Shanghai Endeksi 19 Ocak günü 7,71 ile altı yılın en büyük düşüşünü yaşadı. Aynı gün Shenzhen Bileşik Endeksi de 6,61 oranında geriledi. Bankalar ve sigorta şirketleri gibi diğer finansal hisseler de hızla düştü.
Borsalardaki düşüş, önce doğrudan doğruya Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu'nun (ÇMKDK), gelir açısından ülkenin en büyük üç borsa aracı kurumuna verdiği cezalara bağlandı. ÇMKDK 16 Ocak günü, CITIC Menkul, Haitong Securities ve Guotai Junan Menkul Kıymetler'in kredili işlemler (margin trading) yapmasını üç ay boyunca askıya almıştı. ÇMKDK, yaptığı duyuruda, dokuz aracı kurumu da uyardığını not etti. ÇMKDK, yatırımcıların kredili işlem yapmaları(kredi çekmek yoluyla finans piyasalarında ve borsalarda işlem yapmak) için 500 bin yuan (80 bin dolar) şartını da bildirdi.
Aslında borsa düzeni içinde hiç de "olağanüstü" olmayan bu müdahale, endekslerdeki büyük düşüşler nedeniyle biraz büyütüldü. Ancak şunu da vurgulamalıyız: Çin, 2013 yılı sonunda özellikle mali piyasada reformları hızlandırıp, "kaynak dağılımında" piyasanın rolünü artırma kararı alırken, devlet kurumları arasındaki eşgüdümü ve reformlar üzerindeki denetimi artırdı. Finans piyasalarında Çin'in en hassas olduğu konu, sıcak para da dediğimiz, ülkeye "vur-kaç" için gelen fırsatçı parayı sınırlamak.
"Piyasa başarısız olduğunda müdahale edilir"
Çin'e özgü sosyalist piyasa ekonomisinde piyasaya müdahalenin çerçevesi, ÇKP Genel Sekreteri ve Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping tarafından ifade edilmişti. 2013'ün Kasım ayında yapılan ÇKP 18 MK 3. Genel Kurulu kararları ile birlikte yayınlanan açıklamasında Xi, "Piyasanın (kaynak dağılımına) karar vermesine izin vermenin her şeye karar vermesi anlamına gelmediğini" vurguladı. Xi Jinping "Sosyalist piyasa ekonomisinin her ikisine de; piyasaya da devlete de ihtiyacı var ama bu ikisinin rolleri farklı" dedi. Devletin esas görevi makro ekonomik istikrarı, kamu hizmetlerini sağlamak, adil rekabet şartlarını korumak, piyasayı denetlemek, sürdürülebilir kalkınmaya destek vermek ve piyasa başarısız olduğunda müdahale etmekti.
Çin Devlet Konseyi de 2013 yılının Ağustos ayında bakanlıklar arası ortak konferans mekanizması kurmayı kararlaştırmıştı. Merkez Bankası niteliğindeki Çin Halk Bankası tarafından yönetilen, mali denetimde eşgüdüm sağlayan mekanizmaya, mali denetim, bankacılık, menkul kıymetler, sigorta ve döviz yetkilileri dahil edildi.
Son iki ayda yüzde 30'dan fazla yükselmişti
China Southern Varlık Yönetimi Baş Stratejisti Yang Delong, Çin'de yayın yapan Global Times gazetesinde 20 Ocak'ta yayımlanan demecinde Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu'nun müdahalesine gönderme yaparak, "Haber paniğe neden oldu. Birçok yatırımcı aracı kurum, bu hisseler elinde kalırsa büyük kayıplar yaşayacak endişesiyle hisse sattı" dedi. Ancak, ÇMKDK'nin hamlesinin yatırımcıların çıkarlarını korumayı amaçladığını vurgulayan Yang, piyasanın bunu görmediğini belirtti.
Öte yandan, CITIC Menkul Kıymetler ve Haitong Menkul hisseleri, 19 Ocak'taki düşüş öncesinde, son iki ayda yüzde 30'dan fazla yükselmişti. Çin Galaxy International'den araştırmacı Wong Chi Man, yatırımcıların hisselerini paraya çevirmesinin şaşırtıcı olmadığını belirtti.
"Ortada bir usulsüzlük var"
Orient Securities Baş Ekonomisti Shao Yu da yine Global Times gazetesinde 21 Ocak'ta yayımlanan yorumunda, ortada bir usulsüzlük olduğuna dikkat çekti. Aslında, komisyonun kararı rutin bir denetim sırasında elde edilen bulgulara dayanıyordu.
