Nakit sıkışıklığının en önemli nedeni, bankaların kredi talebini karşılamakta yetersiz kalması... "Gölge bankacılığı" yasallaştırmak için ilk deneme 1 Mart'ta Wenzhou'da başlayacak.

Bir süredir Çin ekonomisinde finansal sıkışıklıktan söz ediliyor. China Daily gazetesi de 18 Şubat günkü sayısında bu ayın başlarında yaşanan bir olaya yer verdi. Habere "Finansal türbulans var, kriz yok" başlığı atılmıştı. Önce olayı özetleyelim:

31 Ocak'ta vadesi gelen 3 milyar yuanlık bir yatırım ürününün ödemesi yapılamadı. "Bir Numara, Altın Değerinde Alacak" niteliğindeki yatırım ürünü, Çin'in en büyük yatırım danışmanlığı şirketi China Credit Trust tarafından, üç yıl önce ihraç edilmişti. Ürün, Çin'in bir kömür madeni şirketine Shanxi Zhenfu Enerji Grubu'na aitti ve yıllık yüzde 10 getiriye sahipti... Sonunda hisseler Çin'in en büyük bankası Industrial and Commercial Bank (ICBC) tarafından zengin yatırımcılara dağıtıldı.

Olay sırasında üçüncü bir yatırım grubu ortaya çıkıp kömür madeni şirketinin hisselerine talip oldu. Söz konusu grup, olayın hemen öncesinde maden ruhsatı almıştı ve hisse sahiplerine büyük bir kayıptansa mütevazı bir kayıpla hisseleri kendilerine satmalarını teklif etmişti... ICBC ve China Credit Trust, grubun ne kimliğini ne de nereden geldiğini saptayabildi.

"Nakit sıkışıklığı bu yıl da devam edecek"

Sorun çözüldü ancak bu olay finans sektöründe yaygın bir endişeye neden oldu. Hemen belirtelim; Çin'de "Lehman Brothers" benzeri bir kriz riski yok. Ancak finansal sıkışıklık konuşulurken bir de kamu müdahalesiyle çözülen bir sorun yaşanması, özellikle yurtdışı yatırımcılar arasında spekülasyonlara neden oldu.

Dünya çapında yatırım bankacılığı ve varlık yönetimi hizmeti veren Hong Kong merkezli Credit Lyonnais Securities hisse senedi stratejisti Christopher Wood da konuya kamu müdahalesi açısından yaklaştı. Lyonnais'a göre, eğer bir kurtarma, hele hele "kapı arkasından" bir kurtarma varsa, bu durum, hükümetin söylediği reformların gerçekleşmeyeceği anlamına gelir. Wood yaşanan olayın uzun vadede riskleri artırabilecek bir olay olduğunu savunuyor.

China Economist Group'un Baş Mümessili Xu Sitao "Bu olayda, hükümetin, büyük ölçekli bir ödeme güçlüğü silsilesinin tetiklenmesi endişesiyle hareket ettiğini" söyledi. Xu Sitao, bu yıl finans piyasalarında bu tür ödeme aksaklıklarıyla sık sık karşılaşılabileceğini vurguladı. Xu, 2013 yılının Haziran ve Aralık ayları arasında görülen nakit sıkışıklığının bu yıl da devam edeceğini, varlık yönetimi ürünlerine yansıyacağını belirtti.

Çin'de güvene dayalı hisse varlıkları toplamı 10 trilyon yuanı aştı. Piyasa tahminlerine göre, yaklaşık 5 trilyon yuanlık güven ürününün yaklaşık 1 trilyon yuanlık geri ödeme vadesi, önümüzdeki Mayıs ayında dolacak.

"En büyük sorun, gölge bankacılık"

Nakit sıkışıklığının en büyük nedenlerinden biri olarak, bankaların kredi talebini karşılamakta yetersiz kalması gösteriliyor. Resmi bankalar özellikle küçük ve orta ölçekli firmaların kredi taleplerini karşılamakta isteksiz davranıyor. Bu nedenle Çin'de "gölge" ya da "yeraltı" bankacılık denen, yasa dışı olmakla birlikte artık meşru görülmeye başlanmış bir sistem var. Ülke çapında yaygın bir tür "tefecilik". Ancak "tefeciler" üzerinde denetim olmadığı için bazı istenmeyen olaylar yaşanabiliyor.

