Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 7 Eylül günü Kazakistan'ın başkenti Astana'da, Nazarbayev Üniversitesi'nde yaptığı konuşmada şöyle diyordu: "Memleketim Sha'anxi eyaleti, eski İpek Yolu'nun başlangıcında bulunuyor. Burada tarihi düşünürken, dağlar arasında yankılanan deve zilinin sesini duyar gibi olurum..."

    Cumhurbaşkanı Xi, Orta Asya gezisi boyunca ziyaret ettiği ülkelerde İpek Yolu'nu gündeme getirdi. Xi Jinping, gezisinin sonunda katıldığı Shanghai İşbirliği Örgütü (SİÖ) Zirvesi'nde de liderlerin önüne şu programı koydu: "İpek Yolu Ekonomik Hattı'nı kurmak! İpek Yolu Ruhu'nu ileriye taşımak!"

    SİÖ Üyesi Devlet Başkanları Konseyi 13. Toplantısı, üye ve gözlemci ülkelerden üst düzey yetkililerin katılımıyla, 13 Eylül günü Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te yapıldı. Bişkek Zirvesi'nin gündeminde üç konu vardı: Bölgesel güvenlik sorunları, Afganistan'ın yeniden inşa süreci ve üye devletlerin ekonomik güvenliği.

    Ekonomi ve güvenlik, temel öncelikler

    SİÖ, ekonomiyle güvenlik bağlantısını zaten gündemine almıştı. Bişkek Zirvesi, bu iki konuyu, birbiriyle bağlantılı temel öncelikler olarak belirledi ve somut adımlar atmayı kararlaştırdı. Zirve, "üç kötü güce", uyuşturucu kaçakçılığına ve uluslararası örgütlü suçlara karşı mücadeleyi hedefleyen önlemler almayı, bölgesel ve küresel güvenliği birlikte korumayı kabul etti .

    Ekonomide kritik dönem!

    Buna bağlı olarak SİÖ üyeleri Afganistan ve Suriye'de ortak tutum almayı kararlaştırdı. Devlet başkanları, uluslararası topluma, Afganistan'da barışın yeniden sağlanması için gereken koşulları en kısa zamanda yaratma, ülkenin yeniden inşası için Birleşmiş Milletler (BM) liderliğinde yürütülecek çalışmaları destekleme çağrısında bulundu.

    Örgüt aynı zamanda bölgesel ekonomide ortak kalkınma hedefiyle sonuç alıcı işbirliğini teşvik edecek. Çinli stratejistler, SİÖ üyesi ülkelerin, ekonomik kalkınmanın, ekonomik modernleşmenin kritik bir döneminde bulunduğuna dikkat çekiyorlar.

    Küresel ekonomik büyüme yavaş ve uluslararası mali krizin etkileri hâlâ hissediliyor. Bu koşullarda SİÖ üyeleri arasında ekonomik işbirliğini; ulaşım, enerji ve telekomünikasyon ağlarının inşasını hızlandırmak büyük önem taşıyor.

    Bu noktada bir parantez açalım. Güvenlikten, ekonomik kalkınmanın ön şartı olarak söz ettik. Bu ne demek oluyor?

    Afganistan'a özel önem veriliyor

    Ev sahibi Kırgızistan, biri 2005 yılında, diğeri 2010 yılında olmak üzere iki şiddetli siyasi kriz yaşamış bir ülke. 5,5 milyon nüfusu var. ABD ve Rus askeri üslerine bir arada ev sahipliği yapan dünyadaki tek ülke. Ayrıca etnik şiddet, madde bağlantılı suçlar ve ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya. Ülke, bölge çapında ekonomik durgunluk ve güvenlik sorunlarının tipik örneği olarak gösteriliyor.

    Bir başka örnek Afganistan. SİÖ, savaş yorgunu Afgan halkına yardımcı olmak amacıyla, ülkede barış ve istikrarın yeniden kurulması için bu ülkeye güç ve destek verecek. Siyasi çalkantı, köktendincilik, uyuşturucu kaçakçılığı ve diğer sorunlar sadece Afganistan'a zarar vermiyor, aynı zamanda Orta Asya için en büyük güvenlik tehditi olarak değerlendiriliyor.

