Çin-Latin Amerika ilişkilerinde yeni bir aşama... CELAC-Çin İşbirliği Forumu ilk bakanlar toplantısı yakında Beijing'de yapılacak.

Cumhurbaşkanı Xi Jinping'in Latin Amerika gezisi ve BRICS Zirvesinin yankıları devam ediyor. Gezi ve zirve, üzerinde daha fazla durulmaya değecek sonuçlara gebe.

BRICS Zirvesi, Batı yarıkürenin en büyük gelişmekte olan ülkesi Brezilya'da yapıldı. Cumhurbaşkanı Xi Jinping 'in Latin Amerika gezisiyle ilgili yorumlarda, turun Latin Amerika ülkeleri ile sadece Çin arasında değil, BRICS ülkeleri arasında da işbirliğini güçlendirmeyi hedeflediği belirtiliyor. Hedef, "Daha 'parlak' bir BRICS!"

"Güney-Güney İşbirliği"

15-16 Temmuz günlerinde yapılan Altıncı BRICS Liderler Zirvesi, "BRICS'in 'ikinci turunun başlangıcı' olarak değerlendiriliyor. Yeni Kalkınma Bankası'nın kuruluş ilanıyla Altıncı Toplantı, gerçekten de BRICS için "yeni bir başlangıç" işaretini verdi. Daha da önemlisi, ülkeler arasında geliştirilecek yeni işbirliği modelinin planlanması için düğmeye basıldı. Demek ki yedinci toplantı sonunda BRICS liderleri yeni, sürpriz duyurular yapacaklar.

Planlanan işbirliği için "çok düzeyli ve geniş menzilli bir işbirliği çerçevesi" ifadesi kullanılıyor. İç işbirliği mekanizması geliştirilerek uluslararası mali krizlerle mücadelede BRICS'e devinim kazandırılacağı, küresel ekonomik büyümede ve uluslararası sistemin demokratikleştirilmesinde etkinliğinin artırılacağı belirtiliyor.

Çin Sosyal Bilimler Akademisi (CASS) Rusya Çalışmaları bölümü araştırma görevlisi Li Jianmin "Son birkaç yıldır, çeşitli uluslararası konularda BRICS ülkelerinin karşılaştığı zorlukların, geçmiş deneyimlerin ve derslerin, geleceğin gelişme çerçevesinin planlanmasında çok önemli olduğunu" söylüyor.

BRICS ve Güney Amerika ülkeleri, bütün diğer gelişmekte olan piyasalar ve gelişmekte olan ülkeler gibi yükselen güçler ve büyük bir gelişme potansiyeline sahipler. Sorunlar da ortak. Örneğin, büyümede kaydettikleri göreli yavaşlama eşgüdümün artırılmasını zorluyor. Güney Amerika ülkeleri için BRICS ülkeleriyle yakın çalışmak, onlara daha fazla fırsat sağlayacak. Hedeflenen işbirliği için "Güney-Güney İşbirliği" ifadesi kullanılıyor ve derin anlam taşıyor.

Latin Amerika-Çin ilişkileri

Çin ile Latin Amerika ve Karayip Devletler Topluluğu (CELAC) arasındaki ticaret hacmi, 12 milyar dolardan, 2000 ve 2013 yılları arasında 21 kat artarak 250 milyar dolara yükseldi. Çin bölgenin en önemli ticaret ortaklarından biri haline geldi. Aslında, zaten Latin Amerika ülkelerinin ithalatında Çin ikinci sırada, ihracatında ise Çin Latin Amerika'nın ikinci en büyük pazarı. Ayrıca Çin'in 2015 yılında Avrupa Birliği'ni aşarak birinci konuma yükselmesi bekleniyor. Çin; Brezilya, Şili ve Peru'nun en iyi ihracat pazarı ve Kolombiya, Küba, Uruguay ve Venezuela'nun ikinci en büyüğü.

Ancak, bu dinamik ilişki, bazı sorunlarla karşı karşıya. Latin Amerika ve Karayipler bölgesinin, Venezuela, Brezilya ve Şili dışında, Çin ile ticaret açığı var. Bu açık tüm bölge ekonomisini etkiliyor ve bazı durumlarda ülke GSYİH'sının yüzde 4'üne, 5'ine ulaşıyor. Sorunun kaynağı da Latin Amerika ülkelerinin ihracat yapısının, katma değeri son derece düşük işlenmemiş mallardan oluşması.

Latin Amerika ülkelerinin Çin'e toplam ihracatının, yüzde 70'i doğal kaynaklardan, bunun da sadece yüzde 24'ü işlenmiş hammaddelerden oluşuyor. 14 Latin Amerika ülkesinin Çin'e ihracatının yüzde 90'ını ise sadece beş ürün oluşturuyor. Çin'in Latin Amerika ülkelerine yaptığı yatırım son yıllarda büyüdü, ancak yine ticaret düzeyine göre çok düşük. Yine yatırımlar doğal kaynaklarda yoğunlaşıyor ve önemli bir bölümü "vergi cennetlerinde".

