"Sevgilimin hatırını sormaya giderseniz, halimi ona anlatırsınız; Dertlerimi sorarsa, ona mutlu olduğumu söylersiniz."

    Xinjiang'ın geleneksel sanatlarından biri olan Oniki Makam'ın en hareketli parçalarından Baş Bayavan'ı dinliyorsunuz. Uygurların Oniki Makamı müzik, dans ve şarkıyı bir arada toplayan bir sanat hazinesidir ve hep "Uygur müziğinin belkemiği" veya "Uygur müziğinin anası " diye anılmıştır. 600 yılı aşkın süredir, Oniki Makam müziğin kutsal kitabı gibi Uygurlar arasında nesilden nesle aktarılıyor. Uygurların Makam sanatının önemli kollarından biri olan Dolan Makamı nesiller boyunca Avat ve Tarım Vadisi'nin kuzeybatısında yerleşen Dolanların yaşamlarının vazgeçilmez bir parçası oldu.

    Biraz önce dinlediğimiz "Baş Bayavan" adlı parça, Avat ilçesinden gelen onlarca yaşlı sanatçının oluşturduğu küçük çaplı Makam grubu tarafından seslendirildi. Grubun en genç üyesi 40 yaşının üstünde, en yaşlısı ise 80'ini geçti. 66 yaşındaki Abdülkadir, grubun önemli üyelerinden. Abdülkadir, Kalun adlı çalgıyla bazen hızlı, bazen de ağır ezgilerle, müziğin ya yüksek, ya alçak akışını yönlendiriyor.

    Avat ilçesinde Dolan makamı sanatçısı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Abdülkadir'in annesi ve babası Makam sayesinde tanıştı ve birbirlerine aşık oldu. Abdüldakir de annesi ve babasının izinden giderek Dolan müzisyeni oldu. Ailesinden bahsederken gururlanan Abdülkadir şunları anlattı:

    "Babam bir Makam sanatçısıydı, annem ve dayım da. Ailemdeki herkes hem çalgı çalar, hem de şarkı söyler. Bu sanatı onlardan devraldım. Dört oğlumdan üçü kalun çalıyor. Evimde çeşitli milli çalgılar var. Evimize gelen misafirleri şarkı ve dansla ağırlarız."

    12 yaşında Kalun çalmayı öğrenen Abdülkadir, 55 yıldır Makam sanatıyla uğraşıyor. Abdülkadir, kalunun yanı sıra Dolan Ravabı, Gajak ve el davulu çalmada ve dans etmede usta. Ancak müzikte bu kadar usta olan Abdülkadir'in müzik bilgisine sahip olmadığına kimse inanmaz. Abdülkadir, Arapça bilmeden Kuran-ı Kerim'i ezbere okuduğu gibi, müzik bilgisine sahip olmadan da Oniki Makam'ı mükemmel şekilde yorumlayıp çalabiliyor. Bu büyük başarısını Makam'a olan yoğun sevgisine ve zekasına borçlu. Abdülkadir, bununla ilgili olarak şöyle konuştu:

    "Çalgı çalmayı küçük yaşlarımda öğrendim, halen de öğrenmeye devam ediyorum. Dolan Makamını diğer ülkelerin müziklerden ayıran özelliği yalnızca milli çalgılarımızla çalınabilmesidir."

    Yarkand Kraliçesi Amannisahan'ın ilk defa üzerinde sistemli bir toplama ve derleme yaptırdığı 16. yüzyıldan bu yana, Oniki Makam halk sanatçılarının ustadan çırağa ve ağızdan ağza aktarması yoluyla günümüze kadar geldi. Abdülkadir de yüzlerce yıldır süren bu gelenekle bu sanatı gençlere aktarıyor. Xinjiang ekonomisinin gelişmesi ve toplumun dışa açılmasıyla birlikte, genç Dolanlar kendi milliyetlerinin bu kültür mirasını devralmanın yanı sıra bazı Batılı çalgıları da tanıdı. Abdülkadir'in büyük oğlu Emetcan de bu gençlerden biri. Emetcan, Çin Uluslararası Radyosu muhabirine çaldığı çalgıları tek tek saydı:

    "Kalun, Dolan Ravabı, Kaşgar Ravabı, Tanbur ve Duttar çalmayı biliyorum. Bunların hepsini çalabilirim. Babamın bilmediği gitar ve akordeonu da çalarım."

    Çok yetenekli olmasına ve babasının bilmediği çalgıları da çalabilmesine rağmen, Emetcan alçakgönüllülükle babasının Makam müziği konusundaki başarısının son derece büyük olduğunu ve kendisinin bu konuda babasını örnek aldığını söyledi.

    Makam sanatının daha iyi bir şekilde aktarılması ve korunması için 2006 yılında Avat ilçesinde Dolan Kültürü Aktarma Merkezi kuruldu. Dolan Makamı'nın aktarıcısı olan Abdülkadir, yılda iki çırak yetiştirme görevini üstlendi. Abdülkadir üstlendiği bu görevden dolayı, her yıl 3600 yuan maaş alıyor.

    Uygurların Makam sanatının UNESCO tarafından Sözlü ve Maddi Olmayan Miraslar Listesine ve Çin'in Devlet Düzeyindeki Maddi Olmayan Kültürel Mirasları Listesine dahil edilmesiyle günümüzde Avat ilçesinde Makam sanatçısı ailelerin sayısı 400'ü aştı. Her geçen gün daha çok sayıda genç Dolan kendilerini Dolan Makamı'nın korunmasına ve aktarılmasına adayarak, tüm benlikleriyle Uygurların bu geleneksel sanat hazinesinin nesilden nesle aktarılmasına çalışıyor.