Çinliler, 3 Şubat günü milletin en büyük bayramı olan Bahar Bayramı'nı kutlayacaklar. Geleneğe göre, Çinliler bayramdan önceki bir ay boyunca bayram hazırlıkları yapar. Bayram alışverişinde altın takılar, külçe altın önemli bir yer tutuyor. Tabii buna en çok kuyumcular sevinir.
Bugünkü programımızda Çin'de altın değerlendirme tarihinin son bölümünü sunuyoruz.
Tang Hanedanı'nın sonlarında Çin'de altın ve gümüş imalatının merkezi güneye kaymaya başlamış, Song Hanedanı'nda ise imalat tamamen güney kesime yerleşmiş. Tang ve Song'dan sonraki Yuan Hanedanı'nda (1206-1368) altın eşya imalatı en çok Yantze Nehri'nin orta ve aşağı kesimlerinde görülürmüş, en iyi işçilik ise Suzhou kentindeymiş. Halk arasından bir grup yetenekli zanaat ustası çıkmış, çok sayıda da eser yaratılmış. Daha önceki hanedanlarda ünlü eserler var olduğu halde, ünlü ustaların isimleri pek bilinmezmiş.
Yuan Hanedanı'ndaki altın eşyalar tasarım şekli açısından Song Hanedanı'ndakilere çok benziyor, zarif ve basit. Renkleri ve desenleri son derece sade olur.
Altın, bir ülkeye nasıl zenginlik getirir? Batılı bir ekonomist, "altını gömmek ve kazdırmak" adlı bir hikâye anlatmıştı: Eğer bir ülkenin bir parça altını varsa, bu parça doğrudan halk arasında paylaştırılmamalı. Paylaştırma yerine dağların iç kısımlarında bir çukur kazdırılarak altın parçası buraya gömdürülebilir. Sonra halka ormanda bir parça altın olduğu bildirilir. İşte bu bir parça altını bulmak için kimisi kazma, kimisi taşıma aleti alır. Dağların derinliğine ulaşmak için ağaçlar kesilir, yollar yapılır, köprüler kurulur. Ayrıca altın kazmaya ve yol yapmaya gelen insanların konaklama ve yemek ihtiyaçlarını karşılamak için lokanta ve oteller açılır... Böylece bir parça altın tüm ülkenin ekonomisini canlandırır.
Hikâyeyi düşününce, bu sürecin aslında üretim tarzındaki reformun üretici güçlerde yarattığı hızlı sıçramayı yansıttığını fark edebiliriz. Çin'de Ming (1368-1644) ve Qing (1616-1911) Hanedanları'nda kapitalizm filizlenmeye başladı, ticaret ekonomisi daha da canlandı. Bu dönemdeki altın eşyalar genellikle değerli taş veya inci takılı, yoğun saray özellikleri taşıyor. Sarayın kullanımı için yapılan altın eşyaların boyutu büyük, üzerlerinde en sık olarak ejder ve anka kuşu gibi imgeler görülüyor. İmparatorluk sarayının saygınlığı ve itibarını gösteren bu altın eşyalar, saraydaki mimari yapıya uyum sağlayarak birlikte sarayın lüks çehresini gösteriyor.
Yuan Hanedanı'nda altın, gümüş ve demir metalürjisinde hızlı gelişme görüldü. Demir de, altın gibi büyük ilgi görmüş ve büyük miktarda çıkarılmış. Bu dönemde sıradan halk ve yabancılar kağıt para kullanmak zorundaymış. Altın takıya ihtiyacı olan biri önce kağıt parayla darphaneye gidip oradan külçe altın alır ve takı yaptırırmış. Böylece, halk arasındaki kuyumcuların ham madde elde etmesi için kolaylık sağlanmış. Çeşit çeşit atölyeler sayesinde kuyumculuk tekniği önemli ölçüde gelişmiş. Buna benzer durum porselencilikte de görüldü. Hükümet ocakları ve halk ocakları birbirini tamamlayıcı nitelikte, ikisi de büyük başarı elde etmiş.
