Çin'in orta kesiminde yer alan Wuhan kentinde kısa süre önce meydana gelen bir olay tüm Çin'i şaşırttı. Wang Bei adındaki 24 yaşındaki genç kız, kentte estetik müdahale yapan bir hastanede ameliyat sırasında hayatını kaybetti. Daha önce "Süper Kızlar" gibi yarışmalara katılmış ve iyi sonuç almış olan Wang Bei'nin çok sayıda hayranı var. Bu nedenle ölüm haberi kısa zamanda tüm ülkeyi etkileyen bir kamu sağlık olayı haline geldi. Çin Sağlık Bakanlığı olaya müdahale etti. Soruşturmalar sürüyor.
Çin'de estetik sektörü, emlâk, otomobil, turizm ve elektronik haberleşmeden sonra, tüketimin hızla arttığı bir başka sektör oldu. Çin Estetik Derneği'nin resmi olmayan istatistik verilerine göre, sadece 2009 yılında Çin'de estetik ameliyatı yaptıran insanların sayısı 3 milyonu aştı. Wang Bei'nin hayatı pahasına göze aldığı estetik olayı, estetik ameliyatları sektöründeki bir sorunu ortaya çıkardı. Diğer yandan da Çinli kadınların güzellik arayışını yansıttı. Bu güzellik arayışı, ta eski zamanlara dayanıyor.
*
Estetik Çin'de uzun bir geçmişe dayanıyor. Çince'de "makyaj" kelimesi henüz yaratılmamışken, Çinlilerin ataları vücutlarına çeşitli renkte boyalar sürerek süslenmeye başlamış. Bu, Çin'in ilkel zamanlarındaki makyajıydı. Mağaralarda yaşayan ilkel insanlar, doğal mücevherlere yönelik ilkel yargılara göre, taş boncukları, tilki ve geyik gibi hayvanların dişlerini değerlendirmeye başlamış, üzerlerine titizlikle ince oymalar yapılmış. Buna göre, güzellik hevesinden süse, makyaja, sonunda estetiğe kadar uzanan bu süreç, insanoğlunun atalarından kaynaklanıyor, bugün de hâlâ ilerliyor.
Her ülkede değişik dönemlerde güzelliğin kıstasları da değişik olur. Çin'de de öyle. Çin'in Han Hanedanı'nda zayıf, Tang Hanedanı'nda ise tombul kadının güzel olduğu savunuluyordu. Çin tarihinde Savaşan Devletler dönemindeki ünlü şair Song Yu'nun yazdığı bir şiirde güzel bir kadın şöyle tasvir edildi: "Bir santim uzansa, fazla uzun olur. Bir santim azalsa, fazla kısa olur. Ruj sürerse fazla kırmızı olur. Kaşları yalıçapkınının tüyleri gibi, cildi beyaz kar gibi, beli bir demet ipek gibi, dişleri sanki beyaz sedef gibi." Song Yu'nun bu ifadeleri, daha sonra genel kabul gören güzellik kıstası oldu.
Her hanedanda güzellik kıstasları değişik olmasına rağmen, üretim gücünün gelişmesiyle insanların makyaj ve güzellik arayışının devam etmesi sonucu güzellik anlayışı da adım adım mükemmelleşti. Tarihi kayıtlara göre, İlkbahar-Sonbahar dönemine ait güzel kadın Xishi, suyu ayna olarak kullanıp makyaj yaparmış. Han Hanedanı'na gelince çeşit çeşit bakır ayna, çok yaygın olarak kullanılmaya başladı. Durmadan yeni güzellik bakım aletlerinin yaratılıp artması, insanların güzellik tutkusunu ispatladı.
İlkbahar-Sonbahar döneminde insanlar kaliteli pirinçleri un haline getirerek yüzüne sürmeye başlamış. Pirinç unlarının kırmızı ve beyaz dahil olmak üzere iki çeşidi varmış. Kırmızı pirinç unu, beyaz pirinç unu içine boya eklendikten sonra elde edilirmiş. Han Hanedanı'nda kadınlar beyaz pirinç ununu yüzlerine, kırmızı pirinç ununu da yanaklarına sürermiş.
Çin'in ilk şiir antolojisi olan Shi Jing (Şiir Klasiği) M.Ö. 7. yüzyılda ortaya çıktı. Bu şaheserde ifade edildiğine göre, o dönemde kadınlar yeşimtaşından yapılma aksesuarları kulaklarına takarmış. Kadının kulağına eşya takılması, aslında bazı azınlık etnik grupların şehvetli kadını cezalandırmak için kullandığı bir yöntemmiş. Ancak Han Hanedanı'na gelince Han etnik grubuna mensup kadınlar arasında kulaklarını deldirerek boncuk takanlar olmuş. Böylece bu artık bir ceza değil, güzellik ifadesi olmuş. Eski zamanlardaki kulak aksesuarlarının genellikle yeşim taşı ve mücevher dahil iki çeşidi varmış.
