IMF: büyüme durma noktasına gelebilir

    Uluslararası Para Fonu IMF, G20 Zirvesi'nde, gelişmekte olan ülkelerin, ABD Merkez Bankası'nın parasal genişleme politikaları yüzünden son birkaç ay içinde çok büyük darbe yediğini bildirdi. IMF'ye göre gelişmekte olan piyasalarda, özellikle Brezilya, Çin ve Hindistan'da yaşanan yavaşlama sonucu büyüme durma noktasına gelebilir.

    Çinli yetkililer iyimser

    Çinli yetkililer gelişmekte olan ekonomilerin dayanıklı olduğunu savunuyorlar. G20 Çin heyeti sözcüsü Qin Gang da gelişmekte olan ekonomilerin geleceğine ilişkin kötümser yorumlara katılmadığını, BRICS ülkelerinin dünya ekonomisine katkı yapmaya devam edeceğini söylüyor.

    Çin Maliye Bakan Yardımcısı Zhu, bu yıl yüzde 7,5 büyüme hedefine ulaşacaklarından emin olduğunu belirterek, Çin'in global büyümeye katkısının yüzde 28 olacağını vurguluyor. BRICS ülkeleri, dönemsel olduğu düşünülen ekonomik yavaşlamayla mücadele için ek teşvik politikaları uygulamama konusunda da uzlaşmaya vardılar.

    Çin Uluslararası Ekonomik Değişimler Merkezi'nden üst düzey araştırmacı Xu Hongcai, şu noktaya dikat çekiyor: Çin, büyük cari işlemler fazlası ve 3 trilyon 500 milyar dolar yabancı para rezerviyle, politikalarını gelişmelerden bağımsız, özgürce sürdürebilecek en rahat ülke durumunda… Ancak bütün gelişmekte olan ülkelerin durumu aynı değil.

    Ulusal paraları değer kaybediyor

    Haziran ayından bu yana BRICS ülkelerine yönelik "sıcak para" akımlarının azalması nedeniyle Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika da dahil olmak üzere, gelişmekte olan ekonomilerin ulusal paraları değer kaybediyor, hisse senedi piyasalarında çöküş yaşanıyor. Sıcak para çekilmesi hızlanırsa emtia fiyatlarında ve sermaye piyasasında daha fazla dalgalanma olacağına dikkat çekiliyor.

    Bloomberg tarafından izlenen 24 gelişmekte olan piyasa para birimi arasında, dolar karşısında en büyük değer kaybı bu yıl, yüzde 17,7 ile Güney Afrika para birimi "rand"da yaşandı. Onu, yüzde 16,9 değer kaybeden Hindistan "rupi"si izledi. Buna karşılık Çin para birimi Renminbi yüzde 1,8 oranında, güçlendi.

    İkinci çeyrekte, BRICS ülkelerinde GSYİH büyümesi yukarı döndü ama tarihsel standartlara göre zayıf kaldı. Hindistan'ın büyüme potansiyeli azaldı. Rusya da büyüme tahminlerini düşürdü. Benzer sorunlar Türkiye, Meksika, Endonezya ve diğer büyük gelişmekte olan ekonomilerde de yaşanıyor .

    Öte yandan, BRICS ülkelerinin ekonomileri önemli farklılıklar göstermektedir. Hindistan ve Rusya'da keskin bir yavaşlama yaşanırken, Brezilya ve Güney Afrika'da canlılık devam etti. Çin ise durumu kurtarmış görünüyor. BRICS ülkelerinin çoğunun karşı karşıya olduğu en önemli risk, devalüasyonun enflasyona kıvılcım olması.

    Durum bu kadarla kalsa iyi. Önümüzdeki dönem, gelişmekte olan ülkeleri daha büyük riskler bekliyor. ABD Federal Rezerv, parasal genişleme politikasında keskin bir dönüş planlıyor. Bu uygulama gelişmekte olan piyasalara ve BRICS ülkelerine ne tür riskler getirir? BRICS buna karşı ne tür önlemler alabilir?

