Geçen haftadaki Kültür ve Yaşam programında sizlere İslamiyet'e inanan 10 etnik gruptan Uygurları tanıtmıştık. Bugün, İslamiyet'e inanan Hui etnik grubunu tanıtacağız.

Huiler, ülkede dağınık olarak yaşayan etnik gruplardan biridir. 2000 yılında yapılan 5. genel nüfus sayımının verilerine göre, Huilerin nüfusu 9 milyon 816 bin 802. Günümüzde ise 10 milyonu aşan Huiler, Zhuang etnik grubunun ardından 2. büyük azınlık etnik gruptur.. Huiler esas olarak Ningxia Hui Özerk Bölgesi, Gansu, Qinghai, Henan, Hebei, Shandong ve Yunnan gibi idari bölgelerde oturur.

Bugün kullandığımız Hui ismi, aslında Huihui etnik grubunun kısa adı. Hui, Çin'deki ve yurt dışından gelen öğenin tarihsel süreç içinde kaynaşarak birlikte oluşturduğu bir etnik gruptur. İslamiyet'in Çin'e girmesi ve yayılması, Hui etnik grubunun oluşumunda önemli bir rol oynadı.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra 25 Ekim 1958 tarihinde Ningxia Hui Özerk Bölgesi, Gansu eyaletinde Linxia Hui Özerk İli ve Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin Sanci Hui Özerk İli, bazı özerk ilçeleri ve nahiyeleri kuruldu. Bugün her kademedeki yönetimlerde Hui etnik grubuna mensup belli miktarda yönetici çalışıyor. Karar organı olan her kademedeki Halk Meclisi'nde nüfusa orantılı olarak Hui temsilciler bulunuyor.

Huilerin gelenek ve görenekleri saygıyla karşılanıyor. Nüfusu belli miktara ulaşan kentlerde ve nahiyelerde mutlaka Hui restoranı ve özel gıda tedarik noktaları vardır. Huilerin dini bayramlarındaki gereksinimler devlet güvencesi altındadır, kutlamalara destek olunur. Bir Hui öldükten sonra toprağa verilir. Bu gelenek devlet güvencesi altındadır. Çorak arazi veya tepeler, mezarlık olarak ayırılır.

*

Huilerin birçok kökenden gelen atalarının kullandığı diller de değişikti. Çin sınırları içindeki Huihu dili, Moğolca ve Çincenin yanısıra Orta Asya'daki bazı etnik grupların dilleri ile Farça ve Arapça aynı anda kullanılıyordu. Huihuilerin giderek Han etnik grubuyla iç içe, dağınık şekilde oturması, özellikle Huiler ile Hanlar arasındaki evlilikler nedeniyle, Huilerde Han unsurunun artması ve Huihuilerin Han etnik grubunun geleneksel kültürünü benimsemesiyle birlikte, Ming Hanedanı'nın son döneminde Çince, Huilerin ortak dili haline geldi. Buna paralel olarak, Hui halkı arasındaki günlük ilişkilerde bazı Arapça ve Farsça sözler de korundu. Sınır bölgelerinde oturan Huiler ayrıca, bu bölgelerde oturan azınlık etnik grupların dillerini de kullanıyor.

Hui halkı, kültür, bilim ve teknoloji alanında büyük başarılar elde ederek, vatanın kültürel gelişmesine büyük katkılarda bulundu. Yuan Hanedanı döneminde Huihuiler sadece Batı Asya'dan astronomi, tıp, mimarlık ve müzik alanlarındaki başarıları getirmekle kalmayıp, aynı zamanda Han etnik grubunun bilimsel ve kültürel gelişmesinin benimsenmesine ve yayılmasına da katkı yaptı. Çin'in kağıt, barut ve pusula gibi icatları Avrupa kıtasına Huihuiler tarafından götürülmüştür. Ünlü Huihui astronomu Cemaleddin, 1267 yılında Yuan Hanedanı'nın kurucusu Shizu'ya, yani Kubilay'a sunduğu Daimi Takvim bütün imparatorlukta kullanılmaya başladı. Onun önerisine göre, Beijing'de bir gözlemevi kurularak, 7 astronomi cihazı yerleştirildi. Cemaleddin'in, Çin'in astronomi tarihinde önemli bir yeri vardır. Ming Hanedanı'nda Huihui Takvimi'nden sorumlu bir kuruluş oluşturuldu. Yuan Hanedanı'nı döneminde yaşamış olan ünlü mimar İhyaeddin, Yuan hanedanının başkentinin ve sarayının tasarımcısı ve inşa projesinin sorumlusuydu. Onun çalışması, Yasak Kent ve tüm Beijing şehirciliği için temel oluşturdu.

