying'in 2 eseri bronz madalya aldı. Yorumcular, Xin'in eserlerinde keski izinin görülmez olduğunu ve yoğun milli özellikler taşıdığını belirtti. Xin, uzmanların memnuniyetinden çok mutlu olduğunu ifade etti.
"Biz bir kültürü yayıyoruz, sadece bir kağıt kesim işi yapmıyoruz. Bu nedenle bu işi hiç bırakmak istemiyoruz. Madem ki bu yola girdik, o zaman bu yolda devam edeceğiz."
Xin Aiying, 40 yıldan fazla süre içinde 5 binden fazla kesilmiş kağıt eseri yarattı. İşleri, Almanya, Avustralya, Japonya ve Taiwan bölgesinden birçok kişi tarafından saklandı. Bugün Xin'in en büyük rüyası bir eğitim kuruluşu açıp kağıt kesme sanatını aktarmak, ayrıca paketleme ve tasarım açılarından kağıt kesme eserlerinin seviyesini yükseltmek. Xin Aiying, çabalarının sonunda mutlaka başarı kazanacağına inanıyor.
*
Xin Aiying, otantik bir kağıt kesme ortamında büyüdü, bu sanatı sevdi, şimdi de bu sanatla uğraşıyor. Xin gibi halk sanatçıları, eşseslilik ve simgelerle ifade etme gibi yöntemlerle doğal özellikleri özetleyerek, hayranlık uyandıran desenler tasarladılar ve tasarlıyorlar. Eserleri yoğun olarak milli motifler taşıyor. 
Şimdi gelelim, Taiwan bölgesine. Bakalım, adada kağıt kesme sanatçıları bu folklor sanatını nasıl yaygınlaştırıyor?
Kısa süre once Fujian eyaletinin merkezi Fuzhou kentinde "Taiwan Boğazı'nın İki Yakasından Kağıt Kesme Sanatları" adlı bir sergi düzenlendi. Sergide yer alan "Bahar Dönüyor" adlı bir kağıt kesme eseri, sayısız ziyaretçiyi adeta mıhladı. Diğer eserlerden farklı olarak, bu eserin arka planı geleneksel bir Çin resmiydi. Kesilmiş kağıt bölümü ise parlak renklerdeydi. Eserin yaratıcısı Chen Hui, eserini şöyle tanıttı.
"Bu eserde biraz yenilik yaptım. Benim bu kağıt kesme işim, geleneksel anlamda simetrik değil. Kağıt kesme sanatını geleneksel Çin resmiyle birleştirdim. Böyle bir yenilik yaptım, ama basit bir yöntemle bahar manzarasını tasvir ettim. Bahar geldi, tüm dünya dinamizm kazandı."
Chen Hui, eser için çeşitli kağıtlar ve zengin renkler kullandığını söyledi. Chen kullandığı tüm kağıtları atık ambalaj kağıtlarından seçti. Chen, sarı kağıtla köy evleri, sığır ve koyunları kestikten sonra, yeşil rengin kullanıldığı Çin resmi üzerine yapıştırdı. Bu eserde insanlara otantik bir köy yaşamı gösterilmiş. Şöyle ki, sığır ve koyunlar tarlalarda yavaş yavaş dolaşırken, köylüler evde yemek pişiriyor, mutfak bacalarından dumanlar yükseliyor…
Chen Hui'nin diğer eserinin adı: Hafif Kitap Kokusu, Güzel Yemek Kokusu. Eserde sayfaları açılmış bir kitap, Çin lahanası ve biber var. Çin'in klasik edebiyatından ilham alan Chen Hui, kitap da yemeklerin de insana besin verdiği için ikisinin de benimsenmesi gerektiğini savunuyor.
Chen Hui'nin kağıt kesme eserleri geleneksel Çin resim sanatının özünü benimsediği için, bir çeşit bilgin havası yansıtıyor.
Chen Hui'nin eşi Chen Bifang, emekli bir güzel sanatlar hocası. Chen Bifang da kağıt kesme sanatını seviyor ve bu işi çevre koruma kavramıyla birleştirerek yapmak için çaba gösteriyor. Chen Bifang, reklam kağıtlarıyla kağıt kesme eserleri yarattı. Böylece ortaya hem çevre dostu, hem de değişik bir kağıt kesme türü ortaya çıktı. Chen Hui ve Chen Bifang, boş zamanlarında eski gazete, dergi ve reklam broşürlerini toplar, sonra malzemelerin şekillerine göre tasarım yapar ve kağıt kesme eserleri yaratırlar. Chen Bifang, kullandıkları malzemelerden çok memnun.