    Aslında BRICS ülkeleri çoktan harekete geçti. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Birliği'nin liderleri, 5 Eylül'de, G20 zirvesi dolayısıyla bulundukları St Petersburg'da yaptıkları toplantıda, 100 milyar dolarlık "döviz rezervi ödeneği"ne son biçimini verdi. Toplantının ardından yayınlanan bildiride Ödeneğin kurulmasıyla ilgili olarak "Çok önemli konularda ve operasyonel ayrıntılarda uzlaşma sağlanmıştır" denildi.

    Bir hatırlatma yapalım. BRICS liderleri, altı ay önce Güney Afrika'nın Durban kentinde yaptıkları beşinci zirve toplantısında "BRICS Kalkınma Bankası"nı kurmayı kararlaştırmıştı. O toplantıda "döviz rezervi ödeneği" için de düğmeye basılmıştı. Ödenek hazır sayılıyor. Yorumcular ödeneğin, kısa vadeli likidite baskısını hafifleteceğini ve gelişmekte olan ekonomilerin finansal istikrarının korunmasına yardımcı olacağını söylüyor.

    Şimdi sıra BRICS liderliğinde Yeni Kalkınma Bankası'nın kuruluşunda. G20 zirvesi sırasında yapılan toplantıda, Kalkınma Bankası'nın sermaye, üyelik, ortaklık ve yönetim yapısına ilişkin müzakere yapıldığı ve ilerleme sağlandığı bildirildi.

    Bankanın, BRICS ülkelerinden gelecek 50 milyar dolarlık bir başlangıç sermayesi olacak. Para, ağırlıklı olarak altyapı projelerinin finansanında kullanılacak ve diğer gelişmekte olan ekonomiler de yararlanabilecek. Banka'nın üye ülkelere altyapı projelerinde kredi desteği vermesi amaçlanıyor. Önümüzdeki 5 yıl için düşünülen rakam 4,5 trilyon dolar!

    Devlet Bilgi Merkezi'nin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu ekonomistlerinden Zhang Monan, döviz rezervi ödeneğinin BRICS ülkeleri için bir "finansal güvenlik duvarı" olacağını söyledi. Monan şöyle konuştu:

    "ABD'nin, bu yılın sonlarında, küresel finansal piyasaları üzerinde, özellikle gelişmekte olan ekonomiler üzerinde derin etkisi olacak parasal genişleme politikasında keskin bir dönüşe gitmesi bekleniyor. Bu durum sermaye kaçışlarına, yerli paranın ve varlıkların değerinin düşmesine yol açacaktır."

    ABD vazgeçer mi?

    Bu ay ilk adımları atılması beklenen politikanın, küresel finansal sisteme kargaşa getireceği ve önemli yayılma etkisi olacağı belirtiliyor. Gelişmiş ekonomilerin küresel finansal krizin başından bu yana uyguladıkları uzun vadeli parasal genişleme önlemleri küresel likiditede, dolayısıyla sıcak para miktarında sürekli bir artışa yol açtı. Sonuç olarak, krizle patlayan varlık balonunun maliyeti, gelişmekte olan ülkelere ihraç edilerek onların sırtına yıkıldı. Şimdi sıcak para kaçışıyla, yani bir başka felaketle karşı karşıyalar.

    Maliye Bakan Yardımcısı Zhu Guangyao, BRICS ülkelerinin esas olarak ödemeler bilançosu gibi bazı zorluklarla karşı karşıya kalabileceğini söyledi. Bu zorluklara karşı faiz ve döviz başta olmak üzere politika seçenekleri üzerinde durduklarını belirten Zhu, "Biz ABD'nin, küresel ekonomide yol açacağı etkiyi dikkate alarak, bu politikayı gözden geçireceğini umuyoruz" dedi.

    Hindistan Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü, Çin ve Amerika araştırmaları direktörü Dan Steinbock, ABD Federal Rezerv'in bir sonraki liderinin kim olacağına da bakmak gerektiğini belirtiyor. Mevcut başkan yardımcısı Janet Yellen ve eski Hazine Bakanı Larry Summers'ın adı geçiyor.

