Çin ve Kazakistan, "İpek Yolu" ile bağlantılı bir anlaşmaya imza attılar... Başbakan Li, ŞİÖ hükümet başkanlarına şu öneride bulundu: "Tüm üye ülkelerle, Kazakistan ile sürdürdüğümüz işbirliğine benzer işbirliği yapmak istiyoruz."

(Başbakan Li Keqiang Astana havaalanında Kazak mevkidaşı Kerim Masimov tarafından karşılandı. Foto: Huang Jingwen / XINHUA )

Başbakan Li Keqiang'ın, Orta Asya'nın en büyük ekonomisi Kazakistan'a yaptığı gezi sırasında 14 milyar dolarlık anlaşma imza altına alındı. 14 Aralık günü yapılan anlaşmalar petrol ve doğal gazın ötesinde nükleer enerji, elektrik, su kaynakları ve altyapı inşasını kapsıyor. İki ülke, lojistik üslerini geliştirme, karayolları, demiryolları, limanlar ve hava yolları inşasında, petrol ve doğalgaz boru hatları bağlantılarında ortak girişimler kuruyor.

Projelere kaynak oluşturmak üzere yaklaşık 500 milyon dolarlık bir yatırım fonunun kurulması kararlaştırıldı. Ticarette maliyetleri azaltmak için döviz takas anlaşmasının şimdilik 1 milyar dolar artırılması kabul edildi. Ayrıca Çin, Kazak yatırımcılara ülkesinde kolaylık sağlamayı vaat etti.

Başbakan Li, Kazak Başbakan Kerim Masimov ile Çinli ve Kazak işadamlarının katıldığı toplantıda "Bizim işbirliğimiz yalnızca enerji sektörüne değil ekipman imalatı, tarım ve doğal kaynakların işlenmesi gibi diğer alanlara da odaklanacak" dedi. Li, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ile bir araya geldiğinde de küresel ekonomik durumun getirdiği zorluklarla başa çıkmak için çelik fabrikaları, enerji santralları ve demiryolu yapımında Astana ile çalışmak istediklerini vurguladı. Li, Kazak işadamlarına, Çin malı ucuz ve kaliteli ekipmanlar kullanmalarını önerdi.

Kazak hükümeti teşvik paketi açıkladı

Çin Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü Başkan Yardımcısı Ruan Zongze, Kazakistan'ın bu ayın başlarında altyapı yatırımlarını artırmak için milyarlarca dolarlık teşvik paketini açıkladığını anımsattı. Ruan, Çin'in ulaşım inşasını geliştirme ve endüstriyel yeniden yapılanma konularındaki avantajlarının, Kazakistan'ın ihtiyaçlarıyla uyumlu olduğunu söyledi.

Başta Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası olmak üzere birçok küresel kurum, petrol fiyatlarındaki düşüşün ve Ukrayna krizinin çevre ekonomiler üzerindeki etkisine dikkat çekerek, bu yıl Kazakistan için büyüme tahminlerini düşürmüşlerdi.

Çin Kazakistan'ın ikinci büyük ticaret ortağı ve en büyük ihracat pazarı. İkili ticaret 2013 yılında yıllık bazda yüzde 11 artışla 28 milyar 500 milyon dolara ulaştı. Bu rakamın 2015 yılında 40 milyar doları aşması hedefleniyor.

"İpek Yolu anlaşması"

Bu arada Çin ve Kazakistan, "İpek Yolu" ile bağlantılı bir anlaşmaya imza attılar. Anlaşmanın "kıtalar arası mega proje"de sembolik bir önem taşıdığı, projenin artık şekillendiği ve gelecek yıl tamamlanacağı belirtildi. Anlaşma, iki ülke başbakanları tarafından, yine İpek Yolu düşüncesinin 15 ay önce ilk açıklandığı kentte, Astana'da imzalandı. Cumhurbaşkanı Xi Jinping, "ekonomik kuşak" projesini geçen yıl Eylül ayında Astana'da açıklamıştı. Proje Çin'den başlayıp Orta Asya ve Rusya üzerinden geçerek Avrupa'ya ulaşan tarihi İpek Yolu'nun yeniden canlandırılmasını öngörüyor.

İşbirliği, iki ülkenin sınır boyundaki Alatav Geçidi ve Horgos'taki iki demiryolu bağlantı noktasının güçlendirilmesini, taşıma kapasitesinin artırılmasını öngörüyor. Anlaşmada yer alan, sınır geçişlerinde uluslararası taşıma için "elverişli koşulların yaratılması" ifadesine dikkat çekiliyor. Bu ifade, her iki ülkenin "daha güçlü bir İpek Yolu" hedefinde birleştiği biçiminde yorumlanıyor. Anlaşmada iki ülkenin, Çin ile Avrupa arasında, Avrasya üzerinden geçecek, yakın zamanda tamamlanması beklenen uluslararası karayolu hattına "büyük önem verdikleri" dile getiriliyor.