"Shi Wu Ji Yuan" adlı bir tarihi kayıtta, Çin'i birleştiren ilk feodal imparatorluk olan Qin'in İmparatoru Qin Shihuan'ın sarayındaki kadınların hepsi yanağını kırmızı sürer, kaşlarını şekillendirirlermiş. Han Hanedanı'ndaki kadınlar arasında kaşları traş edip, yerine güzel kaşlar çizerlermiş. Tang Hanedanı'nın refah döneminin yaratıcısı Li Longji'nin cariyelerin kaşlarına tutkusu varmış. İmparator Li Longji en sevdiği 10 çeşit kaş şeklini çizdirmiş, sonra bu kaş modeller saraydaki cariyelere gösterilmiş. Kavisli ve yay, üçgen, ucu aşağıya doğru, ark biçiminde... On ayrı kaş biçimi de kısa süre içinde imparatorluk içinde yayılmış. Kadınların gözlerine ve bakışlarına göre değişik kaş biçimleri tercih edilirmiş.
*
Tang Hanedanı'nın son döneminde kadınlar makyaj yaparken, alınlarına, kaşlarının arasına, iki yanaklarına çiçek desenli süs yapıştırırlarmış. Bu alışkanlık, hanedana ait ressam Zhang Ying'in çizdiği bir resim ve Dunhuang Mağaraları'ndaki duvar resimlerinde görülür.
Yüze süs yapıştırma alışkanlığı, Song Hanedanı'nda kadınlar arasında da korundu. Bu dönemde kadınlar renkli ipek veya dövülerek elde edilen incecik altın parçalarını makasla keserek, erik çiçeği haline getirdikten sonra yüzlerine yapıştırırlardı.
*
Bugün olduğu gibi, Çin'in eski çağlarında bile saç şekillendirmeye özen gösterilirmiş. Han Hanedanı'na ait bir evrakta, "kent içinde yüksek saç lülesi modadır, saç lülesi 7 cun'a (yaklaşık 23 santim) ulaşır" diye yazılı. Hunan eyaletinin merkezi Changsha'daki Mawangdui adlı tarihi sit alanında çıkarılan bir kadın cesedinin saç şekli, Han Hanedanı'ndaki kadınların perukla saç lülesi yapmayı becerdiklerini kanıtladı. O dönemde peruk, mahkûmların saçlarından yapılırmış.
Han Hanedanı'nda kadınlar, saçlarını süslemek için yeşimtaşından saç tokası, çiçek ve "buyao" adıyla anılan, kadının yürümesiyle sallanan altın gibi değerli metalden yapılma süs eşyaları kullanırlardı.
*
Bronz aynadaki Çin tarihi ve kültürü
Bugün insanlar, özellikle kadınlar, evden çıkmadan önce mutlaka aynaya bakıp makyaj yapar, kendisini güzelce süsler, ondan sonra çıkar. Bu aslında uzun geçmişe dayanan bir gelenektir. Cam aynasının ortaya çıkmasından önceki çağlarda ise bronz ayna kullanılırdı. Arkeolojik kazılar, Çin'de ta 4 bin yıl önce bronz ayna kullanılmaya başladığını gösteriyor. Shang, Zhou, Han, Tang, Song, Yuan ve Ming hanedanlarından sonra, Qing Hanedanı'nın orta ve son dönemlerine gelince bronz aynanın yerine cam ayna geçti. Bronz ayna da insanların günlük yaşamından çekildi.
Bronz ayna, Çin tarihinde görülen metal eşyalardan en uzun zaman ve en geniş çapta kullanılan, insanların günlük yaşamını çeşitli şekillerde etkileyen bir nesne olarak kabul ediliyor.
Bronz ayna zaten bir tür el sanat ürünüdür. Aynanın arkasında genellikle zarif desenler veya Çince karakterler oyulurdu. Bu desen ve karakterler, Çin'in değişik dönemlerindeki sosyal değer yargılarını ve estetik düşünceleri anlatırdı. Bu nedenle bronz ayna, tarihteki yüksek yapım tekniğini yansıtmanın yanı sıra, yüksek sanat değeri de taşıyor.
Dört bin yıl kullanıldığı için bronz ayna günlük eşya işlevini aşarak, Çinlilerin sosyal yaşamı ve kültürleriyle kaynaştı. Örneğin "iki ayrı kişinin tekrar bir araya gelmesi" anlamındaki "bozuk aynanın tekrar yuvarlaklaşması"; ya da "tarihten ders alınması" anlamındaki "tarihi ayna olarak görmek" gibi deyimler, bronz aynanın Çin kültürünün bir parçası olduğunu kanıtlayan deyimler. Eskiden bronz ayna, kadınların makyaj yaparken kullandığı bir alet olmanın yanısıra, Çin tarihine de tanık oldu.