    Dan Steinbock, sıcak para çekilmesinin uygulama hızına bağlı olarak ABD ekonomisine de zarar verebileceğini belirtiyor. Bu nedenle Steinbock FED'in kademeli gevşemeyi tercih edeceğini umuyor. Araştırmacı "Bununla birlikte, ekonomik olarak daha hassas olan BRICS ülkeleri olumsuz etkilerden bağışık değildir" diyor.

    Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'nden Çinli başekonomist Richard Herd, ABD'nin önümüzdeki çeyrekte de son çeyrekte de yüzde 2,5 büyüyeceğini tahmin ediyor. Uzun vadeli faiz oranlarındaki artışla birlikte yüzde 2,5'lik büyüme, ABD ekonomisinin büyük bir durgunluktan çıkışının sinyali olarak yorumlanıyor. Bu da ABD'nin vazgeçebileceği umutlarına destek oluyor.

    Ancak, gelişmiş ülkelerin gelişmekte olanlara pek kulak verdikleri söylenemez. G20 platformu, küresel ve ulusal sorunlara çözüm mekanizması olmaktan çoktan uzaklaştı.

    Devlet Konseyi Kalkınma Araştırma Merkezi, Dış Ekonomik İlişkiler Araştırma Dairesi Genel Müdür Yardımcısı Zhang Qi, mevcut risklerin, makroekonomik politikaların koordine edilmesinin önemini gösterdiğini vurguluyor ve şöyle konuşuyor: "G20 zirvesinin gündemi ise kurulduğu günden bu yana daha geniş ve daha parçalı hale gelmiştir ve bazen ülkeler net bir hedef çizemiyorlar. Bu durum, makroekonomik politikaları koordine etme çabalarını etkiliyor."

    Gelişmekte olan ülkeler büyümeleriyle öne çıkıyorlar, ama gelişmiş ekonomiler ile karşılaştırıldığında yine de G20 gibi platformlarda ve küresel yönetimde söz sahibi değiller.

    ABD'nin vazgeçeceği kuşkulu. Gelişmekte olan ülkelerin G20 gibi platformlarda ağırlığını koyması da kısa vadede pek olanaklı görünmüyor. Belki de bu nedenle BRICS, kendi başının çaresine bakıyor. Peki hangi önlemler düşünülüyor?

    Ortak politikalar ve eşgüdüm

    BRICS Döviz Rezervi Ödeneği, hemen tüm ekonomistlerce en başta sayılan önlem. Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu ekonomistlerinden Zhang Monan, BRICS ülkeleri arasında ayrıca şu önlemlerin alınabileceğini söylüyor: "Karşılıklı yatırımları artırarak finansal bağları güçlendirmek, döviz takasını genişletmek, sermaye kaçışından korunmak için yerel para cinsinden ticareti teşvik etmek ve kendi para birimleri arasında konvertibiliteyi artırmak."

    Dünyanın toplam döviz rezervlerinin yüzde 75'i, üçte biri Çin'e ait olmak üzere gelişmekte olan ekonomilerin elinde. Gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkelerin net kreditörü durumunda. Devlet Bilgi Merkezi'nin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu ekonomistlerinden Zhang Monan, "Küresel ekonominin ağırlık noktası batıdan doğuya taşındı. Ancak servet dağılımı gücü hâlâ Batılı ülkelerin elinde" diyor.

    Karşılıklı döviz rezervleri kurmak

    Çin Sosyal Bilimler Akademisi Batı Asya ve Afrika çalışmaları araştırmacısı Yang Baorong, karşılıklı döviz rezervleri kurmanın, gelişmiş ekonomilerin hakim küresel mali düzene karşı mücadele için hayati olduğunu söylüyor. Döviz Rezervi Ödeneği'nin, bu ülkeler arasındaki ticaretin güvenliğini garanti altına almaya yardımcı olacağı ve ticari maliyetleri düşüreceği belirtiliyor. Ancak Yang, Ödeneğin hayata geçmesi için zamana ihtiyaç olduğunu belirtiyor.