Huihui tıbbı da çok ünlüdür. Huihuilerin tıbbi tedavi yöntemleri, cerahhide ve ilaç kullanımında çok etkilidir. Huihui tıbbının kendi sistemi vardır.

Ming Hanedanı döneminde ünlü Hui denizcisi Zheng He, 7 kez büyük filolarla uzun yolculuklar yaparak, Asya ve Afrika'daki 37 ülke ve bölgeyi ziyaret etmişti. Zheng He'nın yolculuğu, Çin ile Asya ve Afrika ülkeleri arasındaki ekonomik ve kültürel temasları ilerletti. Zheng He'nın deniz yolculuğu, dünyaca tanınmış ünlü kaşif Kristof Kolomb'un Amerika yolculuğundan 50 yıl önce yapılmıştı. Zheng He'nın hazırladığı harita, deniz jeofiziğinin değerli malzemelerinden biri oldu.

*

Hui etnik grubu, edebiyat, felsefe, müzik ve hat sanatı gibi alanlarda da büyük başarılar kazandı. Yuan Hanedanı döneminde Huihui şairlerinin yazdığı eserler zamanın en çok beğenilen şiirler arasında yer almıştı. Li Zhi, Ming Hanedanı dönemindeki en ünlü Hui filozof ve düşünürdü. Li Zhi, uzayın Ying ve Yang etkenleri temelinde sayısız değişiklikler geçirdikten sonra çeşitli varlıkları doğdurduğu görüşündeydi. Li Zhi'nin düşüncesi, basit bir materyalizm sayılabilir. Sosyal ahlak açısından Li Zhi feodal düşünceyle açıkça mücadele etmiş, kadının erkekten değersiz olduğu düşüncesine karşı çıkmış, edebiyat açısından herkesin kendi görüşlerini ifade etmesini teşvik etmişti.

Huihuilerin müziği Yuan Hanedanı döneminde çok yaygındı. Huihui müziği, Batı Xia müziği ve Çin müziği ile birlikte saray müziğinin temel unsurlarını oluşturuyordu. Zamanla Huihui müziği, Çin müziğinin bir parçası oldu. Yuan Hanedanı dönemindeki ünlü besteci Ma Jiugao, zamanın en ünlü 8 bestecisinden biriydi. Hui ressamların sayısı da az değildi. Yuan ve Qing Hanedanları zamanında yaşayan Hui ressamlarının eserlerine bugün çok değer verilir.

Hua'er, Gansu ve Qinghai gibi bölgelerde yaygın türkü çeşididir. Bugün bayramlar ve kutlamalarda hâlâ Hua'er türküleri duyabiliriz.

*

Huiler İslamiyet'e inanır. Hui etnik grubuna mensup herkese doğumdan hemen sonra imam tarafından isim konur. Cenaze namazını imam kıldırır... Huiler her konuda İslami ilkelere göre davranır. Özellikle yemek konusunda ciddi davranırlar. Domuz eti, hayvan kanı ve kendiliğinden ölmüş hayvanların etini yemezler. Kur'an-ı Kerim'in bu vecibesi, aynı zamanda Huilerin geleneği oldu.

Huiler, İslam kültürünün etkisi altında kalmanın yanı sıra, Hanlarla iç içe oturmaları ve Çince kullanmaları nedeniyle, Han etnik grubunun geleneksel kültüründen de derin şekilde etkilendi. Ming Hanedanı döneminde Huiler ile Hanların kıyafetleri arasında fark kalmadı. Huiler ayrıca Han soyadlarını ve adlarını kullanmaya başladı. Ming Hanedanının sonlarında Huiler, Hanlarla aynı işlerde çalışmaya başladı. Fakat psikolojik durum, ekonomik yaşam, dini inanç ve gelenek ile görenek gibi alanlarda Huiler kendi özelliklerini korudu. Zamanda Hui etnik grubuna mensup askerler ve subaylar çeşitli yerlere gönderilip çorak toprakları tarıma açmaları, sanayi ve ticaretle uğraşmaları, hükümet yöneticilerinin tayinlerinin değişik yerlere çıkması, dini şahsiyetlerin misyonları ve isyanlardan sonra göç gibi etkenler nedeniyle, Huiler dağınık şekilde oturmaya başladı. Çin genelinde Huiler en çok Han etnik grubuyla, sınır bölgesinde ise yerli etnik gruplarla iç içe yaşıyor. Kırsal kesimde Hui köyleri bulunuyor. Kentlerde veya kasabalarda ise bir mahallede veya birkaç blokta otururlar.

