Çin hükümeti, geçtiğimiz Pazar günü yayınladığı yönerge ile kamu iktisadi teşebbüslerinin (KİT) işleyişinde büyük bir reform yapılacağını, buna göre KİT'lerin piyasada daha bağımsız işletmeler haline geleceğini açıkladı.

Çin Komunist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi ve Devlet Konseyi'nin yayınladığı yönergede, Çin'in KİT'lerinin modernize edilerek kamu varlıkları yönetiminin geliştirilmesi, paylı mülkiyetin desteklenmesi ve kamu varlıklarının erozyonunun önlenmesi gibi reformlar yapılacağı belirtildi.

Taslağının hazırlanması 2 yılı bulan 20 sayfalık yönergede, paylı mülkiyet konusunda adım atılması çağrısı yapıldı, bu hedefe başarıyla ulaşılması için 2020'ye kadar süre tanındı.

Çin hükümeti, uzun zamandır KİT'lerin hakimiyeti altında, dış müdahalelere kapalı olan telekom, deniz yolu taşımacılığı, bankacılık, menkul kıymetler, petrol ve gaz gibi sektörlerde özel yatırımı destekleyen projelere başlanacağını açıkladı.

Yönergede, KİT'lerin çeşitli alanlarda yatırımcı çekmesi ve hükümetin kamu teşebbüslerini halka açması gibi reformların uygulanacağı, ancak reformların uygulanması için herhangi bir takvim belirlenmediği belirtildi.

Halka arz ekonomiyi canlandırabilir

Çin Kamu Varlıkları Denetim ve İdari Komisyonu'nun (SASAC) düşünce kuruluşu Çin İşletme Reformu ve Geliştirme Topluluğu Başkan Yardımcısı Li Jin, KİT'lerin reformunun daha çok piyasa odaklı olduğunu ve reformlar başarıyla gerçekleştirildiği takdirde ekonominin canlanabileceğini açıkladı.

Eleştirmenler, şeffaflık eksikliği ve hükümet müdahalesinin yoğun olması gibi nedenlerden kaynaklı Çin'deki KİT'lerin piyasa koşulları için yetersiz olduğu değerlendirmesinde bulundu.

Öte yandan KİT'lerin karı bir süredir azalmakta. Resmi verilere göre kamu işletmelerinde net gelir, Temmuz ayında ani düşüş kaydederek, yılın ilk altı ayının kar oranındaki toplam düşüşün zirvesinde geriledi.

Ocak-Temmuz arasındaki periyotta söz konusu düşüş geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,3'lük bir oran ile 1,4 trilyon yuan (221,2 milyar ABD Doları) oldu.

Ekonominin hayati itici güçlerinden olan sabit varlık yatırımında büyüme, 2015'in ilk sekiz ayında yüzde 10,9 yavaşladı. Bu oran son 15 yılın en yüksek rakamı, diğer bir deyişle dünyanın ikinci büyük ekonomisinin soğuması anlamına geliyor. Bu açıdan KİT'lerin etkisini ve rekabet gücünü artırmak için uygulanacak reformlar, Çinli politika üreticilerinin yükümlü olduğu en büyük görev.

Devlet özel sektöre de yatırım yapacak

KİT'lere, özel işletmelerden gelecek yatırımın önü açılırken diğer yandan da Çin hükümeti özel işletmelere yatırım yapacak. Ulusal Gelişme ve Reform Komisyonu Başkan Yardımcısı Li Weilang, Pazartesi günü düzenlenen bir basın toplantısında, devletin özel şirketlere yapacağı yatırımın özellikle kamu hizmetleri, ileri teknoloji ve çevre koruması gibi alanları kapsadığını açıkladı.

Çin'deki KİT reformu aslında 1984'e kadar uzanıyor. 1984 yılında hükümet, ana sermaye, iflas, bütçe ve performans değerlendirme mekanizmaları gibi konuların gündeme gelmesiyle reform ışıkları yakmıştı. Şu anda, SASAC tarafından yönetilen 110 büyük işletme bulunmaktayken, birçok kamu işletmesi, yerel hükümetlerin idaresi altında.

Yerel kamu işletmelerinde paylı mülkiyete, geçen yıl Shanghai yerel hükümeti öncülük etti. Shanghai'dan sonra 25'i aşkın eyalet ve belediye benzer adımlar atmaya başladı.

Li Weiliang KİT'ler arasında birleşme veya yatırımların artışına yakın zamanda tanık olunacağını, üstelik bu artışın yalnızca yurt içinde değil, yurt dışında da yabancı şirketlerle gerçekleşeceğini belirtti.