"Verimli teknolojik ve ticari ittifaklar geliştirilebilir"

Bütün bu endişelerin Çin liderliği tarafından dikkate alındığı ifade edilyor. Latin Amerika ülkelerinin Çin'e ihracatını çeşitlendirmek, Pasifiğin iki yakasındaki işletmeler arasında ticari ve teknolojik ittifaklar kurmak, sanayi ve tarım sektörünü yükseltmek, aynı zamanda Çinli yatırımcıları bölge içi ticareti artıracak altyapı yatırımlarına yönlendirmek gibi önlemler düşünülüyor.

Çin'de devam eden reformlar, Latin Amerika ülkelerine ihracatlarını çeşitlendirmek için önemli fırsatlar sunuyor. Ama Latin Amerika ülkeleri bunun için kendi iç politikalarında ayarlama yapmak zorundalar. Öte yandan Latin Amerika ülkeleri ile Çin'in ekonomik inşada benzer sorunlar yaşadığı, deneyim alışverişi yoluyla işbirliğinin artırılabileceği ifade ediliyor. Latin Amerika'nın üretim yapısındaki sorunları aşmada, böyle bir işbirliği yararlı olacak.

China Daily gazetesi 21 Temmuz günü, Latin Amerika ve Karayipler Ekonomi Komisyonu Uluslararası Ticaret ve Entegrasyon Müdürü Osvaldo Rosales'in konuyla ilgili bir makalesini yayımladı. Osvaldo Rosales, Çin ve Latin Amerika işletmeleri arasında verimli teknolojik ve ticari ittifaklar geliştirilebileceğini, bunun yeni ve daha verimli pazarlar arayan Çin işletmelerine de yararlı olacağını belirtiyor. İttifaklar, yerel ve bölgesel tedarik zincirlerinin kurulması gibi kamu politikalarıyla desteklenirse kuvvetlenecek.

Osvaldo Rosales yazısını şu satırlarla sürdürüyor: "Bunlar Latin Amerika'nın ihracat desenini değiştirmesine yardımcı olur ve aynı zamanda Latin Amerika'da bölge içi ticareti de canlandırabilir. Yerel yatırımcılar arasında ittifaklar devam ediyor. Böylece Latin Amerika'da sanayinin modernize edilmesine, yatırımlarda verimliliğe, ihracatta çeşitlendirmeye, bölge-içi ticaretin teşviğine ve bölgesel entegrasyona katkıda bulunulabilir."

İlk "bakanlar toplantısı" Beijing'te yapılacak

Dile getirdiğimiz bütün sorunlar CELAC-Çin İşbirliği Forumu'nda ele alınacak. Forum, Çin-Latin Amerika ilişkilerinde bir dönüm noktası olacak. Çin ve Latin Amerika liderleri, bu yıl Beijing'de ilk bakanlar toplantısını yapacaklar ve forumun kuruluşu resmen açıklanacak.

CELAC, Latin Amerika için "birlik, bağımsızlık ve gelişme"yi simgeliyor. Bu nedenle, forum Çin ve Latin Amerika arasındaki ilişkileri teşvik etmek için önemli bir platform olarak değerlendiriliyor.

Çin'in eski Brezilya ve Arjantin Büyükelçisi Shen Yun'ao şu değerlendirmeyi yaptı: "Latin Amerika dünya barışının ve kalkınmanın korunmasında önemli bir faktör olmuştur. Bu, ulusal egemenliğini korumak, ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi ve yeni bir küresel siyasi ve ekonomik düzen arayışı açısından Latin Amerika ülkeleri ile Çin pek çok ortak paydaya sahiptir."

Latin Amerika ve Karayipler ile Çin arasında, 2008 yılında beyaz bir sayfa açıldı ve ilişkiler stratejik bir düzeye yükselmiş oldu. Ocak ayında toplanan CELAC zirvesine katılan üye devlet ve hükümet başkanlarının da Çin ile işbirliği mekanizması için sağlam temeller atmaya karar verdikleri bildirildi.

Çin Cumhurbaşkanı Xi, geçen yıl yaptığı, Meksika, Kosta Rika, Trinidad ve Tobago gezisi sırasında, Çin'in Latin Amerika ülkeleri ile ilişkileri derinleştirmek ve genişletmek isteğini sergilemişti. Ekvador, Küba ve Arjantin'de Çin Büyükelçiliği yapmış olan Xu Yicong, Cumhurbaşkanı Xi'nin bölgeye yaptığı ikinci turun "hedefleri gerçekleştirmek" anlamına geldiğini söyledi.