"Kalkınma planlarımız örtüşüyor"

Her iki hükümet, Jiangsu eyaletinin Lianyungang kentinde kurulacak ortak lojistik terminal projesinin önümüzdeki Mayıs ayında başlatılmasını onayladı. Çin Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü kıdemli uzmanlarından Chen Yurong, Lianyungang'daki projenin, Orta Asya ülkelerinin beklentilerine ulaşmaları açısından bir dönüm noktası olacağını belirtiyor. Proje, büyük taşıma kanalları sayesinde "ülkelerin dünya çapında ticaret erişimini kolaylaştıracak ve ticari güçlerini artıracak."

Anlaşmada, iki liderin önerileri doğrultusunda ortak bağlantı projelerinin geliştirilmesinin "Büyük İpek Yolu'nun yenilenmesi projesinin hayata geçmesine yardımcı olacağı" ve her iki ülke tarafından "memnuniyetle karşılandığı" belirtiliyor.

Kazak tarafı toplantıda, Kazakistan Yeni İpek Yolu programında kaydedilen gelişmeleri sundu. Demiryolu dahil olmak üzere önemli ulaştırma altyapı projelerini geliştirmeyi amaçlayan program, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2012 yılında önerilmişti. Başbakan ve diğer üst düzey Kazak yetkililer, Çin liderliğindeki girişimi kendi kalkınma planlarıyla bağlamak istediklerini, Avrasya'da önemli bir geçit olmayı umduklarını söylediler.

China Daily gazetesi, Çin Başbakanı'nın "İpek Yolu"nu, Orta Asya gezisi sırasında ana tema olarak gündeme getirdiğini yazdı. Li ziyaretinden önce, 13 Aralık günü Kazakistan Pravda gazetesinde yayımlanan imzalı makalesinde şöyle diyordu: "İki ülke 2 bin yıl önce tarihi İpek Yolu ile birbirine bağlıydı ve şimdi İpek Yolu Ekonomik Kuşağı girişimi, derin tarihi anlama sahiptir."

    (Li Keqiang ve Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev (ortada), Kazakistan Başbakanı Kerim Masimov (soldan ikinci), Tacik Başbakan Kokhir Rasulzoda (sağdan ikinci), Kırgız Başbakan Almazbek Atambayev (soldan birinci) ve Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Rustam Azimov (sağdan birinci); Shanghai İşbirliği Örgütü 13. başbakanlar toplantısı, Astana, Kazakistan. Foto: Pang Xinglei / Xinhua )

"İpek Yolu genel planı artık şekillendi"

Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Cheng Guoping, 12 Aralık'ta yaptığı açıklamada, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı genel planının esas olarak şekillendiğini söyledi. Cheng, Lianyungang lojistik üssü ortak girişiminin önemine dikkat çekti. Cheng, ülkeler arasındaki bağların karayolları, demiryolları, limanlar, hava yolları, petrol ve doğal gaz boru hatları ile artırılması çağrısında bulundu.

Çin Ticaret Bakan Yardımcısı Wang Shouwen ise "Çin'in, tüm ilgili kalkınma ve bölgesel ekonomik işbirliği stratejisini, diğer ŞİÖ üyeleri ile iletişim halinde planlamak istediğini" söyledi.

Cumhurbaşkanı Xi, Çin'in İpek Yolu'nun altyapısı, kaynakları, gerekli sanayi ve mali işbirliği ve bağlantıları ile ilgili diğer projelere destek olmak amacıyla 40 milyar dolar değerinde bir İpek Yolu fonu kuracaklarını, Kasım ayında duyurmuştu.

Dışişleri Bakanı Wang Yi'nin belirttiğine göre tarihi İpek Yolu güzergahında yer alan 50'den fazla ülkenin İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu'nu içeren "Tek Hat ve Tek Yol" girişimine katılmak istediklerini bildirdiler.

İpek Yolu güzergahındaki ülkeler 4,4 milyar insanıyla dünya nüfusunun neredeyse üçte ikisini; 21 trilyon dolarla dünyada yaratılan GSYİH'nın yüzde 29'unu oluşturuyor.

