Uydudan çekilen fotoğraflar, Çin'in Fujian eyaletinin güneybatı kesimindeki yeşil dağlar ve tertemiz suların arasında, ne olduğu anlaşılamayan sanki uçan UFO benzeri sayısız objenin etrafa dağıldığını gösteriyor. İşte bu objeler, kendilerini Hakka olarak adlandırdığı Hanların geleneksel evleri.
"Toprak yapı" anlamındaki Tulou'lar, Doğu Medeniyeti'nin incileridir. Tulou'lar, uzun geçmişleri, mimari tasarım çeşitlilikleri, boyutları, kapsamlı işlevleri ve zengin içerikleriyle ünlüdür. Tarihsel, sanatsal ve bilimsel olarak yüksek değer taşıyan Tulou'lar, "Doğu'nun eski kaleleri", "dünya mimarisindeki esrarengiz bir çiçek" veya "dünyada eşi benzeri görülmemiş, efsanevi mimari yapıt" olarak adlandırılıyor.
Tulou'lar, Fujian eyaletinde yaşıyan Hakka'ların yaşadığı yerleşim evleri olduğu için halkın arasında Hakka Tulou'ları olarak bilinir. Tulou'nun ana malzemesi topraktır. Toprak, ince kum, kireç, yapışkan pirinç, şeker kamışı, bambu ve ahşap malzemeler karıştırılıp yoğrulduktan ve ardından sıkıştırıldıktan sonra Tulou yapımı için malzeme hazır olur. Genellikle akarsu kenarları ve dağ eteklerine kurulmuş olan Tulou'lar, rüzgârı kesmek ve depreme dayanmak gibi özelliklere de sahip. Kanada'da 6 Temmuz 2008'de düzenlenen 32. Dünya Mirasları Konferansı'nda, Fujian eyaletindeki Tulou'lar, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO'nun Dünya Mirasları Listesi'ne alındı. Tulou'lar; Chuxi, Hongkeng, Tianluokeng, Hekeng ve Dadi dahil Tulou kümelerini oluşturan toplam 46 adet Tulou'yu kapsıyor. Dışarıyla bağlantısı yalnızca büyük bir anakapı olan dairesel Tulou dışında, kare, dikdörtgen, yarım daire, oval, beş köşeli ve sekiz köşeli olmak üzere değişik türlerdeki Tulou'lara rastlamak da mümkün.
11. ve 13. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş Song ve Yuan hanedanları döneminde inşa edilmeye başlayan Tulou'lar, gizemli ortamları, ustaca kurulmuş savunma sistemleri, ilginç mimarileri ve derin kültürel içerikleriyle, bugüne kadar bütün dünyanın dikkatini çekmiş ve çekmeye devam ediyor. Tulou'lardan en yaşlısı ve en genci, Chuxi Tulou Kümesi'nde yer alıyor. Çapı 66 metre olan Jiqing adlı Tulou 600 yaşında. Çapı 31 metre olan Shanqing adlı Tulou'nun ise sadece 30 yıllık bir geçmişi var. Tulou'ların ortaya çıkması, Han etnik grubunda Hakka mezhebinin ortaya çıkmasıyla ilişkilidir.
*
Hakka, Han etnik grubunun önemli bir mezhebidir. Hakka'lar şu an Çin'in güney kesimindeki her eyalette, hatta dünyanın her köşesinde oturuyor. Çin'in orta kesimlerinden çıkan Hakka'ların nüfusu 120 milyon civarında. Hong Kongluların üçte biri, Taiwan nüfusunun beş ya da dörtte biri Hakka'dır.
İlgili araştırma ve Hakka ailelerin soyağaçları, Hakka'ların atalarının esas olarak Sarı Nehir ve Yantze Nehri arasında, Zhongyuan adı verilen geniş alanda yaşadığını gösteriyor. Hakka'ların ataları, savaş ve açlık gibi nedenlerden dolayı, Zhongyuan'dan güneye göç ettikten sonra Hakka mezhebi ortaya çıktı.
Hakka'ların atalarının 5 büyük göç dalgası Doğu Jin Hanedanı'ndan (317-420) sonra başladı. İlk göç dalgası Dong Jin Hanedanı, 2. göç Tang Hanedanı sonlarında, 3. göç Song Hanedanı'nda, 4. göç Ming Hanedanı'nın sonunda ve Qing Hanedanı'nın başında, 5. göç ise Qing Hanedanı'nın Tongzhi döneminde oldu. 5 göç dalgasının her biri savaşlardan dolayı oldu.
Arkeolojik çalışmalar ve tarihi kayıtlar, Fujian eyaletinin batısının eskiden ormanlarla kaplı, vahşi hayvanların yaşadığı bir bölge olduğunu ve zor doğal koşullardan dolayı bölgede etnik grup olarak sadece She ve Yao aznılıklarının yaşadığına işaret etti. Bu nedenle Zhongyuan bölgesi savaşlarla alev alev yanarken, Fujian'ın batısı nisbeten sakindi ve göçmenlerin tercih ettiği bir merkez oldu.