Hui aileleri evlerine doğal manzaraları tasvir eden resimler asar. İslamiyet'in gereğince, insan potresi veya hayvan resmi asılmaz. Zamanla bu kurallar gevşemeye başladı. Huiler genellikle camilerin etrafında oturmayı tercih eder.

Huiler, dana, koyun ve deve gibi geviş getiren, ot yiyen hayvanların etlerini yer; at, eşek, katır ve köpek eti, hayvan kanı ve ölü hayvanların etini yemez. Huiler, yıkanmaya özen gösterir. Ellerini ve yüzlerini yıkarken leğen değil, suyun akmasını sağlayan maşrapa kullanırlar. Maşrapa Arap dünyasından geldi. Şimdi kentlerdeki Hui lokantalarının önünde, genellikle üzerinde birer maşrapa resmi olan bir levha asılır. Bunundan amaç, İslam kültürüne bağlılığı yansıtmaktır.

Huiler, iki büyük bayram kutlar. Bunlar Şeker Bayramı ve Kurban Bayramı'dır

*

Huiler protokole özen gösteren bir etnik gruptur.

Doğumu önemli bir olay olarak gören Huiler, doğumla ilgili birçok gelenek ve göreneği koruyor. Hamile kadınların birçok kurala uymaları gerekir. Örneğin düğün ve cenaze törenlerine katılmazlar. Yolda gelin alayı veya cenaze arabasını görünce hemen oradan uzaklaşmalıdır. Hamile kadının tavşan eti yemesi yasaktır. Bu kural, tavşan eti yiyince doğdurduğu çocuğun tavşan dudaklı olacağı inancından kaynaklanır. Hamile kadın başkasının çocuğuyla alay etmez.

Bir Hui kadını doğum yaptıktan sonra, bebek erkek olursa, o zaman ailesi veya yakınları, komşuları arasından akıllı, dürüst ve cesur birini seçip doğum odasına gönderir; bebek kız olursa, o zaman iyi kalpli ve çalışkan biri gönderilir. Bunlar, yeni doğan bebeğin doğum odasına ayak basan ilk kişinin karakterini alacağı inancından kaynaklanır. Aslında bu, Huilerin yeni doğan bebeklerele ilgili iyi dilekleri yanısıtır.

Bebeğin doğumundan sonra 3. günde bebeğe banyo yaptırılır. O gün babası akrabaları, dostları ve yakınları koyun etli makarnayla ağırlar. Gelen misafirler mutlaka makarna, yumurta ve et gibi yiyecek maddeleri hediye eder.

Bebeğin doğumunun 30. gününde de tören yapılır, yakınlara ve akrabalara yemek verilir. Törende bebeğin saçları kesilir, saçlarının ağırlığına göre fakir insanlara belli miktarda para ve mal dağıtılır, ayrıca saçları küçük bir top haline getirilerek gazlı bezle ve iple yapılan minik bir kese içine konur, sonra bebeğin yastığına bağlanır. Bu uygulamayla, bebeğe uğur ve sağlıklı büyüme dilenir. Shanghai gibi yerlerdeki Hui Müslümanları ise bebeğin saçlarını uzatır, bilezik ve kilit şeklinde süs eşyası takar.