Renmin Üniversitesi'nden Prof. Wang Yiwei, etkili işbirliği programlarının, ticaret güzergahı boyunca bir dizi ülkenin kalkınmasına yardımcı olacağını vurguluyor. Wang,

önümüzdeki yıl İpek Yolu'nu daha sık duyacağımızı, bu büyük projenin önündeki ayrıntı niteliğindeki sorunların giderilmesi yönünde daha fazla çaba göreceğimizi söylüyor.

ŞİÖ'den ticari engelleri kaldırma çağrısı

Başbakan Li Keqiang'ın gezisinin en önemli durağı Şanghay İşbirliği Örgütü (SİÖ) 13. başbakanlar toplantısıydı. Başbakan Li, burada ŞİÖ üyesi diğer beş devletin -Rusya, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Özbekistan- liderleriyle görüştü. Çin, ŞİÖ'nün kaynak tabanlı ekonomilerini kalkındırmaları için gelişmiş endüstriyel ekipman; ayrıca petrol fiyatlarındaki düşüş ve jeopolitik belirsizliklerin etkisine karşı korunmaları için mali destek önerdi.

Çin, Rusya ve ŞİÖ'nün diğer dört Orta Asyalı üyesi, 15 Aralık günü Astana'da, gümrük işbirliği, güvenlik ve çok taraflı ekonomik ve ticari işbirliğini derinleştirmek doğrultusunda bir çerçeve anlaşmaya imza attı.

Li Keqiang, üye ülkeler arasında gümrük verimliliğini ve açık piyasa erişimini artırmak için ticari engelleri kaldırma çağrısında bulundu. Li ayrıca 5 milyar dolarlık Çin-Avrasya işbirliği fonu için proje seçiminin başladığını duyurdu.

Uluslararası Para Fonu geçen ay yaptığı açıklamada, Rusya ve Ukrayna arasındaki jeopolitik gerginliğin tırmandığına dikkat çekerek, Orta Asya'da büyümedeki yavaşlamanın 2015 yılında devam edeceği değerlendirmesinde bulunmuştu.

"Kazakistan'la yaptığımız gibi yapalım"

Li, toplantıda ŞİÖ hükümet başkanlarına şu öneride bulundu: "Tüm üye ülkelerle, Kazakistan ile sürdürdüğümüz işbirliğine benzer işbirliği yapmak istiyoruz. Üye devletlerin ekonomileri, sürdürülebilir büyüme ve ekonomik yapılanmada dönüşüm süreci içindedir. Çin, çelik, çimento, elektrik ve doğal kaynak sanayilerinde kapasite aktarımı yaparak yardımcı olabilir."

Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Özbekistan tarafından kurulan bölgesel blok, dünya nüfusunun dörtte birini ve Avrasya kıtasının beşte üçünü oluşturuyor. Buna ek olarak Afganistan, Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan ŞİÖ'de gözlemci ülkeler; Beyaz Rusya, Türkiye ve Sri Lanka ise diyalog ortakları olarak yer alıyor.

Üye ülkelerin üretimi 2001 yılında dünya toplamının sadece yüzde 4,8'i iken 2013 yılında yüzde 14,9'una ulaştı. Çin ile ŞİÖ üyesi diğer beş ülke arasındaki ticaret 2001 yılında 12 milyar 100 milyon dolar iken 2013 yılında 130 milyar dolara sıçradı.

ŞİÖ ülkelerinde iki temel "çark"

Kazakistan Başbakanı Kerim Masimov, ŞİÖ başbakanlar toplantısında, Kazak hükümetinin, uluslararası ekonomik alt-üst oluşun etkilerini, ŞİÖ üyeleri ile işbirliğini güçlendirme stratejisiyle aşma kararını bildirdi. Masimov, Beijng'in İpek Yolu Ekonomik Kuşağı önerisinin özellikle bölge ekonomileri için olumlu olduğunu söyledi.

Çin Sosyal Bilimler Akademisi'nden araştırmacı Xing Guangcheng, güvenlik ve ekonomi alanlarında işbirliğinin, ŞİÖ üyesi ülkelerinde gelişmenin iki temel "çarkı" olduğunu söylüyor. Xing, enerji fiyatlarındaki düşüş, jeopolitik gerginlik ve başgösteren deflasyon risklerine karşı büyümeyi desteklemek için bölge ekonomilerinin el ele vermeye mecbur olduklarını belirtiyor.

Xing şöyle konuşuyor: "Ama bu işbirliği, bölgesel güvenlik işbirliği üzerinde yükselebilir. Dünyanın ikinci büyük ekonomisi olarak Çin, elindeki fırsatlarla bu işbirliğine bir tür 'başlangıç üssü' gibi hizmet edebilir. İpek Yolu Ekonomik Kuşağı önerisi, Beijing'in işlevine bir örnek oluşturmaktadır."