    SİÖ 12 yıldır, dünyanın herhangi bir bölgesine göstermediği dikkati Afganistan'daki duruma gösterdi. SİÖ, Afganistan'da teröre karşı ortak çabayı savunan, üye devletlerden maddi ve mali yardımlar sağlamayı amaçlayan çok taraflı bir mekanizma kuruyor. Çinli uzmanlar, SİÖ'nün Afganistan'a yaklaşımının, NATO'nunkiyle uzaktan yakından bir benzerliği olmadığını vurguluyorlar.

    Xinjiang'da kışkırtılan terör de böyle önlenecek

    2009 yılında SİÖ Moskova'da Afganistan konulu özel bir uluslararası konferans düzenlemişti. Konferans, Afganistan'daki terör, yasadışı uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçlara karşı SİÖ-Afganistan işbirliğini kabul etti. 2012 yılında da Afganistan Beijing'deki SİÖ zirvesinde gözlemci statüsü aldı.

    Çin'in Xinjiang Özerk Bölgesinde kışkırtılan terörün önlenmesi de sorunun bölgesel çapta ele alınarak çözülmesine bağlı.

    Yeni yaklaşımlar, somut adımlar planlandı

    SİÖ'nün, güvenlik ve ekonomi sorunları karşısında çok taraflı işbirliğini kolaylaştırmak için yeni yaklaşımlar geliştirdiği ve somut adımlar planladığı belirtiliyor. SİÖ, üç kötü güç; terörizm, bölücülük ve köktendincilik ile diğer sıradışı güvenlik tehditleri üzerinde odaklanan, bölgesel işbirliğine dayalı yeni bir güvenlik yaklaşımı geliştiriyor.

    Çin Devlet Başkanı Xi Jinping'in "sonuç alıcı işbirliğini kuvvetli bir biçimde genişletme" başlığı altında bir dizi öneri sunduğu, önerilerin SİÖ devlet başkanları tarafından oybirliğiyle kabul edildiği bildiriliyor. O önerilerden biri, programın başında belirttiğimiz "İpek Yolu Ekonomik Hattı"nı kurmak. Baltık Denizi ile Pasifik Okyanusu'nu birbirine bağlayan ulaşım koridorları oluşturmak; Orta Asya'yı Hint Okyanusu ve Basra Körfezi ile bağlamak Xi'nin önerileri arasında yer alıyordu. Çin Cumhurbaşkanı'nın bir başka önerisi, SİÖ ekseninde bir kalkınma bankası, bir enerji kulübü ve bir gıda güvenliği işbirliği mekanizması kurularak, üyeler arasında mali, enerji ve gıda güvenliğinin güçlendirilmesiydi.

    SİÖ devlet başkanları, bir "ticareti ve yatırımı kolaylaştırma anlaşması" yapmak için de uzlaşmaya vardılar. Böylece, ekonomik ve mali işbirliği geliştirilecek, altyapı, inşaat, ulaşım ve bilgi ağlarının geliştirilmesinde karşılıklı yarar temelinde işbirliği güçlendirilecek.

    2007 antlaşması derinleştirildi

    Öneriler "Uzun Vadeli İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Antlaşması" adı altında onaylandı. Çin Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü, Avrupa - Orta Asya Çalışmaları Bölümü Müdürü Chen Yurong, onaylanan son antlaşmanın, 2007 antlaşmasını derinleştirdiğini söylüyor.

    Asıl Antlaşma, 2007 yılında SİÖ üyeleri tarafından imzalanmıştı. 2007 Antlaşması, yalnızca SİÖ üyeleri arasındaki ilişkileri düzenlemiyor, aynı zamanda bloğun gelecekteki gelişimi için sağlam bir yasal dayanak oluşturuyor. Chen Yurong, "Anlaşmayı uygulamak için bir çerçeve getirilmesi gerekliydi" diyor. Chen, son Zirve kararlarının karşılıklı siyasi güvenin ve işbirliğinin derinleştirilmesinde çimento işlevi göreceğini belirtiyor.

    Çin, 30 bin öğrenciye burs sağlayacak

    Zirvede insan insana iletişim artırılarak SİÖ'nün gelecekteki gelişimi için güçlü bir halk desteği oluşturması da oybirliğiyle kabul edildi. Çin, önümüzdeki on yıl içinde SİÖ üyesi ülkelerden 30 bin öğrenciye burs sağlayacağını, Konfüçyüs Enstitülerinden 10 bin öğretmen ve öğrenciyi çalışma turları için Çin'e davet edeceğini açıkladı.

