"İpek Yolu'nda Xinjiang" etkinliği kapsamında Türkiye'de gelen gazeteci, araştırmacı ve ekonomistlerden oluşan grubun 8 Kasım'da başlayan Xinjiang gezisi dün sona erdi.
Türk gazetecileri, dokuz günlük süre boyunca Xinjiang'ın Urumçi, Kaşgar, Aksu ve Artuş kentlerini gezerek, Xinjiang İlahiyat Fakültesi, Urumçi Ekonomik ve Ticari Kalkınma Bölgesi, Urumçi 66. Ortaokulu, Xinjiang Normal Üniversitesi, Xinjiang Sosyoloji Enstitüsü, Kaşgar Eski Kent, Xinjiang'ın 60 yıllık başarıları sergisi dahil birçok kültür, ekonomi, din, sosyoloji gibi alanları içine alan bir gezi programının ardından Türkiye'ye döndüler. Gazeteciler, geziyi ve Xinjiang'daki ekonomik, sosyal, kültürel ve din özgürlüğü durumlarını değerlendirdiler.
Gezi katılımcılarından NTV Kameramanı Ahmet Uçar, bir kameraman gözüyle izlenimlerini paylaştı. Daha evvel 25 ülkeye gittiğini, bu ülkeler arasında en etkileyici yerin Çin'in Kaşgar şehrindeki Eski Kent bölgesi olduğunu ve daha sonra Kaşgar'a yine gelip görsel çalışmalar yapmak istediğini söyledi. Uçar: "İnsanların yüzlerine bakınca gayet mutlu olduklarını gördüm, insanların yüzleri ben evrim geçirmişim onlar geçirmemiş gibi, buna benzer yüzleri ulaşılması zor köylerde görürsünüz. Kaşgar halkı modern zamanlarda yaşayan bin yıl öncesinin insanları gibi, kültürlerini çok iyi korumuşlar ve umarım korumaya devam ederler" ifadelerini kullandı.
"İnanç ve ibadet hürriyeti konusunda talepler fazla olabilir"
Xinjiang'ı ikinci kez ziyaret eden NTV muhabiri Ahmet Yeşiltepe, geçtiğimiz Ramazan ayında Türkiye'de Xinjiang halkının dini özgürlüğü olmadığı yönünde çıkan asılsız haberlere değindi. Yeşiltepe Türk halkının Uygur etnik mileti konusunda hassas olduğunu, bu tür haberlerin, Türk halkını üzdüğünü dile getirdi. Xinjiang'daki gerçek durumu Facebook hesabı üzerinden yansıttığı halde halen bazı kesimlerin Xinjiang gözlemlerine inanmadığını kaydeden Yeşiltepe, söz konusu kesimden gelen, bu gezi sonrasında Xinjiang'la alakalı olumlu haber yapması için para aldığı yönündeki iddialara ve halkın arasına karışmadığı için sağlıklı gözlem yapamadığına dair eleştirilere cevap verdi. Gezi programından arta kalan zamanlarda tek başına Kaşgar sokaklarında halkla temas kurduğunu ifade eden Yeşiltepe, halkın genel olarak ibadet özgürlüğü olduğunu, ancak halkın inanç ve ibadet hürriyeti konusunda veya etnik kimlikle alakalı daha fazla taleplerinin olabileceğini, Çin Halk Cumhuriyeti'nin de bu talepleri göz önünde bulundurduğunu söyledi.
Gezi programı içinde en çok Kaşgarlı Mahmud'un Türbesi ve Satuk Buğra Han'ın Türbesi ile Urumçi 66. Ortaokulu'na ziyaretlerden memnun kaldığını bildiren Sinema ve Televizyon Eser Sahipleri Meslek Birliği (SETEM) Genel Başkanı ve Yönetmen Mehmet Güleryüz, özellikle Uygur dilinin Türkçe ile benzerliği ve iki kültürün yakınlığının etkileyici olduğunu vurguladı. Gezi sonrasında Çin'i ve Uygur kültürünü daha yakından tanıyan Güleryüz, ilerleyen zamanlarda Çin ile ortak sinema ve belgesel yapımı konusunda işbirliği adımları atacağını kaydetti.
Serbest gazeteci ve radyo programcısı Atilla Güner ise, Türkiye'ye döndükten sonra Xinjiang'da gördüklerini çeşitli kanallar aracılığıyla insanlara aktaracağını söyledi. Xinjiang gözlemlerine dair konuşan Güner, Kaşgar'daki İdgah Camii'nde binlerce insanın ibadetlerini eda edebilmek için her gün bu camide, bir araya geldiğini, halkın dini inancını serbestçe yaşadığını ve etnik grupların dayanışma halinde olduğunu aktardı.
1955'te kurulan Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin tüm Çin'de olduğu gibi fakirlik, altyapı eksikliği dahil çok sayıda sıkıntıyı aşarak bugünlere ulaştığını ve gün geçtikçe buradaki koşulların daha iyiye gittiğini vurgulayan Güner, Çin'de tüm etnik grupların ülkeyi kalkındırmak adına ortaklaşa çalıştığını dile getirdi.
Öte yandan Xinjiang'ın, 60 yıllık başarıları sergisindeki eski fotoğraflar yenileriyle karşılaştırıldığında ayırt edilemeyecek derecede bir gelişme gösterdiğinden bahseden Güner, son 10 yılda teknolojinin geliştiğini, Çin'de mesafelerin kısaldığını, Çin'in, dünyanın her yeri ile ticaret bağının bulunduğunu belirtti. Güner, Bir Kuşak- Bir Yol projesinin halkın refah düzeyinin artırılmasıyla sonuçlanacağını da sözlerine ekledi.
"Çin, Xinjiang'ı dünya ile daha entegre hale getirecek"
Aksoy Araştırma'nın kurucusu ve ekonomist Ertan Aksoy da Xinjiang halkıyla bir araya gelmekten duyduğu heyecanı ve mutluluğu dile getirdi. Çin ve Xinjiang ekonomisi hakkında yorum yapan Aksoy sözlerini şöyle sürdürdü: "Xinjiang için örnek verecek olursak bir bölgenin, hem kendi devletine hem dünyaya bağlanmasının en önemli koşullarından biri ulaşımdır. Bizim orada meşhur bir söz var: gidemediğin yer senin değildir, denir ki çok da doğru bulurum. Devlet, mevcut ulaşım kaynaklarını, demiryolu altyapısıyla, yatırımıyla daha da iyi bir hale getirmeyi planlıyor ve önemli oranda da yol katedilmiş. Hafızam yanıltmıyorsa birinci etabı kısa bir süre içinde açılmış olacak. Bu, daha entegre bir bölge yaratmış olacak ve yine bana göre bu durum kısa sürede Xinjiang'ın ekonomik olarak kalkınmasını da hızlandıracağını düşünüyorum."
DHA muhabiri Erhan Tekten ise geziye dair duygularını şöyle aktardı:
"Gezide en çok sevdiğim yer Kaşgar oldu. Kaşgarlı Mahmud'un türbesini ziyaret etmek, onun bizim için çok önemli olan kitabını yazarken soluduğu havayı solumak hoş oldu. Ayrıca Yeni İpek Yolu, Bir Kuşak-Bir Yol projelerinin Xinjiang'dan geçecek olması bölgenin kalkınmasına yardımcı olmuş. Bu projeleri merak edenler varsa şunu söylemek istiyorum: Çin elinden geleni yapıyor. Bizde şöyle bir tabir vardır: elini taşın altına sokmak. Çin iki elini birden taşın altına sokmuş, diğer ülkelerden de birer el bekliyor."