Çin Demiryolları Grubu ve bir alt şirketi, geçtiğimiz Pazar günü varlıklarını yeniden organize edeceğine dair bir açıklama yaptı. Çin'in iki büyük hızlı tren üreticisi de yılın ilk yarısında benzer bir düzenleme yapacağını duyurmuştu.

Reform süreci zorlu geçecek

Yine de reform süreci kolay olmayacak. Uzun zamandır piyasada baskın pozisyonda yer alan ve kolayca kredi alabilme gibi ayrıcalıklara sahip olan kamu şirketi başkanları doğal olarak kurumlarındaki bu değişikliklere adaptasyon konusunda başlarda isteksiz olacak.

Kamu işletmelerinden ismini vermek istemeyen bir yetkili, birçok kamu şirketinin tamamen bağımsız olarak piyasada yer alabilecek hale gelmesi için öncelikle kendi içlerine dönmesi gerektiğini söyledi.

Maliye Bakanı Yardımcısı Xu Hongcai'a göre kamu varlıkları düzenleyici birimleri, devletin direk müdahalesini önlemek için, Singapur'un Temasek platformu gibi hükümet destekli yatırım ve operasyon platformları aracılığıyla KİT'lere rehberlik edecek.

ÇKP denetimi kamu şirketleri için hayati önem taşıyor

Çin kamu işletmeleri, paylı mülkiyet reformuyla, çeşitli kulvarlardan yatırımcıların bir arada bulunmasından faydalanırken, dikkat edilmesi gereken bir husus da kamu varlıklarının kaybedilmemesi.

Çin devletine bağlı bir düşünce kuruluşundan yapılan açıklamaya göre kamu işletmelerinde Çin Komunist Partisi'nin denetiminin artırılması kamu varlıkları kaybını önlemek ve işletmenin çoklu idaresi açılarından büyük önem taşıyor.

Çin, ÇKP'nin KİT'ler üzerindeki denetimini geliştirerek kurumsal yönetim biçimiyle uyumlu hale getirmeyi amaçlıyor. Bu bağlamda yayınlanan reform yönergesine göre her kamu şirketi bünyesinde ÇKP yönetim takımı bulunacak.

Çin İdari Akademisi araştırmacılarından Zhang Chunxiao, modern kurumsal yönetim ile ÇKP denetimi bir araya geldiğinde şirketin yönetimi ve hizmetinin, halkın çıkarlarına uygun olacağını söyleyerek ÇKP denetiminin KİT'lerin yönetimini ve piyasa düzenini bozabileceğine dair endişeleri gidermeye çalıştı.

ÇKP yönetimi KİT'lerde yolsuzlukla mücadele edecek

Çin'deki tüm KİT'lerin ÇKP Ofisi bulunmakta. KİT'lerdeki bu ofislerin kilit rolü şirket içindeki yolsuzluk faaliyetleriyle mücadele ve kamu varlıklarının kaybını önlemekten oluşuyor.

KİT'lerdeki yolsuzluk sorunu 1990 reformundan sonra ayyuka çıkmış durumda. ÇKP denetiminin eksikliği nedeniyle yöneticiler devlet kaynaklarını kendi çıkarları uğruna kullanmıştı.

Yönetim kurulu sistemi modern kurumların çekirdeği olmakla beraber söz konusu sistem 112 adet merkez kamu iktisadi teşebbüsünün 83'ünde uygulandı. Yine de yönetim kurulu ve şirketin ÇKP birimi arasındaki işbirliği karmaşık ve hileli oldu.

Zhang'a göre yönetim kurulu ve ÇKP birimi mekanizmaları, sorumluluk alanlarını başarılı şekilde ayırarak işbirliğini sıkılaştırabilir. Zhang, sorumluluk alanlarının, yönetim kurulu için ticari operasyonlarda görev almak, ÇKP birimi için ise siyasi meselelerle ilgilenmek şeklinde ayrılabileceğini belirtti.

Yönergede konuya ilişkin olarak ÇKP denetim birimlerinde bir kişinin hem yönetim kurulu başkanı hem de ÇKP birimi başkanı olarak görev alabileceği önerisine yer verildi. Zhang, tek kişinin iki mekanizmayı yönetmesinin otokrasi anlamına gelmeyeceği, hem yöneticilik uzmanlığı hem de siyasi farkındalığa sahip birinin KİT'lerde daha iyi hizmet edebileceği değerlendirmesinde bulundu.

Zhang Chunxiao ayrıca, ÇKP denetim mekanizmasının şirket içi dengeleri ayarlamada zorluklara sebep olacağını, ancak piyasa odaklı çabaların boşa gitmeyeceğini söyledi.