*

Bir Hui bebeğine doğduğu gün veya yaşamının ilk 3 günü içinde bir imam tarafından isim konur. Bu, dini bir isim veya Hui ismi olur. Bebeğin babası onu kapı eşiğinin iç kısmına kadar getirir, imam kapının önünde veya kapı eşiğinin dış tarafında kalır. Bebeğin önce sağ kulağına, sonra sol kulağına ezan okur. Ardından, eğer bebek erkek ise, sol kulağına hafifçe üfler veya ısırır, bebek kızsa sağ kulağına üfler. Bundan amaç, yeni doğan bebeği caminin dışından içine çağırmak ve onu Müslüman yapmaktır. Törenden sonra imam bebeğe isim koyar. Bazen bebekler doğum tarihlerine göre isimlendirilir. Örneğin bir bebek Ramazan ayında doğduysa, ona Ramazan ismi konabilir. Bazı bebekler ailedeki çocukların sırasına göre isimlendirilir. Örneğin ailenin ikinci çocuğuna "İkinci kız" anlamındaki "Erjer'er" ismi konur. Bazen hayvan adıyla, hatta rakamla isimlendirilir. Bazı Huiler dini isim aldıktan sonra 4 veya 5 yaşında resmi isim de alır. Huiler bu isme "okul ismi" der. Bazı Huiler dini isimden önce Çince soyadı koyar, örneğin Ma Musa.

*

Bebek bir yaşını doldurunca ailesinde mutlaka bir tören yapılıp kutlanır, törende bebek için bir mesleki eğilim testi yapılır.

Tören arifesinde veya doğumgünü sabahı, bebeğin annesi ve babası, büyükbabası ve büyükannesi neşeyle yaş pastası yapar. 10 veya 12 santimetre kalınlığındaki pastanın çapı 33 santimetre kadar olur. Haşlanarak hazırlanan bu pastanın üzerindeki desen genellikle 6 ile 8 üçgenden oluşur, bunların her birinde unla yapılan şakayık ve lotüs çiçeği gibi çiçek ve bitki motifleri olur, her çiçeğin ortasında bir hurma konur. Yaş pastası beyaz, yumuşak ve tatlı olur. Yaş pastasını kesme hakkı yaşlı kişilere verilir. Yaş pastası akrabalar, yakınlar ve komşularla paylaşılır. Gelenler de mutlaka oyuncak gibi bir hediye getirir.

Törende kırmızı bir masa üzerine dolmakalem, Çin fırçası, defter, Kur'an-ı Kerim, kağıttan küçük uçak, gemi, bıçak, kılıç ve diğer oyuncaklar konur. Şimdi sıra bebeğe geldi. Bebek masanın önüne getirilir. Bebeğin tutacağı eşya herkes için çok önemlidir, o nedenle herkes dikkatle izler.

Huilerin inancına göre, bebek kalem ve defter tutarsa, gelecekte yetenekli bir bilgin olur; eğer Kur'an-ı Kerim'i tutarsa, büyüyünce Arapçayı iyi bilen ve her tür soruyu cevaplayabilen bir imam, gerçek bir Müslüman olur; bıçak ve kılıç tutarsa, büyüyünce cesur bir savaşçı olur; eğer hem kalem hem kılıç tutsa, o zaman bebek hem bilgili hem de savaş becerisi olan bir general olur; oyuncak tutan bebeğin ise sadece eğlenmeyi seven ve bir şeyi başarmayacak birisi olacağına inanılır.

Bebek dolmakalem, defter veya Kur'an-ı Kerim'i tutarsa, bebeğin annesi ve babası çok sevinir, etrafındakiler de memnun olur ve alkışlar.

Törenden sonra bebeğin babası yaş pastası ve sıcak yemekler çıkarır, bunları gelen misafirlere sunar ve bebeğinin sağlıklı büyümesini diler. Ekonomik durumu iyi olan Hui aileleri, daha sonraki birkaç yılda da çocuğunun her doğumgününde bir yaş pastası hazırlar ve aile içinde bir kutlama yapar. Bu gelenek kız çocuğu 9 yaşına, erkek çocuğu da 12 yaşına gelinceye kadar devam eder.

*

Sünnet düğünü, Huilerin büyük önem verdiği başka bir törendir. Hui etnik grubuna mensup bir erkek çocuk genellikle 5 ile 9 yaş arasında sünnet olur.

Huiler sünnet törenine özen gösterir. Sünnet düğününün yapıldığı günde, çocuğun annesi ve babası mümkün olduğu kadar iyi bir takım sünnet kıyafeti yaptırır ve imam davet edilir. Tören için koyun ve tavuk gibi kurbanlar kesilir, gelen akrabalar, yakınlar ve komşular mutlaka hediyeler getirir.

Huilerin, protokole önem veren bir etnik grup olduğunu söyledik. Bunları daha sonraki programda tanıtacağız. Bir başka Kültür ve Yaşam programında tekrar buluşmak üzere şimdilik esen kalın.