    "Nadir görülebilen fırsatlar ortaya çıktı"

    Bişkek kararlarını böylece özetledikten sonra, "İpek Yolu Ekonomik Hattı'nı kurmak! İpek Yolu Ruhu'nu ileriye taşımak!" kararı üzerinde biraz duralım. Aslında İpek Yolu Ruhu SİÖ'nün bugüne kadar dillendirilen "Shanghai ruhu" ile örtüşüyor. "Shanghai ruhu"nun özü karşılıklı güven, karşılıklı yarar, eşitlik, karşılıklı görüş alışverişi, başka uygarlıklara saygı ve ortak gelişme arayışıydı.

    İpek Yolu, Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan, 2 bin yıllık geçmişe sahip bir ticaret yolu. Çinden başlayıp Avrupa'nın içlerine varıyor. Ancak o bir fiziki yoldan çok, bir felsefeyi ifade ediyor. İşte "İpek Yolu ruhu"ndan kasıt, o felsefenin geliştirilip yaygınlaştırılması. Cumhurbaşkanı Xi Jinping, o ruhu şöyle açıklıyor:

    "İpek Yolu büyük bir dava!"

    "Eski İpek Yolu boyunca bütün ülke halkları, binlerce yıldır konuşulan bir dostluk destanı yazdı. 2 bin yıl boyunca ilişkiler dayanışma, karşılıklı yarar ve güven, eşitlik, hoşgörü, tecrübe paylaşımı, işbirliği ve ortak kazanç temelinde yürütüldü."

    Çin Cumhurbaşkanı, bu temelin, farklı etnik grupların, inançların ve kültürlerin, bulundukları ülkelerde barış içinde bir arada yaşamasının ve ortak gelişmeyi sağlamasının da temeli olduğunu vurguluyor. Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Orta Asya ülkelerine yaptığı gezi sırasında yaptığı bir konuşmada şöyle diyordu:

    "Avrupa ve Asya ülkeleri arasındaki ekonomik ilişkinin daha da yoğunlaştırılması, işbirliğinin daha da derinleştirilmesi ve gelişme alanının daha da genişletilmesi için, 'İpek Yolu Ekonomik Hattı'nı inşa edebiliriz. Bu, İpek Yolu'nda bulunan ülkelerin halklarına iyilik sağlayabilecek büyük bir dava olacaktır."

    "Piyasa çapı ve potansiyeli eşsiz"

    Xi Jinping ayrıca, ilgili ülkelere, politik temasları güçlendirmeleri, "Farklılıkları da gözeten ortaklık ve sorumluluk" ilkeleri temelinde, bölgesel işbirliğini geliştirmeyi hedefleyen plan ve önlemler saptayıp uygulamalarını, politika ve hukuk alanında bölgesel ekonomik birleşmeye "yeşik ışık" yakmalarını tavsiye etti. Bu ülkelerin ulaşım, ticaret ve finans alanlarında işbirliğine elverişli ortam sağlamaları gerektiğini belirten Xi, şöyle konuştu:

    "3 milyar nüfusu kapsayan İpek Yolu Ekonomik Hattı'nın piyasa çapı ve potansiyeli eşsizdir. Ülkelerin ticaret ve yatırım alanlarında işbirliği de büyük potansiyele sahiptir. Bütün taraflar, ticaret ve yatırımın kolaylaştırılmasını ele almalı ve buna yönelik olumlu ayarlamalar yapmalıdır. Ticari engellerin kaldırılması, ticaret ve yatırım masraflarının düşürülmesi durumunda, bölgesel ekonominin dolaşım hızı ve kalitesi yükseltilebilecek, ortak yarar ve kazanç gerçekleştirilebilecektir."

    SİÖ'nün genişlemesi de konuşuluyor

    SİÖ genişleme konusunda temkinli. Gelişmekte olanlar arasından daha fazla ülkenin bloğa katılması için 2010 yılında kolaylaştırıcı düzenlemeler yaptı ve kuralları kesinleştirdi. Ancak ilgili ülkeler tam üyelik için henüz asgari yeterlilik şartlarını yerine getiremedi. Örneğin, 2005 yılından bu yana bir SİÖ gözlemcisi olarak İran'ın üyelik statüsü reddedildi. Çünkü SİÖ, BM yaptırımları altındaki bir bir devletin üyeliğini kabul edemiyor.

    Ancak, SİÖ gözlemci devletlere, çok taraflı işbirliğine katılmaları ve gelecekte üyeliğe kabul edilmeleri için yasal ve teknik hazırlıkları yapmaları konusunda yeterli fırsatı sunuyor.

27 Eylül 2013