Çin, bir yeşim taşı ülkesidir. Çin'in sahip olduğu yeşim taşı kültürü, 7 bin yıl, hatta daha uzun bir geçmişe dayanıyor. Çinlilerin yeşim taşı sevdası, gizemli bir renk taşır, çünkü Çinliler yeşim taşını gökyüzünün ve yerkürenin özlerini içeren ve insan ile tanrılar arasında köprü rolü oynayan bir aracı olarak görür. Yeşim taşını sevmek Çinlilerin binlerce yıldır koruduğu bir gelenektir. Yeşim taşı geleneksel Çin kültüründe önemli bir konuma sahiptir. Yeşim taşının Çince karakteri, kral anlamındaki karakterle aynı şekildeydi. Feodal imparatorluk sisteminin ortaya çıkmasından sonra iki karakterin ayırılması için kral kelimesine bir nokta eklenerek, yeşim taşının yeni şekli yaratıldı. Buna göre yeşim taşı ile kral arasında sıkı bir bağ vardı. Eskiden yeşim taşı, itibarın simgesi olarak sadece imparator ve hanedan yöneticileri tarafından kullanılabiliyordu; halkın kullanması yasaktı.
İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nde Chu Beyliğinde Bian He adlı bir yeşim taşı ustası varmış. Bian He bir gün bir dağda, bir taş üzerinde duran bir anka kuşu görmüş. Efsanede kutsal olan anka kuşunun sıradan bir taş üzerine konmaması gerektiği için, Bian He, bu taşın yeşim taşı olduğu sonucuna varmış. Bian He, taşı krala götürmüş. Kralın taş oyma ustası taşa bakınca sıradan bir taş olduğunu söylemiş, buna çok kızan kral, ihanet suçuyla Bian He'nin sol bacağını kestirmiş. Kral öldükten sonra tahta oğlu geçmiş. Bian He taşı bir kez de yeni krala götürmüş, sonuç aynı olmuş, Bian He de sağ bacağını da kaybetmiş. Sonra eski kralın torunu Kral Wen tahta geçmiş. Bian He bu sefer yeşim taşını kucaklayarak dağ eteğinde tam üç gün üç gece ağlamış. Kral Wen haberi alınca hemen birisini Bian He'ye göndererek, nedenini sordurmuş. Bian He, iki bacağı kesildiği için değil, yeşim taşı sıradan bir taş olarak görüldüğü için ve sadık bir kişi suçsuz olduğu halde cezalandırılarak hakaret gördüğü için üzüldüğünü söyleyerek cevap vermiş. Kral Wen hemen taşın işlenmesi talimatını vermiş, içinden çok nadir bir yeşim taşı çıkmış. Bu yeşim taşına Bian He'nin ismini taşıyan "He Yeşim Taşı" adı verilmiş. He Yeşim Taşı sonra devlet mücevheri haline gelmiş ve bir dönem Zhao Beyliği'ne getirilmiş. M. Ö. 283 yılına gelince Qin İmparatorluğu, Zhao'da He Yeşim Taşı bulunduğunu öğrenince taşın karşılığında 15 kent vermeyi teklif etmiş. Zhao'dan çok daha güçlü olan Qin hanedanı sonunda yeşim taşını ele geçirmiş. Bir parça taş olmasına rağmen 15 kent değerinde olduğu için "kentlere bedel" ifadesi bir deyim haline geldi. Qin hanedanının son imparatoru, He Yeşim Taşı ile yapılan devlet mühürü Qin yerine geçen Han hanedanının kurucusu Liu Bang'a teslim etmiş. Ancak M.Ö. 206 ile 8 yılları arasında mühürün bir köşesi, taht mücadeleleri sırasında kırılmış, yerine altın konmuş. Bununla birlikte yeşim taşının işlenmesi sırasında taş üzerine altın oyma tekniği oluşturulmuş, tıpkı 2008 yılında düzenlenen Beijing Olimpiyat Oyunları için tasarlanan madalyalardaki gibi...
Hammaddelerin durmadan azalması ve piyasadaki talebin artması sonucunda, yeşim taşının fiyatı son yıllarda şaşırtıcı bir hızla yükseldi. Veriler, aynı kategorideki 1. dereceden Hotan beyaz yeşim taşının kilogram fiyatı 1970'lerde 100 yuan civarındayken, 2000 yılında 10 bin yuanı geçtiğini gösteriyor. Günümüzde ise fiyatı 1 milyon yuanın üzerinde ve hâlâ yükselmeye devam ediyor.
Yeşim taşından yapılan süs eşyaları, en çok görülen yeşim taşı ürünleridir. Eskiden Çinliler, yeşim taşının uğur getirdiğini sanıyordu. Çinlerin yeşim taşından yapılma süs eşyalarından zevk alması bin yıldan fazladır süren bir gelenek. Ming ve Qing hanedanları dönemine gelince bunlar bir moda haline geldi. Örneğin Ming hanedanı döneminde yeşim taşı işçiliği epeyce gelişmiş, yeşim taşı da kıyafetlerde eksik olmaması gereken bir madde haline gelmiş. İmparator ve imparatoriçenin kıyafetlerinde mutlaka yeşim taşı bulunurken, aileleri ve vezir ile diğer yetkililer de rutbelerine göre farklı kalitede yeşim taşı eşyalar takıyordu. Bugüne kadar en iyi şekilde korunan eşya yeşim taşı kemeri oldu. Qing hanedanı ibaşına gelince yeşim taşından yapılan süs eşyalarının çeşitleri daha da zenginleşti. Büyük parmağa takılan, yuvarlak ve ok atmayı kolaylaştıran yeşim taşı, çift balıklı yeşim taşı, tavuk kalpli yeşim taşı gibi eşyalar vardır. Bunların hepsinin mutluluk getirdiğine inanılır... Şu an, yeşim taşından yapılan bilezik ve kolye ucu çok moda.
Çin piyasasında en çok rağbet görenler arasında Hotan yeşim taşı ve zümrüt yer alıyor. Hotan yeşim taşı, üretim merkezi Hotan'ta olduğu için bu ismi almış. Aslında aynı tür yeşim taşı Qinghai, Sichuan ve Liaoning gibi bölgelerde bulunuyor. Taiwan'daki Taiwan zümrütü de Hotan yeşim taşıyla aynı kategoride. Zamanla, yeşim taşlarını renklerine göre ayırmak için özel bir yöntem geliştirildi.
Piyasada en çok rağbeti Hotan yeşim taşının görmesine rağmen, yıllardır yapılan kazılar ve bilimsel olmayan kazılar nedeniyle Hotan yeşim taşı bölgesinde kaynağın tükenmesi tehlikesi ortaya çıktı.
Zümrütün Çin'deki değerlendirilmesinin tarihi çok kısadır. Aşağı yukarı 300 yıllık bir geçmişi vardır. Eskiden Çinliler, zümrüdün insan sağlığını koruduğuna inanırdı. Uzmanlar, zümrüt ile insan sağlığı arasında bir tür ilişki bulunduğunu ve zümrüdün vücuttaki bağışıklık gücünü artırarak, insan sağlığının güçlendirilmesinde önemli bir rol oynadığını belirtiyor.