Xu, "Bugün, Çin'de kaygı yaratması gereken en büyük sorun, gölge bankacılık" diyor. "Finansal reformlar hızlandırılmazsa, sorun endişe verici boyutlara ulaşabilir."

Wenzhou'da yönetmeliğe bağlanıyor

Çin Hükümeti, Doğu Çin'in ekonomi merkezi olarak bilinen Zhejiang eyaletine bağlı Wenzhou'da, yeraltı kredi sistemini yasallaştırmak ve denetim altına almak için bir denemeye başlıyor. Özel kredi kullanımıyla ile ilgili bir yönetmelik hazırlandı ve 1 Mart'ta Wenzhou'da uygulanmaya başlayacak.

Yerel yetkililer, yönetmelik hakkında kamuoyunu bugünlerde bilgilendirecek. Yönetmeliğe göre, tek bir kredi 3 milyon yuanı (494 bin 400 dolar), birden fazla kredi 10 milyon yuanı aşıyorsa, yerel finans yetkililerine başvurularak kayıt yaptırılacak. Wenzhou Hükümeti Mali İşler Ofisi yetkilisi Hu, "Bu standartlara uymayan özel borçluları teşvik etmek için onlara destek olacağız" dedi.

Ülke genelinde ilk kez uygulanacak bu denemeyle, yeraltı kredi sistemine çeki düzen verilip denetim altına alınacak, bankalardan kredi almakta zorlanan küçük ve orta ölçekli firmalar da böylece rahatlatılacak. Wenzhou Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) Teşvik Konseyi Başkanı Zhou Dewen, "Zorunlu kayıt sisteminin, gizlilik konusunda kaygı yaratmaması gerektiğini" belirtiyor. Bu konuda bazı önlemler alınmış. Yerel mali yönetim memurlarının özel finansman faaliyetlerine katılmaları, yönetmelikle yasaklanıyor.

Yönetmelikte ayrıca özel borç verme faiz oranının, borçlu ve alacaklı arasında müzakereye dayalı olacağı ancak ulusal düzenlemeleri ihlal edemeyeceği öngörülüyor. Özel borç verme faiz oranı Çin'de gösterge resmi borç verme faiz oranına endeksli.

Ailelerin yarısı özel kredi kullanmış

Düzenlemeyle, 2011 yılında patlak veren kriz benzeri olayların önlenmesi de amaçlanıyor. 2011 yılındaki kredi krizi sırasında, Wenzhou'da birçok özel işletme iflas etmiş, intihar olayları yaşanmıştı. Wenzhou'da özel kredi anlaşmazlıklarına ilişkin dava sayısı 2007 yılında 2 bin 896 iken 2012 yılında 19 bin 446'ya yükselmişti.

Deneme Wenzhou'da başarılı olursa diğer bölgeler için iyi bir örnek oluşturacak. Zira özel kredi, ülke çapında yaygın. Chengdu merkezli Çin Güneybatı Üniversitesi, Maliye ve Ekonomi Bölümü Hanehalkı Maliye Araştırma Merkezi, geçen ay bir anket araştırması yayınladı. Araştırmaya göre Çin'de ailelerin neredeyse yarısı özel kredi kullanmış. Çin'in batı bölgelerinde bu rakam yüzde 49, orta bölgelerinde yüzde 46 ve doğu bölgelerinde yüzde 38.

Kredi kullanımı dört yılın en yüksek düzeyinde

Öte yandan, Çin'de kredi kullanımı Ocak ayında dört yılın en yüksek düzeyine yükseldi. Bu sonuç, kredi talebinin esnekliğini, olası sıkı para politikası üzerinde yükselen "ekononomide soğuma" kaygılarının yersiz olduğunu gösterdi.