Hakka'ların güneye göç ettiği dönem, Zhongyuan'daki kültürün Han ve Tang Hanedanları'nın refahını yaşadıktan sonra olgunluk dönemlerinin dorukta olduğu dönemdi. Bu kültür, yetişmiş kalifiye insanların güneye göç etmesiyle beraber Çin'in güney kesimindeki Fujian, Jiangxi ve Guangdong eyaletlerinin nisbeten kapalı bölgelerine yerleşti. Zhongyuan kültürü uzunca bir tarih boyunca iyi korundu. Bugün Hakka'ların yemek, dil, gelenek, görenek ve mimarisinde hâlâ Zhongyuan kültürünün izlerini görüyoruz.
*
Aynı soydan kişilerin bir arada oturması, eskiden Zhongyuan'da yaygın bir gelenekti. Bu gelenek, Tulou'larda da korundu.
Çin'in geleneksel mimari planlamasındaki Feng-Shui yaklaşımını benimseyerek inşa edilen Tulou'lar, dağlar arasındaki düz alanları, kereste ve taş gibi malzemeleri en verimli biçimde kullanarak değerlendirmişlerdir. Tasarruflu, sağlam ve savunma niteliği güçlü gibi özelliklere sahiplerdir. Tarihi kayıtlara göre, 7 derecedeki bir depremden sonra Huanji adlı bir Tulou'nun duvarında 20 santim genişliğinde bir çatlak görülmüş, ancak bir süre sonra bu çatlak kendiliğinden kapanmış.
Çok sayıda araştırmacı, Tulou'ların otantik "yeşil yapı" olduğunu savunuyor. Tulou'lar kışın ılık, yazın ise serin olur. Malzemeler bölgeden sağlanır. Bu, doğanın insanlarla uyumunu yansıtır.
Geniş bir ana avlu ve önünü çevreleyen sıkılaştırılmış toprak duvarlara sahip her Tulou, bir "küçük krallık" sayılır. Örneğin Yongding ilçesindeki Chenqi adlı Tulou'nun 384 odası var, en kalabalık döneminde 800'den fazla insanı barındırmıştır. Çocukluğundan beri Tulou'da oturan Xu Songsheng, binadaki herkesin yardımsever insan olduğunu söyledi. Ona göre, yaşlılara saygı göstermeyen bir genç mutlaka eleştirilmeli.
Tulou'ların kaliteli bir de savunma işlevleri var. Bir Tulou'nun dış duvarının kalınlığı bir ile üç metre arasında değişiyor. Binanın 1. ve 2. katı penceresiz. Binanın tek ana kapısı kapatılınca, Tulou girilemez bir kale olurdu. Ateşli saldırılara karşı savunma için her Tulou'nun kapısının üstüne su ve kum sızdırma donanımı yerleştirilirdi. Acil durumlarda Tulou'daki sakinler yer altındaki gizli tünelden kaçabiliyorlardı. Bugün Tulou'lar artık kale işlevi üstlenmiyor. Ancak o zaman için tasarlanmış savunma donanımı gelen herkesi hayran bırakıyor.
Şimdi birlikte Hua'an ilçesine bağlı Dadi köyündeki Tulou'ları gezelim.
*
Dadi köyündeki Eryilou, Nanyanglou ve Dongyanglou adlı 3 Tulou, Dünya Mirasları Listesi'ne alınan Tulou'ların bir bölümü. Bu 3 Tulou, yeşil dağlara dayanıyor, önlerinde ise tertemiz bir nehir geçiyor. Tulou'lar; sarı duvarları, siyah kiremitleri, köprüleri, bambularıyla birlikte güzel bir tablo oluşturuyor. Eryilou, "Tulou'ların kralı" olarak adlandırılıyor. Eryilou, 8 "en" ile ünlüdür: yerleşime en uygun ortamı, en özgün yapısı, en ciddi savunma sistemi, en kalın dış duvarı, en bilimsel tasarımı, en çok duvar resimleri, en etkin korunması. Eryilou'da oturan 82 yaşındaki Jiang Dede, binanın Qing Hanedanı'nın Qianlong döneminin beşinci yılında, yani 1740 yılında inşa edilmeye başlayıp 1770 yılında tamamlandığını ve atalarının sayısız kaostan sonra bölgeye yerleştiğini söyledi.
Jiang'ın ataları, savaşlardan dolayı Çin'in kuzeyinden güneyine göç etmeyi tercih etmişler. Sarı Nehir ve Yantze Nehri'ni geçerek, güneydeki dağların arkasındaki alana yerleşmişler. Zamanla Tulou'lar yapılmış.