"Atık kağıtlar ve reklam kağıtları kullanıyoruz, çevre korumasına katılmış oluyoruz. Alışveriş merkezlerinde kullanılan reklam kağıtları çok güzel. Bu kağıtlarla yapılan kağıt kesme işleri çok değişik oluyor. Geleneksel kağıt kesme süsleri sade bir renkte olur. Ama reklam kağıtları rengârenk. Kesik kağıt süslemelerinin renklerindeki değişiklik, kağıt kesme eserine daha dinamik bir hava getiriyor, daha yaratıcı bir uygulama ortaya çıkıyor."
Chen Bifang, kağıt kesme sanatını yaygınlaştırma çabasından dolayı, 2009 yılında Taipei'nin seçkin sakinlerinden biri oldu. Chen Bifang, kağıt kesme işinin artık kendisi ve eşinin hayatının önemli bir parçası olduğunu ve böyle güzel bir faaliyete eşlik etmenin kendisini mutlu kıldığını söyledi. Chen Bifang, ayrıca kağıt kesme sanatını öğrenciler arasında yaygınlaştırmak için de çaba gösteriyor.
"Her yıl kağıt kesme dersinde bu sanatı yaygınlaştırmaya çalışıyoruz, her derse çok sayıda öğrenci davet ediyoruz. Amacımız bu geleneksel sanatı aktarmak. Eşim çok sayıda öğretmeni eğitti. Bu nedenle şimdi çok sayıda öğrencimiz olduğunu söyleyebiliriz. Herkes bu el sanatını çok seviyor. Bizim okullarımızda kağıt kesme kursları var."
Chen Hui'nin gözünde makas bir kalemdir, kağıt kesme eseri ise sanatçının iç dünyasının yansımasıdır. Kağıt kesme süsleri sadece somut bir imaj değil, daha önemlisi sanatçının yaşam tecrübesini yansıtmaktır. Chen Hui'ye göre, kağıt kesme el sanatları bugün Taiwan'da yaşlı genç demeden çok sayıda insanın kendini geliştirmesine yardımcı bir araç oldu. Dükkanlarda veya evlerde, yüksek binalarda veya çayhanelerde, her yerde kağıt kesme işleri görülebilir. Chen Hui ve eşi Chen Bifang, kağıt kesme sanatını yaygınlaştırma çalışmalarını hiç aksatmadı.
"Her gün kağıt kesiyorum, her gün kağıt kesme dersi veriyorum. Her gün en azından bir ürün çıkarıyorum. Kağıt kesmek artık hayatımın bir parçası oldu. Şimdi kütüphanelerde öğretiyorum. Atalarımızdan kalan bu mirası aktarma sorumluluğunu üstlenmeliyiz. Yıllardır kağıt kesme sanatını yaygınlaştırmak için çaba gösterdik. Çocuk yuvası, ilkokul, orta okul ve üniversitelerde kağıt kesme dersleri var. Kağıt kesme el sanatını halk arasında yerleştirerek, duyguları ifade etmenin bir yöntemi haline getirmeliyiz. "
Ana kesim ile Taiwan'daki kağıt kesme el sanatları arasındaki farktan söz ederken, Chen Hui, ister ana kesim ister Taiwan olsun, geleneksel sanatı yaşatmak için mutlaka yenilik yapılması gerektiğini savunuyor. Chen Hui, Taiwan'daki sanatçıların durmadan yenilik yaptığını, örneğin kağıt kesme eserine geleneksel Çin resmi unsurunu ekleyerek eseri daha çekici hale getirdiğini ifade etti. Chen Hui, kağıt kesme sanatı sayesinde çok sayıda insanın Çin geleneksel kültürünün zenginliğini keşfettiğine işaret etti. Chen Hui, bir kağıt kesme eserindeki her hayvan ve her karakterin birer hikâyesi olduğunu da sözlerine ekledi.
Çin'de kağıt kesimi için kağıt üreten atölyeler, ulusal nitelikteki Kağıt Kesme El Sanatçıları Derneği gibi kurumlar hâlâ faaliyet gösteriyor. Aynı zamanda düzenli olarak sergiler düzenleniyor, yayınlar çıkarılıyor. Kağıt kesme işleri, artık yalnızca bir süsleme tekniği değil, kendi başında bir sanat dalı haline geldi. Kağıt kesme sanatı, çizgi romanlar, sahne dekorları, gazete ve dergilerin manşetleri, kitap kapakları, televizyon ve sinema yapımcılığında da sık sık kendini gösteriyor.
