Geleneksel Çin Ay Takvimi'ne göre, dün (14 Şubat) Bahar Bayramı'nın ilk günüydü. Dün başlayan 7 günlük tatilde bütün Çinliler çeşitli etkinliklerle yeni yılı kutluyor. Bugünkü programımızda Bahar Bayramı'yla ilgili hikaye, gelenek ve görenekleri tanıtacağım; ayrıca bayram için bestelenen müzikleri de birlikte dinleyeceğiz.
Çin'de yılbaşı, baharla birlikte başladığı için "Bahar Bayramı" olarak biliniyor. Bahar Bayramı'nın diğer ismi "Guo Nian"dır. Bahar Bayramı, ya da yılbaşı, Çinlerin en önemli ve en çoşkulu bayramıdır. Çinliler, bayramda mutlaka birbirlerine "Guo Nian Hao" ve "Yeni Yılınız Kutlu Olsun" diyerek bayramlaşır. Bahar Bayramı'nın geçmişi çok eskiye dayanır. Bayramın Yin ve Shang döneminde yılın sonunda ve başında yapılan tanrılara ve atalara tapma etkinliğinden kaynaklandığı söyleniyor.
Zamanla Çinlilerin bayram kutlama etkinlikleri daha da zenginleşti. İnsanlar Ay Takvimi'ne göre eski yılın 12. ayının 23. gününden 30. gününe, yani yeni yılın arife gününe kadar temizlik yapıp Bahar Bayramı'nı karşılar.
Bahar Bayramı'ndan 10 gün önce her aile et, çay, içki, yağ, kuru yemiş, şeker ve meyve gibi bayram malzemeleri satın alır, yakınları ve arkadaşlarıyla bayramlaşırken verilecek hediyeleri hazırlar, çocuklar için yeni elbise ve şapkalar dikerdi.
Bahar Bayramı sırasında nerede olurlarsa olsunlar, Çinliler muhakkak ailelerine kavuşmaya, "birlik yemeği" yemeye çalışır. Çin'in kuzey kesiminde Bahar Bayramı arifesindeki akşam yemeğinde Jiaozi, güney kesiminde yapışkan pirinç unundan yapılan erişte yenilir. Yeni yılın eşiğinde aile fertlerinin hiçbirinin gece boyunca uymayıp yeni yılı birlikte karşılaması ve kutlaması, eski bir gelenektir. Bugün her Çin ailesinin yeni yılın arife gecesinde mutlaka yapması gerekenler arasında zengin bir sofra hazırlayıp yemek yemek, CCTV'nin Bahar Bayramı için hazırladığı özel programı izlemek, çekirdek gibi kuru yemişler yemek, çay içmek, sohbet etmek, havai fişek atmak bulunur.
Gün doğarken horoz öttüğü veya yılbaşı çanı çaldığı zaman Çinliler ev dışına çıkıp maytap patlatarak yeni yılı karşılar. Yediden yetmişe herkes bayram kıyafetleri giyerek kendi ailelerindeki en yaşlı kişilerin yeni yılını kutlar, sonra birbirlerinin yeni yılını kutlar, çocuklara sağlıklı ve mutlu büyümeleri dileğiyle içinde para bulunan kırmızı zarf dağıtır, birlikte kahvaltı yapar. Yeni yılın ikinci ve üçüncü gününde Çinliler akrabalarını ve arkadaşlarını ziyaret edip yeni yıllarını kutlar.
Bahar Bayramı'nın kökeni
Bahar Bayramı ve "Nian"ın anlamı tarımdan kaynaklanıyor. Eski zamanlarda insanlar, tahıl yetişme süresine "Nian" diyordu. Xia ve Shang döneminde Xia Takvimi oluşturulmuş. Bir yıl, Ay'ın hareketlerine göre oniki aya ayırılıyormuş, yılın ilk ayında Ay'ın görülmediği gün yılın ilk günü olarak belirlenmiş. Bu sistem, bugün bildiğimiz Ay Takvimi'dir.
Eskiden yılbaşına "Nian" deniyormuş. Zhou hanedanında kullanılmaya başlayan ve Batı Han Hanedanı döneminde kalıplaşan "Nian" sözcüğü bugüne kadar korundu. Fakat yılın ilk ayının ilk gününe "Yuandan" deniyormuş. 1911 yılında Xinhai Devrimi'nden sonra halk arasında Ay Takvimi; hükümet kuruluşları, fabrikalar, ocaklar, okullar ve topluluklarda Miladi Takvim'in kullanılmasına karar verildi. Miladi Takvim'e göre 1. ayın 1. gününe "Yuandan", Ay Takvimi'ne göre ilk ayın ilk gününe "Bahar Bayramı" denmeye başladı. Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan önce yapılan Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı'nın ilk genel kurulunda da aynı karar alındı.
Geleneksel anlamdaki Bahar Bayramı, eski yılın 12. ayının 23. gününden yeni yılın 1. ayının 15. gününe kadar sürer. Eski yılın son günü ve yeni yılın 1. günü, en önemli iki gün olarak kabul edilir. Hanların ve azınlık etnik grupların çoğu Bahar Bayramı'nı kutlar, temizlik yapar, tanrılara ve atalara tapar, mutluluk ve büyük hasat diler.
Bahar Bayramı'yla ilgili efsaneler
Bahar Bayramı kutlamalarının başlangıcı hakkında birçok efsane vardır.
Çinliler eski yılın son gününde uyumaz. Halk arasında bununla ilgili çok yaygın bir efsane vardır.