Yuan Hanedanı'nda hükümetin kurduğu atöylelerde Tang ve Song Hanedanları'ndaki gelenek korundu. Saraya ait onlarca atölye varmış. Daha önceki imparatorlar gibi, Yuan imparatorları da ödül olarak altın ve gümüş verirmiş, yerel yönetimlerden bürokratlar da imparatora altın ve gümüş hediye edermiş. Yuan Hanedanı'nda madalya dağıtma sistemi de varmış. Madalyaların katkı madalyası ve tayin madalyası olmak üzere iki çeşidi varmış. Devlete katkı yapanlara, katkı derecelerine göre altın veya gümüş madalyalar verilirmiş. En ağır altın madalya 100 Liang (5 kilo) ağırlığında. Bu tür madalya sahipleri, bazı ayrıcalıklardan faydalanabilirmiş. Yuan Hanedanı, valileri tayin ederken, rutbelerine göre değişik altın veya gümüş madalyalar dağıtırmış. Bu madalyalar yetkilerin simgesi sayılırdı.
Jiangsu eyaletinin Wuxian ilçesinde Lü Shimeng'in mezarından iki altın eşya çıkarıldı. Biri kare, öbürü dikdörtgen şeklinde. Her birinin etrafında çerçeve, çerçeve içinde kabartmalı ağaç varmış. Sağlıklı ağacın dallarında ise çiçekler ve meyveler yetişiyormuş. Aynı mezardan çıkarılan bir altın levhada "Zhou Devleti'nde Kral Wen'ın Jiang Ziya'yı ziyareti" adlı hikâyeyi anlatan resim oyulu. Jiang Taigong olarak da bilinen Jiang Ziya, Çin tarihinde çok ünlü ve çok yetenekli bir kişiymiş. Resimde Jiang nehir kenarındaki bir ağacın altında oturuyor, balık avlamaya odaklanıyor. Kral Wen ise bir at arabası içinde oturuyor, iki hizmetçisi ise sanki soru soracak gibi Jiang'a doğru ilerliyor... Resim bir kabartma oyma etkisi veriyor. Çerçevenin kenarında birkaç delik var. Bu altın levhanın iple bağlandığı tahmin ediliyor.
Yuan Hanedanı'nda çok sayıda altın ve gümüş eşya üzerine zanaatçının veya kuyumcunun ismi oyulurmuş.
Ming Hanedanı dönemine ait, en başta takı olmak üzere çeşitli küçük eşyalar çıkarıldı. En fazla altın eşya, başkent Beijing'de bulunan 13 imparator mezarından biri olan Ding Mezarı ve diğer imparatorluk aile bireylerinin mezarlarından çıkarıldı. Ming Hanedanı'nın 13. imparatoru Zhu Yijun'a ait olduğu tahmin edilen, altın iplerle yapılmış ve üzerinde ejder deseni olan taç ile İmparatoriçe Xiaojing'ın taktığı anka desenli şapka bütün zerafeti ve gösterişiyle, bugün müzede sessizce turistleri karşılıyor, kendisine hayran bırakıyor.
İmparator Zhu Yijun'un itibarının yansıtılması için Ding Mezarı'nın yapımı tam 6 yıl sürmüş, 400 bin kilo gümüş kullanılmış, tabut ve cesetlerin etrafına çok miktarda değerli eşya konmuş. Bu mezardan çoğu altın, 500 parça altın ve gümüş eşya çıkarıldı. Biraz önce bahsettiğimiz altın taç dışındaki altın takılar, yemek aletleri hep burada yer alıyor. Altın taç 24 santim yüksekliğinde, ipince altın tellerle örülmüş. Her altın tel 0.2 milimetre kalınlığında. İnsan saçından daha ince olduğu ve sıkı örüldüğü için, altın taç da ağustos böceğinin kanadı gibi ince görünüyor. Tacın üzerini inci topu oynayan 2 ejder tacı sarıyor. Her ejderin 8 bin 400 pulu var, başlarının ortasındaki yuvarlak alev toplarından alevler fışkırıyor. Taç, imparator ailesinin itibarını simgeliyor.
Ming Hanedanı'na ait, çoğu değerli taş kakmalı çok sayıda altın yüzük ve sallantılı küpeler çıkarıldı. Değerli taş kakmalı altın eşyalar Qing Hanedanı'nda da moda oldu ve doruğa çıktı.
Ming ve Qing Hanedanlarını kıyasladığımızda, Ming Hanedanı döneminde imparatorluk sarayındaki altın eşyalar üzerine kakılan değerli taşlar o kadar fazla ki, bir tür zevksizlik gösteriyor. Şimdi bir örnek vereceğim. Bakalım ne düşüneceksiniz? Ding Mezarı'ndan bir sallantılı küpe çıkarıldı. Yuvarlak altın çerçeve altında bir yakut, yakudun altında beyaz renkli yeşimtaşından yapılan küçük bir tavşan, tavşanın gözü yine yakut, tavşanın ayağı altında altın destek var...