Eryilou bugün hâlâ kalabalık bir nüfus barındırıyor. Kurucusu Jiang Shixiong'un torunları sayısı artık 4 bini aşmış durumda. Onlar yurtiçinde ve yurtdışında dağılıyor. Eryilou'da Jiang Shixiong'un torunlarından 36 ailenin 200'den fazla ferdi oturuyor. Tulou'nun sakinleri, binanın korunması ve çevre temizliğine büyük önem veriyor. Binada 1930'lu yıllarda ABD'de İngilizce yayınlanan New York Times gazetesi bulunmuştu. Bu gazete bugün sadece New York Devlet Kütüphanesi'nde görülüyor.
9 bin 300 bin metrekarelik alanda inşa edilen Eryilou dış ve iç olmak üzere iki bitişik daireden oluşuyor. Tulou'nun toplam 213 odası, 593 metrekare duvar resmi, 349 parça tahta oyma eseri, 163 Duilian bulunuyor. Dış dairesi 4 katlı ve 16 metre yüksekliğinde, dış duvarı 2.53 metre genişliğinde, dış çapı 73.4 metre. Ortasında bir avlu ve iki de kuyu bulunuyor. Tüm evlerin tek bir ana giriş kapısı vardır. Eryilou'nun tek katlı iç dairesiyse, mutfak, yemek salonu ve oturma odası olarak kullanılıyor ve penceresizdir. Dış dairesinin 1., 2. ve 3. katlarında yatak odaları ve depolar var. 4. katı ise Tulou sakinlerinin atalarına dua ettiği özel bir salon var. İç içe iki daire şeklinde yapılan binanın kuşattığı geniş avlu, tüm Tulou'nun merkezini oluşturur. 600 metrekarelik avluda 2 kuyu ve çamaşırlar ile yiyeceklerin güneş ışığı almasını sağlayan 2 metre yüksekliğindeki taş sütunlar vardır. Tüm evler koridorlarla birbirleriyle bağlanır.
*
Tulou'daki bir düğün genellikle gecenin ikinci yarısında olur. Gelin sabah şafağından önce damadın evine ulaşır. Gelin illaki baba evinden çıkmadan önce çok ağlar. Gelinin ağlaması, anne babasının kendisini büyütmesi için duyduğu minnetarlığı ve onlardan ayrılmaktan duyduğu hüznü ifade eder. Gelin ne kadar çok ağlarsa, damadın evinde o kadar mutlu ve şanslı olacağına inanılır. Ayrıca gelinin yanında en azından bir nedime bulunmalıdır. Gelin mutlaka yeni elbise ve yeni ayakkabı giyer, saçlarına yasemin çiçeği gibi taze çiçekler takar. Çiçekler gelinin gelecekteki zengin ve mutlu yaşamını temsil eder. Damadın evine gelince gelin önce Gök Tanrısı ve Toprak Tanrısı'na dua eder, kayınbaba ve kaynanasına selamladıktan sonra gelin odasına girer. Yeni çift uğurlu olduğuna inanılan saatte birlikte yemekler yer. Masada mutlaka 12 kâse bulundurulur. İçlerinde yağsız pilav, hurma, şeker ve tavuk dahil 12 çeşit yemek vardır. Yemekten önce çöpçatan her kâsedeki yemeği gösterip uğurlu sözler söyler. Örneğin "Tavuk yiyenler iyi bir çift karı koca olur." Yemeğin sonunda yeni çift birlikte içki içerler. Buraya gelinceye kadar yeni bir aile kurulmuş olur.
Çin Ay Takvimi'ne göre 1. ayın 15. gününde kutlanan Yuanxiao Bayramı'nda her Tulou'nun atalarını andığı özel salonda bir tören düzenlenir. Törene genellikle yeni evlenen ve bebeği doğan aileler katılır. Bayram gecesinde yeni çiftler ve bebekleri birlikte salona girip, atalarına bebeği doğum müjdesini verir, atalarına teşekkür ederler. Ayrıca para bağışlarlar. Yeni evlenen çift ise mutlaka kırmızı bir fener alıp özel odaya götürür ve feneri burada ışıklandırır. Atalarına taptıktan sonra eve dönüp feneri asarlar. Bu, yeni yılda bir bebek sahibi olacakları anlamına gelir.
*
Tulou'lar, tarih, bilim, coğrafya, folklor ve antropoloji gibi birçok bilim dalında sürdürülen araştırmalar için büyük önem taşıyor. Dünya Mirasları Listesi'ne alındıktan sonra Tulou'lar giderek daha çok ilgi topladı. Daha fazla insana Tulou'ları tanıtmak amacıyla, Fujian eyaletinde çeşitli çalışmalar başlatıldı. Yongding ilçesi, otantik Hakka gelenek ve göreneklerini yansıtan bir müzikal yarattı. Tulou'nun Gizemli Büyüsü adlı müzikal, kısa süre önce Çin Devlet Tiyatrosu'nda sahnelendi. Bu gösteri, Çin Devlet Tiyatrosu'nun bahar sezonunun önemli bir oyunu olarak Beijinglilere Hakka kültürü ziyafeti sundu.