Çin bankaları Ocak ayında 1,32 trilyon yuan (216 milyar dolar) kredi verdi. Bu rakam, 2010 yılından bu yana kaydedilen en yüksek aylık kredilendirme. Geçen yılın Ocak ayına göre ise artış yüzde 23. Çin'in merkez bankası niteliğindeki Çin Halk Bankası (Peoples Bank of China-PBC) tarafından 15 Şubat'ta yayınlanan verilere göre bu rakam, piyasanın 1,1 trilyonluk ortalama tahmininin de üzerinde.

America Merrill Lynch Bank Baş Ekonomisti Lu Ting'in Çin Halk Bankası verilerine dayanarak yaptığı hesaplamaya göre, orta- uzun vadeli yeni ticari krediler, Aralık ayında 30 milyar yuan iken Ocak ayında 504 milyar 200 milyon yuana ulaştı. Lu, Çin'de kredi kullanımının yılın başında genellikle yükseldiğini, mevsimsel olduğunu söyledi. Ancak bu yıl piyasadaki sert iniş kaygılarına rağmen ulaşılan bu rakam, yatırım talebinin hâlâ oldukça güçlü olduğunu gösteriyordu.

Kredi büyümesine iki zıt yaklaşım

The Economist Araştırma Servisi, Çin'in gayri safi yurtiçi hasıla büyüme tahminini, kredi büyümesinin yaratacağı riskleri frenleme önlemleri alınacağı varsayımıyla, yüzde 7,3'ten bu yıl yüzde 7,2'ye düşürdü. Çin'de GSYİH, 2012 ve 2013'te, 1999 yılından bu yana en yavaş oranda büyümüştü.

Ekonomide keskin soğuma endişelerinin kıvılcımını, üretim faaliyetlerinin Ocak ayında altı ayın en düşük düzeyine gerilediği açıklamaları yaktı. America Merrill Lynch Bank Baş Ekonomisti Lu Ting'e göre, Ocak ayı kredi verileri, Çin Halk Bankası'nın, piyasayı korkutan sıkı para politikası yerine tepkisiz kalacağını gösteriyor. Çin ay takvimine göre 31 Ocak'ta başlayan yeni yıl Bahar Bayramı öncesinde beklenen nakit ve likiditeye olan büyük talebi dikkate alan Çin Halk Bankası, Ocak ayında piyasaya, açık piyasa işlemleri yoluyla, 421 milyar yuan net likidite enjekte etti. Banka kredileri, güven kredileri ve tahvil gibi likidite kaynakları dahil toplam sosyal finansman da Aralık ayına göre neredeyse iki katına çıkarak 2 trilyon 58 milyar yuana sıçradı. Uzmanlar kredi büyümesinin ekonomide istikrara yardımcı olacağını söylüyor.

"7,2 sert iniş anlamına gelmez"

China Economist Group'un Baş Mümessili Xu Sitao "Ocak ayında imalat sektöründe saptanan Yönetici Satınalma Endeksi düşüşünün, Çin ekonomisi üzerinde kalıcı bir aşağı yönlü baskı" anlamına geldiğini belirtti. Geçen ayın ihracat verileri de iyimser kalmak için erken olduğuna işaret ediyordu. Xu, "Bu durumda bazı alanlarda finansal sistem karışıklığı muhtemeldir" dedi.

Xu, dünyanın en büyük ikinci ekonomisi için 7,2 büyüme beklentisinin kötü ya da sert bir ekonomik iniş anlamına gelmeyeceğini belirtti. Ancak durum, ekonomik önlemlerle ilerleyen reformların isabetli olduğunu gösteriyordu. Xu şöyle konuştu:

"Çin, ekonomik büyümenin yavaşlaması ile ilgili olarak rahat olmayı öğrenmeli ve finansal reformları hızlandırmalıdır. Şahsen ben ihracatçılara bazı fırsatlar yaratmak ve içerde reformların geliştirilmesine daha iyi bir dış ortam oluşturmak için yerel para biriminin değerinde bir miktar düşüş umuyorum."