Çin, Hindistan ve Brezilya gibi yükselen ekonomik güçler, uzun zamandır, Dünya Bankası (DB), Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Asya Kalkınma Bankası (AYB) gibi çok taraflı kalkınma kurumlarında oy haklarının güçleri oranında artırılmasını talep ediyor. Çin ekonomisinin bu yıl 10 trilyon dolar büyümesi bekleniyor, ancak henüz Bretton Woods kurumlarındaki oy hakkı yalnızca yüzde 3,72. ABD için bu oran yüzde 17,4.
Mevcut durum, gelişmekte olan ekonomiler için en hafifinden sinir bozucu! Çünkü daha az oy gücü, bu kurumlarda biriken fonların nereye gideceği konusunda karar verilirken daha az söz hakkı demektir. Gelişmekte olan ülkeler, Batılı güçler tarafından kendilerine dayatılan haksızlıklardan rahatsız. Ama başta ABD olmak üzere Batılı ülkeler, eleştirileri kabul etmek istemiyor.
Cumhurbaşkanı Xi Jinping'in geçen yıl Endonezya ziyareti sırasında yaptığı Asya Altyapı Yatırım Bankası (AAYB) açıklaması tüm dünyayı şaşırtmıştı. Şimdi, önerilen bankanın çerçevesi ve işleyiş tarzı tamamlanmak üzere.
AYB ihtiyacın yüzde 1,5'ini sağlıyor
AYB'nin saptadığına göre, 2020 yılına kadar bölgede ulusal altyapı çalışmalarına 8 trilyon dolarlık veya yıllık 800 milyar dolarlık yatırım gerekiyor. AYB şu anda bu miktarın sadece yaklaşık yüzde 1,5'ini ödünç vermektedir. Bu nedenle, AAYB tarafından sağlanacak ek finansman, Asya'daki gelişmekte olan ülkeler tarafından memnuniyetle karşılanıyor.
AAYB'nin 100 milyar dolarlık bir başlangıç sermayesi olması bekleniyor. AYB'de ise sermaye tabanı 2009 yılında üç katına, 165 milyar dolara yükseltilmişti.
Çin, AAYB'yi gündeme getirirken, kendi mucizevi ekonomik yükselişinin altyapı yatırımları üzerinde geliştiğini vurguladı. 1992-2011 yıllarında Çin, 20 yıl boyunca altyapıya GSYİH'sının yaklaşık yüzde 8,5'ini yatırdı. Diğer Asya ülkeleri için bu rakam yüzde 2 ile yüzde 4 arasında.
Hem bölge ülkelerine hem Çin'e yararlı
AAYB'nin kuruluşu hem bölge ülkelerine hem Çin'e yararlı. Singapur Lee Kuan Yew Kamu Politikası Okulu'ndan Prof. Asit K. Biswas ile kıdemli araştırma görevlisi Cecilia Tortajada, China Daily gazetesinde 24 Ekim günü, ortak imzayla bir yazı yayımladı. Biswas ve Tortajada, "AAYB Çin'in en az beş amacına hizmet edecek" diyor ve amaçları şöyle sıralıyor:
"Birincisi, Çin 3,9 trilyon dolarlık döviz rezervinin bir kısmını yatırıma yönlendirerek eritecek. İkincisi, Banka, Renminbi'nin uluslararasılaşmasında yaşamsal bir rol oynayacak. Üçüncü olarak, kaynaklar Çinli şirketlerin güvenli sözleşmeler yapmalarına yardımcı olacak ve böylece evde istihdam olanaklarını artıracak. Dördüncü olarak, Çin, Kalkınma Bankası ve Exim Bank aracılığıyla dünya çapında birçok altyapı projelerini finanse etti. Bu durum, Çin halkında tepkiye yol açıyordu. Bir bölgesel kalkınma bankası aracılığıyla akacak yeni fonlar, artık hiçbir kızgınlığa yol açmayacaktır. Ve beşincisi, AAYB Çin'in küresel nüfuzunu, yumuşak gücünü artıracaktır." 
DB ve AKB kredileri toplamından büyük
Nitekim, Xi'nin önerisi, özellikle Japonya ve ABD'de, bu ülkelerin gücünü ve etkisini kaybetmelerini hızlandıracağı için bazılarının tüylerini diken diken etmişti.
Raporlar ABD'nin Avustralya ve Güney Kore üzerinde AAYB'ye katılmamamaları için baskı yaptığını gösteriyor. Ancak Oxford profesörü Hedley Bull'un bir zamanlar söylediği gibi, "İnsanların arkadaşları vardır ama ülkelerin sadece çıkarları vardır". Avustralya, Hindistan ve Güney Kore'nin, bankaya katılıp katılmayacaklarına ulusal çıkarlarına dayanarak karar vermeleri bekleniyor.
Öte yandan Çin, altyapı planlama, inşaat ve yurt dışında proje finansmanı konularında önemli bir deneyime sahip. Maliye Bakanı Lou Jiwei, Çin Kalkınma Bankası'nın ticari altyapı kredilerinin, DB ve AKB kredilerinin toplamından çok daha büyük olduğunu açıkladı. Ve şaşırtıcı olan, bu süreç sadece 20 yıl önce başladı.
Birleşme ve satın almalar 40 milyar doları aştı
Bu arada konuyla ilgili bir başka gelişmeyi de duyuralım. Çin şirketlerinin üçüncü çeyrekte yurtdışında gerçekleştirdiği birleşme ve satın almalar 40 milyar doları aştı. Uluslararası mali denetim şirketi PWC tarafından 27 Ekim'de yayınlanan raporda, Çin'in yılın üçüncü çeyreğinde yurtdışında gerçekleştirdiği satın almaların sayısı yüzde 31 artışla rekor kırarak 176'ya çıktı.
Rapora göre, birleşme ve satın almaların 14'ünün parasal büyüklüğü 1 milyar doların üzerinde. Bunun yanı sıra, özel sektörün gerçekleştirdiği birleşme ve satın almalar iki kattan fazla artış gösterdi. Çin şirketlerinin bu konuda en faal olduğu bölgelerin başında Kuzey Amerika, Asya ve Avrupa geliyor.
Bretton Woods kurumları hizaya gelir mi?
Çin gelişmekte olan ülkelere fon aktarırken iyi yönetişim, çevre ve sosyal güvenlik önlemleri almamakla sık sık suçlanıyor. Ancak Çin'deki projelerde de çoğu zaman benzer eksiklikler yaşandı. Çin hem yurtiçinde hem yurtdışında eksikliklerin giderilmesi için çaba gösteriyor. Ayrıca gelişmekte olan ülkelerdeki varlığı, eksikliklere rağmen hep olumlu oldu. Asya Altyapı Yatırım Bankası'nın sağlayacağı yararlar düşünülünce, eleştiriler çocukça kalıyor.
AAYB, Asya'daki gelişmekte olan ülkeler için yeni bir finansman kaynağı olacak. Çin de hem yumuşak gücünü hem ekonomisini güçlendirecek. Uzun vadede AYB ve DB gibi kurumların da daha iyi performans sergilemesini ve gecikmiş reformlara razı olmalarını sağlayabilir.