    BRICS ülkeleri üzerine araştırmalarıyla tanınan Dan Steinbock, "kolay gelen, kolay gider" deyimini anımsatıyor. BRICS ülkelerinin "fırsatçı" ve kararsız sıcak para yerine kalıcı yabancı yatırımları tercih etmesi gerektiğini belirtiyor. Steinbock, "Piyasalar, BRICS ülkeleri hakkında çok kötümser, buna karşılık G7 kulübü, özellikle Avrupa ve Japonya hakkında çok iyimser görünüyor" diyor.

    BRICS'in dayanıklılığını geliştirmek

    Uluslararası İşletmeler Enstitüsü Hindistan, Çin ve Amerika araştırma direktörü Dan Steinbock, 1990'ların sonlarında Asya mali krizinin ihracata dayalı büyümeyle aşıldığını hatırlatıyor. Bugün, daha az fırsat var. Steinbock, BRICS ülkeleri arasında korumacılık çabalarının önlenmesi gerektiğini, ekonomik ortamın çok zorlaştığı bugünkü koşullarda uluslararası ticareti ve yatırımı sürdürmenin çok önemli olduğunu belirtiyor. BRICS ülkeleri arasında bir serbest ticaret bölgesi kurulması da konuşuluyor.

    BRICS ülkelerinin uluslararası çok taraflı finansal kuruluşlarda kurumsal reformları hızlandırmak için birlikte çalışması da önemli. Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü hala 70 yıl öncesinin, İkinci Dünya Savaşı'nın galip devletleri tarafından yönetiliyor. Ancak bu koşullarda kısa vadede önemli bir değişiklik olmasını kimse beklemiyor. Bu durumda BRICS ülkelerinin kendi aralarındaki dayanışma, Döviz Rezervi Ödeneği ve Kalkınma Bankası ile enerji ve mali konularda işbirliği tek çözüm yolu olarak görülüyor.

    BRICS'in dayanıklılığını geliştirmek

    Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'nden Çinli başekonomist Richard Herd, "BRICS genelinde ekonomi politikaları önemli ölçüde değişebilir" diyor ve şöyle sürdürüyor: "Ekonomik şoklar sırasında politikalar hakkında bilgi alışverişi BRICS'in dayanıklılığını geliştirmek için anahtardır. BRICS ülkelerinin düzenli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Komitesi toplantılarına, ekonomik politikaları görüşmek üzere tüm Teşkilat davet edilmektedir. Orada, diğer gelişmekte olan ülkelerle de işbirliği yapılabilir. BRICS ülkelerinin tümü düzenli olarak katılmıyor ama küresel sorunlar, küresel çözümler gerektirir.

    Çin zaten, herhangi bir kısa vadeli döviz sıkıntısına karşı gelişmekte olan ülkelerle ikili ticaret için bir dizi düzenleme kurmuştu. Ancak uzun vadede, uygun iç politikalar geliştirmeden döviz kurunu belli bir seviyede sürdürmek zor. Uluslararası Ekonomik Değişimler Çin Merkezi'nden üst düzey araştırmacı Xu Hongcai, şöyle konuşuyor:

    "G20 Zirvesi, BRICS ülkeleri ve diğer gelişmekte olan ekonomilerin, ABD'nin parasal genişleme politikasının ülkelerine verdiği zararı dile getirdikleri bir platform oldu. Çin bu ülkelerin sesi olmalıdır. Çin ve diğer gelişmekte olan ekonomiler ABD'yi, zamanlama ve genişleme temposu konusunda dikkatli olmaya zorlamalıdır. BRICS ülkelerinin kurmayı kararlaştırdığı Ödenek, en büyük güvence olacaktır. 100 milyar dolar hazırdır. Bu Ödeneği inşa edip güçlendirmek gerekmektedir. Ödenek, bu aşamada yerel devalüasyon krizlerinde, acil durumlar için kullanılabilir."