Haitong Menkul'den analist Li Mingliang, "ÇMKDK kararı borsa düşüşünün arkasındaki tek faktör değildir" dedi. "Birçok yatırımcının özellikle geçen yılın ikinci yarısında görülen kazançlardan sonra, kâr satışlarına yönelmesi bekleniyordu".
Shanghai Menkul Baş Yatırım Danışmanı Cai Junyi, "ÇMKDK uygunluk denetimi ve sonraki cezalar, stokları satmak için uygun bir bahane sağladı" dedi. "Kredili işlemlerde hızlı genişleme ile birlikte kabaran hisse senedi fiyatları, süresiz devam edemezdi. Bir ayarlama er ya da geç gelecekti."
Ekonomik belirsizliğin de piyasanın duyarlılığını artırdığı kaydediliyor.
Yüzde 200 artış
Shanghai borsa endeksi 2014 yılında, bir önceki yıla göre yüzde 52,87 oranında arttı. Galaxy International'a göre, borsanın yükselişi kredili işlemleri körükledi ve kredili işlemler 2014 yılında yaklaşık yüzde 200 artış kaydetti. Aralık ayı sonuna kadar söz konusu hisselerin toplam piyasa payı, yüzde 2,75 düzeyinde olağanüstü değer kazandı.
BOC İnternational'in araştırma notunda, ÇMKDK hamlesinin A-tipi hisse senedi piyasasında görülen hızlı yükselişi dizginleme çabasına işaret ettiği ve bunun kısa vadede, şiddetli piyasa dalgalanmalarına yol açacağı belirtildi.
Denetim güçlendirildi
Orient Securities Baş Ekonomisti Shao Yu konunun sıcak para girişini denetim altına almakla ilgili olduğunu vurguladı: "ÇMKDK'nin gerçek niyeti borsayı baskı altına almak değil. Kamu İşletmeleri reformlarını desteklemek için ülkenin iyi işleyen bir piyasaya ihtiyacı var. Yetkililer sıcak paranın ülkeye aşırı miktarda girmesini önlemek için denetimini güçlendirdi. Bu, reel ekonomide sıkı likidite koşulları sağlayacak."
Shanghai Menkul Baş Yatırım Danışmanı Cai Junyi, ÇMKDK'ye yönelik "borsayı bastırma" suçlamalarının "saçma" olduğunu belirtti. O da planlanan reformların aktif bir borsa gerektirdiğini vurguladı. Haitong Menkul'den analist Li Mingliang, "19 Ocak günkü kayıplardan herkesin bir ders çıkarması lazım. Yatırımcıların sadece kendi deneyim ve risk alma yeteneklerine göre yatırım yapmaları, ödünç para ile kör yatırımlardan kaçınmaları gerekir" dedi.
2015'in gündemi: halka arz reformu
Analistler ÇMKDK'nin amacının kredili işlemleri "öldürmek" değil düzenlemek olduğunu belirtiyorlar. Wuhan Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Fakültesi Finans ve Menkul Değerler Enstitüsü Müdürü Dong Dengxin, Global Times'ta 20 Ocak'ta yayımlanan demecinde şöyle dedi: "ÇMKDK borsada sağlıklı gelişim sağlamak, kayıtlı halka arz reformu için elverişli bir ortam yaratmak istiyor."
ÇMKDK Başkanı Xiao Gang, 16 Ocak'ta web sitesinden yayımlanan açıklamasında, halka arz reformunun 2015 yılında ÇMKDK için en önemli görev olacağını söyledi. Xiao, amaçlarının, borsanın istikrarlı ve sağlıklı gelişimini teşvik etmek ve borsaya uzun vadeli sermaye çekmek olduğunu belirtti.
Sermaye akışlarında denge sağlandı
Fırsatçı para riski, 2014 yılında da gündemdeydi. Çin Devlet Döviz Yönetim Müdürlüğü'nün Uluslararası Gelir Gider Dairesi Başkanı Guan Tao, 2014 yılında yurtdışına büyük miktarda semaye çıkışı baskısıyla karşı karşıya kaldıklarını söyledi. Guan Tao, "yurt dışından büyük miktardaki sermaye akışı durumunun" da düzeldiğini bildirdi.
Çin Devlet Konseyi'ne bağlı basın ofisi tarafından 22 Ocak'ta düzenlenen basın toplantısınde konuşan Guan, ABD Federal Rezerv'in parasal genişleme politikasından çıkışı ve Avrupa'daki parasal genişleme gibi dış unsurların, 2014 yılının ikinci yarısından itibaren, döviz oranlarının Renminbi bazında çift yönlü dalgalanmasını şiddetlendirdiğini söyledi. Ayrıca ABD Doları'nın değer kazanması gibi diğer unsurlardan ötürü, yurt içindeki işletmeler mali ayarlamaya hız vermişti. Guan, bu nedenlerle 2014 yılında yurtdışına büyük miktarda semaye çıkışı baskısıyla karşı karşıya kaldıklarını kaydetti. Guan Tao, tüm bunlara rağmen, Çin'de 2014 yılındaki uluslararası gelir ve gider arasındaki, döviz arzı ve talebi arasındaki temel dengeyi, döviz rezervinde hafif bir artışla sağladıklarını vurguladı.