Qing Hanedanı döneminde günlük eşyalar, takılar, değerli eşyalar altından yapılır, değerli taşlar kakmalı olurmuş. Ama en büyük önem, imparatorluk ailesinin düzenlediği törenlerde kullanılan altın eşyalara verilirmiş. Bu altın eşyaların temelde kullanım değeri yoktu, sadece protokol eşyası olarak özel zamanlarda kullanılırdı.
Ming Hanedanı'ndan başlayan altın eşyalarda yeşimtaşı veya inci kullanımı, Qing Hanedanı'nda daha da popüler oldu. Qing Hanedanı'ndaki altın eşyalar bu etkiyle eskiye göre daha gösterişli bir tür lüks çehre gösterdi. Altın eşyaların tasarımlarında sıradışı fikirler görülmesine rağmen, çok fazla değerli taş kullanılmasının ortaya çıkarttığı zevksizlikten kurtulmadı.
Qing imparatorları altın eşyaların büyüklüğüne de özen gösterirmiş. Ejder ve anka kuşu imparatorluk hükümdarının simgesi olduğu için, bu desenlerin halk arasında kullanılması yasaklandı. Özellikle ejder sadece imparatorluk sarayı ve imparatorun kullandığı eşyalarda görülürmüş.
Qing Hanedanı ile dünya arasında iletişim söz konusuydu. Ancak bugüne kalan altın eşyalara baktığımızda, modern bilim ve teknoloji sonuçlarının daha çok imparatorluk ailesinin zevkine göre değerli eşyaların yapımında kullanıldığını görebiliriz. Örneğin Gök Yuvarlağı adlı astronomik alette su yüzeyine çıkan 9 ejder gök yuvarlağını kaldırıyor...
Qing imparatorluk sarayında kullanılan ve bugüne kadar korunan birçok protokol eşyası çok büyük, üzerlerindeki altın ve değerli taş miktarı da şaşırtıcıdır. Savaşan Devletler dönemine ait en ağır altın eşya bir kapaklı kâse, 2 bin 156 gram ağırlığında. Batı Han Hanedanı'na ait en ağır hayvan heykeli 9 kilo ağırlığında. Sonraki hanedanlarda benzer büyüklükte bir altın eşya bulunmadı. Fakat Qing Hanedanı'na ait, 10 kiloyu aşan çok sayıda altın eşya bulundu. Örneğin, 4 Kollu Merhamet Tanrısı 90 santim yüksekliğinde, ağırlığı ise 31.8 kiloya ulaşıyor. En ağır bir budist pagoda 5.33 metre yüksekliğinde, yapımı için 350 kilo altın kullanıldı. İmparator Kangxi döneminde yapılan Bianzhong (ahenkli çan) adı verilen bir takım vurmalı çalgının toplam ağırlığı 4 yüz 60 kiloyu aştı. Çalgı takımında toplam 16 çan var, üzerlerinde ejder deseni görülüyor.
Qing Hanedanı'nda her imparatorun altın, gümüş, bronz ve değerli taşlarla yapılan zırhı varmış. Bronz parçalar altın veya gümüşle kaplanır veya siyaha boyanırmış. Her zırhın yapımı, yüzlerce kişinin birkaç aylık emeğine maloldu.
Qing Hanedanı'nda zanaatçılar, altın ve emaye birleştirme tekniğini geliştirdi. Altın ve gümüş eşyalar üzerinde belli noktalar üstünde emaye yakma veya bakır tellerle önce bir desen oluşturup, sonra üzerini emaye doldurma yöntemleri geliştirildi. Şeffaf ve parlak olan emaye ile değerli taş etkisi veriliyor. Emaye yöntemi en çok Guangzhou kentinde moda olmuş. Bugün Yasak Kent'te saklanan bir altın paravan Guangzhou'dan saraya hediye edilen bir eşyaymış.
Saraydaki ziyafet veya törenlerde kullanılan kâse, tabak ve kap gibi eşyalar altın ve yeşim taşlarıyla yapılır, sıradışı ihtişamı gösterirmiş. Bugüne çok sayıda örnek kalmış. Bir altın kap üzerinde bulutlar üstünde 36 ejder oyulu. Uçan ejderler çok canlı gözüküyor.