*
Çin milletinin kurucusu Huangdi birçok icadın mucidi olarak kabul ediliyor ve bu icatlar arasında bronz ayna da yer alıyor.
1970'li yıllarda Gansu eyaletinde M.Ö. 2 bin yıl önceki döneme ait iki bronz ayna çıkarıldı. İlkel toplumun son evresi olarak kabul edilen bu döneme ait iki ayna, şimdiye kadar bulunan en eski bronz ayna niteliğinde.
Çin tarihinde aynanın popülerliği, döküm tekniği, sanat tarzı ve başarısı gibi açılardan bakıldığında Savaşan Devletler, Han Hanedanı ve Tang Hanedanı dönemleri, aynı zamanda bronz ayna tarihinin üç önemli dönemine denk gelir.
Savaşan Devletler, bronz aynanın büyük boyutta geliştirildiği bir dönemdi. Bronz ayna bu dönemde basitlikten olgunlaşma dönemine geçiyormuş, döküm merkezi de Çin'in kuzeyinden güneyine kayıyormuş.
Savaşan Devletler döneminde bronz aynalar genellikle hafif, desenleri zarif olurmuş. Aynalar çoğunlukla yuvarlakmış ve dikdörtgen şekline az rastlanırmış. Savaşan Devletler döneminin ortaları ve sonlarında altın, gümüş, yeşimtaşı gibi maddeler ve renkli resmetme yöntemi bronz aynalarda kullanılmış.
Han Hanedanı, bronz ayna tarihinin önemli dönemiydi. Çin'de toprak altından çıkarılan arkeolojik buluntular arasındaki aynaların çoğu bu döneme aittir. Han Hanedanı'ndaki bronz aynalar, sadece sayısal olarak Savaşan Devletler dönemini aşmakla kalmayıp, yapım tekniği ve sanatsal ifade bakımından da çok daha ileridir. Bu döneme ait aynalar genellikle yuvarlak, ayna sapları ise yarı yuvarlaktır, az sayıdaki aynanın sapında hayvan deseni görülür.
Tang Hanedanı dönemiyse, bronz aynanın gelişme tarihindeki bir diğer önemli dönemdi. Bu dönemde, ayna yapımında kullanılan bronz içine tin maddesi katılırmış. Böylece bronz ayna gümüşsü bir parlaklığı göstermeye başlamış. Ayna şekillerinde daire ve dikdörtgen dışında karenin yanısıra, kuş veya hayvan ile üzüm desenlerinin bir arada bulunduğu desenler de katılmış. Bu dönemdeki aynalar, insanların günlük yaşamında mutluluk ve huzur arayışını yansıtıyor.
Tang Hanedanı'nda sosyal istikrar korunduğu ve refah görüldüğü için, bu dönemdeki bronz aynalar sıradan vatandaşlara daha da yakınlaştı. Gümüş ve altın kaplı aynalar en zarif ve en çok dikkat çeken ayna çeşitlerinden biri oldu.
Bugünkü cam aynalarla kıyaslandığında, eski çağlardaki bronz aynalar o kadar net görüntü yansıtmaz, ancak taşıdığı sanatsal özellikleri çağdaş aynaları aştı. Eski bronz aynalarda görülen ejder, anka, koşan at, arslan, bulut, yıldız, uğurlu sözcükler, Batı bölgelerinden ithalat edilen çiçekler, isimleri bilinmeyen hayvan figürleri... Eski zamanlarda insanların estetik yaklaşımını ifade eden bu desenler, ya halk arasında yaygın efsaneleri tasvir etmiş, ya sıradan insanların yaşam tablosunu çizermiş, ya da insanlar için mutluluk dilermiş... Bu nedenle eski dönemlere ait bronz aynalar günümüzde insanları kendine hayran bırakıyor.
İnsanların günlük yaşamı Doğu Han Hanedanı'ndaki bronz aynalarda büyük ölçüde görülmeye başladı. Örneğin tarihteki ünlü karakterler, seyahat, danslı ve şarkılı ziyafet, akrobatik gösteri gibi sahneler, zamanın soylularının lüks yaşamını canlandırdı. Tang Hanedanı'nda av manzarası, at topu oyunu ve ziyafet ayna konuları arasında yer aldı. Tang Hanedanı'ndan sonraki bronz aynalarda sıkça görülen Taoizm kültürünü yansıtan desenler ise Taoizm'in insan yaşamında yarattığı etkiyi gösterdi.
Bronz aynaların döküm tekniği ve metallerin oranı bugün hâlâ bilinmiyor. Bronz aynaların döküm tekniği ve göz kamıştırıcı desenleri dışında paslanmayı önleyici tekniği de bugünkü insanları şaşırtıyor. Mesela, binden fazla yıl toprak altında gömülü kalmasına rağmen, ortaya çıkarılan bronz aynaların paslanmamış olduğu görülüyor. Ki, bu durum bugünkü insanları şaşırtan bir bilmece olarak kaldı...