Guan, 2014 yılında bankaların toplam 11 trilyon 640 milyar yuan tutarında döviz işlemi yaptığını söyledi. Guan Tao, "yurt dışından büyük miktardaki sermaye akışı durumunun" düzeldiğini, piyasada döviz işlem talebinin azaldığını, döviz talebinin arttığını bildirdi. Sınır ötesi serameye akışlarında çift yönlü dalgalanmanın şiddetlendiğine dikkat çeken Guan, bankaların uzun vadeli döviz işlemleri ile döviz satışı arasındaki dengenin de arttığını belirtti.
"Borsaların bağlanması, henüz sonuç vermedi"
17 Kasım 2014'te, Shanghai ve Hong Kong borsaları birbirine bağlandı. Bu, Çin sermaye piyasasının dışa açılmasının çift yönlü olarak artırılması, Renminbi'nin ana kesimle Hong Kong arasında düzenli akışının geliştirilmesi için önemli bir reform. Guan Tao, "Shanghai ve Hong Kong borsalarının bağlanması sonucu oluşan sermaye akışı, sınır ötesi sermaye akışları içinde henüz nispeten az bir pay alıyor ve hâlâ bağlangıç aşamasında bulunuyor" dedi. Kısacası, Shanghai ve Hong Kong borsalarının bağlanmasından beklenen sonuçların alınması için henüz erken.
"Avrupa'daki parasal genişlemeye dikkat"
Guan Tao, Avrupa Merkez Bankası'nın büyük boyutta tahvil satın alarak parasal genişlemeye gittiğini hatırlattı. Guan Tao, Avrupa'daki parasal genişlemenin Çin'in sınır ötesi sermaye akımlarını ve Renminbi bazında döviz kurlarını etkileyen önemli dış unsurlardan biri olduğunu, bu konunun üzerinde durulması gerektiğini ifade etti.
Gelecekte ortaya çıkabilecek, uluslararası gelir giderdeki büyük çaplı dalgalanmaya karşı, Guan Tao, şu önerilerde bulundu: "Çin, sermaye piyasasının çift yönlü dışa açılmasının genişletilmesine hız verecek. Bu, durdurulamaz bir gidişat. Çift yönlü dışa açılmadan sonra, uluslararası sermaye, büyük miktarda Çin'e girebilecek veya çıkabilecek. Çift yönlü akış, normal bir durum haline gelebilecek. Buna hoşgörüyle bakmalıyız. En önemlisi, kendi işlerimizi yerine getireceğiz; öncelikle ekonomideki sorunları çözmeli; ikinci olarak reformları planlandığı gibi sürdürmeliyiz."
"Shanghai endeksi 3 binin altına düşecek"
Çin borsalarındaki duruma gelince... Yang Delong, Shanghai endeksinin kısa vadede 3 bin puanın altına düşmesini bekliyor. Yang "Şu anda nakit akışı, yatırımcıların yaklaşık üçte birinin ihtiyacını karşılamıyor" dedi, "Borsaya daha az likidite akışı nedeniyle piyasa yakın vadede ivme kaybedecek."
Çoğu analist, anakara hisse senedi piyasalarında uzun vadede iyimser olduklarını belirtiyor; boğa piyasasının büyük olasılıkla daha düşük bir hızda devam etmesini bekliyor. Yang, "A-tipi hisse senedi piyasası uzun vadede kazançlı olmaya devam edecektir; hükümetin para politikalarının esasları değişmemiştir" dedi.
Haitong Menkul'den analist Li Mingliang, şöyle konuştu: "ÇMKDK cezası menkul kıymet şirketlerinin kârları üzerinde çok az etkiye sahip olacaktır. Kredili işlemler hâlâ işlerinin küçük bir parçasıdır. Ancak Cai Junyi, "ÇMKDK'nın hamlesinin piyasada soğuk duş etkisi yarattığı da inkar edilemez" dedi. "İleriye baktığımızda, borsa yükselmeye devam edebilir. Yatırımcıların hâlâ sayısız fırsatlari var. Kazanç sezonu geliyor ve güçlü büyüme potansiyelini değerlendirebilirler."
Tüm analistlerin birleştiği nokta şu; cezalar usulsüzlüklerin önüne geçecek.