"Çok-boyutlu bir işbirliği zemini var"

Xu Yicong, Çin ile Latin Amerika arasında dostluğu, işbirliğini geliştirmek için olanakların çok geniş olduğunu belirtiyor ve şunları söylüyor: "Latin Amerika, geniş topraklara sahip ve kaynaklar açısından da zengin. Çin ise büyük bir pazar potansiyeli, fon ve teknoloji sunuyor. Bütün bunlar çok-boyutlu, çok düzeyli bir işbirliğine zemin hazırlıyor."

Latin Amerika, Çin'in diplomatik ilişkileri içinde çok ön planda olmamıştı, hatta diğer bazı gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında Çin'in Latin Amerika ilişkileri geri kalmıştı. Çin ile Latin Amerika arasında bölgesel ve uluslararası konularda ilişkinin geliştirilmesi, Güney-Güney ilişkilerinin pekiştirilmesine de yardımcı olacak.

Çin ile diğer gelişmekte olan ülkeler arasında ticaret dengesizliği, ezeli bir sorun. Latin Amerika ülkeleri ile ilişkiler geliştirilirken, ticaret dengesizliklerinin çözümünde de örnekler yaratılabileceği belirtiliyor. "Çin, farklı Latin Amerika ülkelerinde o ülkenin ulusal koşullarına göre farklı, özgün politikalar uygulayabilir" deniyor. Kuşkusuz bunun için zamana ihtiyaç var. Latin Amerika ülkelerinde yerel geçim kaynaklarını, refah düzeyini artıracak sektörlere odaklanmaktan söz ediliyor.

Latin Amerika'da, "Çin sıcaklığı"

Xi Jinping'in gezisi, Latin Amerika medyasında manşetlere taşındı, haberler, araştırmalar yayınlandı. Latin Amerika ülkeleri geneline tam bir "Çin Rüzgarı" yayıldı. Halkın Günlüğü gazetesi, 24 Haziran günü yayınladığı bir makalede, "Çin sıcaklığının Latin Amerika'da yükselerek devam ediyor olması bir rastlantı değildir" diye yazdı. Bunu sağlayan ticari, finansal işbirliği değil sadece. Çin, on yıldır gelişen işbirliği sürecinde, Latin Amerika ülkelerinde Batı ülkelerinden farklı bir profil sergiledi. Geçmişte "ABD'nin arka bahçesi" olarak anılan söz konusu ülkeler, Çin ile eşitlikçi bir ilişkinin tadına vardılar!

Siyaseten, Latin Amerika ülkelerinin çoğu, Çin'e her zaman dost oldu. Birçok uluslararası konuda aynı veya benzer görüşleri paylaşıyorlar. Farklı gündemlerde bile Çin ve Latin Amerika ülkelerinin her zaman birbirlerine destek verdiklerine dikkat çekiliyor.

Çin'in reformları ve dışa açılmada gösterdiği büyük başarılar da Latin Amerika'da insanların ilgisini çekiyor. Zira Latin Amerika ülkeleri de gelişmekte olan ülkeler; Çin'in daha önce yaşadığı sorunları, şimdi farklı ölçülerde yaşıyorlar. Kısacası, Latin Amerika ülkelerinin kendi ekonomik ve sosyal kalkınmasında Çin'den öğreneceği çok şey var; Çinliler "Karşılıklı öğreneceğiz" diyor.

"Çin, Batı'nın standartlarına saygı göstermek zorunda değil"

ABD basını ise Xi Jinping'in gezisi boyunca yayınladığı yazılarda, en hafif ifadesiyle "kıskançlık" sergiledi. Cumhurbaşkanı Xi'nin Brezilya'dayken ABD Başkanı Barack Obama ile telefonla konuşması, büyük bir incelik olarak değerlendirildi.

ABD, Çin ile komşuları arasındaki bazı toprak anlaşmazlıklarını körüklerken, Çin istikrar odaklı diplomasiyi sürdürüyor. Global Times gazetesi, 24 Haziran'da yayınladığı bir yazıda, Çin'in Latin Amerika ile ilişkileri geliştikçe ABD'nin bu konuya daha duyarlı olacağını belirterek şu satırlara yer verdi:

"ABD Asya'da çok ileri gitti. Çin Asya'da sadece ABD'yi dengelenme yönünde adımlar attı. Çin, Latin Amerika'da da aynı yaklaşımı benimsemiştir. Batı, Çin'e 'saldırgan bir yükselen güç' olarak yaklaşmaya devam ediyor. Bu yaklaşımın temel nedeni, Çin'i yargılamakta kullandığı yanlış standartlardır. Çin, o standartlara saygı göstermek zorunda değil."