Yongding, Fujian eyaletinin Tulou'larla ünlü ilçelerinden biridir. İlçedeki 20 binden fazla Tulou, Hakka kültürünün özünü gösteriyor. Yongding ilçesindeki Tulou'lar dikdörtgen, yuvarlak ve uçan anka kuşu şeklinde üç gruba ayırılır. Uçan anka kuşu şeklindeki Tulou'lar genellikle beş katlı. Yongding Hakka Tulou'ları Araştırma Enstitüsü Başkanı Su Zhiqiang, anka kuşu şeklindeki Tulou'ya göre dikdörtgen şeklindeki Tulou'ların daha erken dönemde ortaya çıktığını söyledi.
"Dikdörtgen şeklindeki Tulou'ların daha güçlü bir savunma işlevi var. Çünkü bu tür Tulou'lar tek bir bütün. Duvarı kalın ve yüksek, bir tek ana kapıları var. Ayrıca 1. ve 2. katları penceresiz, yani buralara saldırmak çok zor."
Yuvarlak Tulou'ların ortaya çıkışıyla ilgili çeşitli söylenti var. Kimileri hidrodinamik bilimi teorisine göre, yuvarlak Tulou'nun kemerli yüzeyinin insan sağlığına zararlı hava akımlarını etkin şekilde giderebildiği için ortaya çıktığını savunuyor. Kimiler savunma açısından, yuvarlak yapının ölü açısı bulunmadığı için daha güvenli olduğu, bu nedenle çok sıkça yapıldığı görüşünde. Bazıları da, aynı alanda yapılan yuvarlak Tulou'nun dikdörtgen şeklindeki Tulou'ya göre daha geniş yüzölçümüne sahip olduğunu, veya yuvarlak Tulou'nun depreme daha dayanıklı olduğunu dile getirdi. Su Zhiqiang ise, yuvarlak Tulou'nun Hakka'ların uyum ve mutlu yaşam arzusunu ifade ettiğini savunuyor.
2009 yılında yaratılan "Tulou'nun Gizemli Büyüsü" adlı müzikal, dans ve şarkılarıyla Tulou'ların tarihini, Hakka'ların yaşam tarzını ve örflerini tasvir etti. Hakka'ların atalarının Fujian eyaletinin batısına yerleşmeleri, Tulou'lar inşa etmeleri, verdikleri çetin yaşam mücadesiyle ilgili hikâyeler anlatıldı.
Müzikalin yönetmeni Lai Yongsheng, 80 dakikalık gösteride "Tulou'nun Yankısı" adlı senfoni gibi çeşitli sanat yöntemlerinin kullanıldığını söyledi. Lai Yongsheng'a göre, Hakka'ların gerçek yaşamının otantik şekilde yansıtılması için, müzikalin yönetmeni, senaristinden 170'den fazla oyuncusuna kadar, bütün rolleri yerliler üstlendi. 400'den fazla kostümü de kendileri diktiler. Özgün Hakka müziğini bulmak ve yansıtmak için, müzikalin çalışanları 30'dan fazla türkücüyü ziyaret etti.
"Kareografi konusunda tatla çalışmaları sahneledik, hem de Hakka türkülerinin eşliğinde. Hakka türküleri belirgin bölge özellikleri taşıyor. Yani tüm müzikali otantik şekilde sahneye taşıdık."
Müzikal, daha önce Fuzhou ile Xiamen kentlerinde ve Taiwan bölgesinde sahnelenmişti. Taiwan'da gösterilirken, basında ve yerliler arasında büyük yankı uyandırdı. Adada yaşayan 5 milyon Hakka için, atalarının göç yolları, gizemli Tulou'lar, bozulmamış gelenek ve görenekler, atalarının çetin yaşam mücadelesi gibi manzaraları görünce çok duygulandılar. Çin Guomindang Partisi Genel Başkanı Ma Yingjiu, müzikalin başarısını kutlayan bir mesaj gönderdi. Ma Yingjiu, müzikal sayesinde insanların Tulou'ların tarihini, gelenek ve göreneklerini daha iyi tanıyacağına, müzikalin Taiwan Boğazı'nın 2 yakası arasındaki kültürel temasları ilerleterek, Çin kültürünün yeni çehresini yaratacağına inandığını ifade etti. Çin Guomindang Partisi'nin fahri genel başkanı Wu Boxiong bizzat müzikali izlemeye geldi.