İlkel zamanlarda dağlarda, adı Nian olan çok vahşi bir hayvan yaşıyormuş. Çirkin olan Nian, böcekleri, kuşları ve hayvanları avlayıp yermiş. Yavaş yavaş insanlar Nian'ın davranış tarzını fark etmiş: Nian her 365 günde bir, gün karadıktan sonra insanların yaşadığı kalabalık yerlere gidip insanları avlar, günün ağarmasından ve horozun ötmesinden önce de ayrılıp ormana dönermiş.
Nian'ın davranış biçimine göre, Nian'ın dağlardan indiği korkunç günün akşamını bir geçit olarak gören halk onu "Nian Guan" adıyla anmaya başlamış. Halk Nian'ın geleceği gün akşam yemeğini erkenden pişirir, sonra ateşi söndürür, ocağı temizletir, kümes hayvanlarını kümese, öteki hayvanları ahıra alır ve kapıları kilitlermiş. Sonra birlikte akşam yemeği yermiş. Akşam yemeğinden sonra, ertesi gün hayatta kalıp kalmayacaklarını bilmedikleri için çok zengin sofra hazırlanır, ayrıca tüm aile fertleri mutlaka "birlik yemeği" yer, yemekten önce atalara taparak torunlarını korumalarını dilermiş. Yemekten sonra uyumaya cesaret edemeyen insanlar bir arada oturup sohbet eder ve birbirlerini cesaretlendirirmiş. Nian'ın dağlardan indiği günün gecesi uyumamak, giderek bir gelenek haline gelmiş.
Üçüncü efsane, Chunlian ve Kapı Tanrısı resmini yapıştırmaya ilişkin olan efsanedir.
Chunlian yapıştırmanın geçmişi bin yıldan daha öncesine dayanıyor. Tarihi kitaplarda Chunlian'ın özgün şeklinin Taofu olduğu yazılı.
Çin'in eski efsanelerine göre bir "canavar diyarı" varmış. "Canavar diyarı"nın merkezinde bir dağ varmış. Dağda 1500 kilometrekare genişliğinde bir alanı kaplayan büyük bir şeftali ağacı ve ağaçta bir altın horoz varmış. Her sabah horoz ötürken, gece dışarıda gezen canavarlar dönmek zorunda kalırmış. "Canavar diyarı"nın ana kapısı şeftali ağacının kuzeydoğu tarafındaymış. Kapının iki yanında Shentuan ve Yulei adında iki tanrı varmış. Eğer bir canavar gece kötü bir iş yaparsa, iki "Kapı Tanrısı" hemen onu bulur, yakalar ve iple bağlayıp kaplana yedirirmiş. Bu nedenle bütün canavarlar iki "Kapı Tanrısı"ndan korkuyormuş. Buna göre halk şeftali parçasından iki "Kapı Tanrısı"nın heykelini oyup, kendi evinin önünde koyarmış. Daha sonra insanlar iki "Kapı Tanrısı"nın isminin de canavarları korkutacağı düşüncesiyle, şeftali parçasının üzerine iki "Kapı Tanrısı"nın ismini yazmaya başlamış. Şeftali parçasına ise Taofu deniyormuş.
Song hanedanı döneminde insanlar şeftali parçası üzerine Chunlian yazmaya başlamış. Bunun amacı, şeftali parçasının canavaları kovma anlamını korumak, aynı zamanda iyi yaşam dilemek ve evi güzel bir şekilde süslemekmiş. Daha sonra da mutluluğu simgeleyen kırmızı kağıt üzerine Chunlian yazılıp, kapının iki kenarına yapıştırılmaya başlanmış.
Ailenin mutluğu ve sağlığı için bazı bölgelerdeki insanlar yeni yıl resmi yaptırıyormuş. Bu da, kapı üzerine iki "Kapı Tanrısı"nın resmi yapıştırılınca tüm canavarların korkarak duracağı inancından kaynaklanıyor. Halk arasında iki "Kapı Tanrısı", adalet ve gücün simgesidir.
Çinlilerin atalarının inancına göre, dış görünüşü garip olan insanların genellikle sıradışı özelliklere ve becerilere sahiptir. Bu insanlar dürüst ve iyi kalpli olur, temel özellikleri ve sorumlulukları ise canavarları yakalamaktır. Örneğin canavarları yakalamakla ünlenen Zhong Kui de çirkin bir dış görünüşüne sahiptir. Bu nedenle görülen "Kapı Tanrıları"nın her zaman öfkeden gözleri dönmüş gibidir; ellerinde çeşitli geleneksel silahlar tutar, sanki kapıya gelen canavarla savaşmaya her an hazırdır. Çin'de geleneksel sivil konutun genelde iki kanadı vardır ve ortadan ikiye ayrılır; bu nedenle Kapı Tanrıları çift sayılı olur.
Tang hanedanından sonra Shentuan ve Yulei dışında, Kapı Tanrıları arasına hanedanın iki generali Qin Shubao ve Wei Chigong da alındı. Efsaneye göre, bir keresinde Tang hanedanının imparatoru Taizong hastalanmış ve bütün gece kapı dışında canavarların bağırmasından rahatsız olmuş. Ertesi akşam Taizong, iki generalin silahlı olarak kapı önünde beklemesini emretmiş. O geceden sonra canavarlar bir daha gelmemiş. Taizong daha sonra iki generalin potresini çizdirerek, kapının üzerine yapıştırmış. Bundan sonra bu uygulama bir gelenek haline gelerek halk arasında yayılmış.