Qing imparatorları budizme büyük saygı gösterirmiş, bu nedenle budist ayinler için şaşırtıcı miktarda altın kulllanıldı. Yukarıda bahsettiğimiz 4 kollu Merhamet Tanrısı heykeli tamamen altından. Doksan santimetre yüksekliğindeki heykel için 31.8 kilo altın kullanıldı. Merhamet Tanrısı sakin bir şekilde lotüs çiçeği üstünde oturuyor, göğsü önündeki iki eli lotüs çiçeği desenini oluşturuyordu. Arkasındaki iki eli ise göğe doğru uzanıyor. Merhamet Tanrısı'nın arkasındaki ışık halkası yüksekte ve su kabağı şeklinde. Üstü inciler ve çeşitli değerli taşlarla bezeli. Işık halkasının arkasında Mançuryaca, Çince ve Tibetçe yazılar yazılı. İmparator Qianlong, annesinin saçlarının saklanması için bir altın pagoda yaptırmış. Yüz kırk yedi santim yüksekliğindeki pagoda için 172 kilo altın kullanıldı. Pagodanın 13 katının her birinde eski Sanskritçe yazılar yazılı. Pagodanın ortasında bir kapı, içinde altından bir Buda heykeli ve bir kutu var. Bugün Tibet Özerk Bölgesi'nin merkezi Lahsa kentinde bulunan Jokhang Tapınağı'nda altından bir kap saklanıyor. Budizmin Tibet mezhebi inanışına göre, Dala ve Panchan gibi önde gelen "Yaşayan Buda"lar öldükten sonra, bir aile seçip bu ailenin çocuğu olarak tekrar dünyaya gelir. Altın kabın Tibet'e gönderilmesinden önce, Lamu Tapınağı'ndaki itibarlı bir budist rahip, ölen "Yaşayan Buda"nın halefini belirlermiş. Qing merkezi hükümeti, Moğol ve Tibetli soyluların Yaşayan Buda'nın halefini belirleme sürecini manipüle etmesini önlemek için altın kap gönderir, bu kapla görkemli bir kura çekim töreni düzenlenir, Dalay ve Panchan gibi önemli dini liderlerin halifeleri belirlenirmiş. Bu nedenle altın kap, Qing hükümetinin Tibet'teki hakimiyetinin bir simgesi olduğu ileri sürülür.
Qing Hanedanı'nda çeşitli mühürler yaratıldı. İmparatorun mühürü Xi veya Bao olarak adlandırılırdı. Xi'ler altın, tahta, yeşimtaşı ve değerli taştan yapılırdı. İmparatoriçe, krallar ve yüksek rutbeli bürokratların mühürleri altından. Sıradan bürokratlar ise, altın süslü gümüş veya bronz mühürler kullanırmış.
Altın yüksek değerinden dolayı, keşfedildiği ilk günden beri beğenildi. Değerli olduğu için insanlar altın bulmaya çalışır, bulunca da yüreğindeki simgeleri oyar. Altın kolayca hükümdarlara özgü bir eşya olmakla beraber, yine de Çin'in geleneksel kültürünün önemli bir parçasıdır.
Altın fazla değerli olduğu için, sanki Çinlilerin yüreklerini temizlemesine yardımcı olmak için ortaya çıkmış. Fazla değerli bir eşya görünce fazla sevinmemek, Çinlilerin ısrarla benimsediği bir ahlâk kuralıydı. Örneğin tarihteki ünlü karakter Le Yangzi yolda bir parça altın görmüş ve eve getirmiş. Karısı duyunca "Bir yiğit başkasının çeşmesini içmez, dürüst birisi saygısız adamdan yemek yemez" deyince, Le Yangzi çok utanmış ve altın parçayı hemen geri götürüp yerine koymuş. İşte bu, Çince'deki "Rastgele bulduğun altını cebine koymamak" deyiminin kaynağı.
Çin kültürü en çok insanlara, insanların gök ile yerküre arasındaki davranışları, insanlarla tabiat arasındaki kaynaşma, insanların günlük yaşamları ve insanlar için en değerli şey olan hayata önem verir. Bu nedenle Çin tarihindeki unutulmaz dönemler "altın çağı" olarak tanımlanır. Çinliler, dostluğu saf altına benzetir.
Çinliler arasında bir söz çok yaygındır: Altın olsa, mutlaka parlar. Bu, yetenekli ve terbiyeli bir insan için yapılan en uygun yorumdur. Ne dersiniz?
