Büyümenin anahtarı olarak ihracattan iç tüketime dayalı modele geçiş, Çin'de 12. Beş Yıllık Plan'ın (2011-15) merkezi hedefi. Ancak ünlü ekonomistler Andrew Moody ve Lyu Chang'ın hazırladıkları bir rapor, aşırı tüketim harcamaları konusunda uyarılar içeriyor. Raporun yayınlanmasından sonra tüketime dayalı büyüme modeli Çin'de son günlerde yeniden tartışılmaya başlandı.

    Çin lüks mal tüketiminde dünya çapında ünlü olmasına rağmen, en son Dünya Bankası rakamları, GSYİH içinde hanehalkı tüketiminin 2011 yılında yüzde 37,7 olduğunu gösterdi. Avrupa ülkeleri ve ABD'de bu oran yüzde 65-75 arasında.

    Başbakan Li Keqiang Mart ayında Beijing'de yapılan bir forumda ihracattan iç tüketime dayalı modele geçiş hedefini, merkezi hedef olarak ilan etti. Li, "Çin, dışa açılma politikasını genişletecek ve yerel yönetimler de iç tüketimi teşvik ederek dış pazarlara açılmaya devam edecekler" dedi.

    "Potansiyel bir felaket!"

    Çin'in en önemli ve saygın ekonomistlerinden, Dünya Bankası eski baş ekonomisti Justin Yifu Lin, tüketimde kaydedilecek bir sıçramanın Çin için potansiyel bir felaket riski oluşturduğu konusunda uyarıda bulunuyor. Justin Yifu Lin şöyle konuşuyor:

    "Çin ekonomisinin tüketim gücüne güvenmek gerektiğini savunanlar, ülkeyi krize itiyorlar. Oysa aşırı yatırımın herhangi bir ülkeyi krize düşürdüğünü görmedim!"

    "Pazar odaklı ekonomiye karşıt"

    Lin'in yaklaşımı, Çin'in ekonomik modeli ve bu modelin sabit sermaye yatırımlarına ve ihracata dayalı olup olmadığı tartışmasını yeniden başlattı. Hong Kong HSBC ekonomisti Donna HJ Kwok, Çin tüketimi teşvik önlemleri almaz, şimdiki modeli olduğu gibi korursa, risklerin büyüyeceğini söylüyor.

    "Tüketim odaklı model için hiçbir önlem almadan mevcut durumun sürdürülmesi, uzun vadede ekonominin sağlıklı gelişmesi önünde daha büyük risk oluşturacaktır.

    "Dünya çapında bütün gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin, ayrıca Çin'in kendi tarihine baktığımızda, Çin'in özel tüketim-GSYİH oranının düşük olduğunu görüyoruz. Bu nedenle, zaten başlatılmış olan tüketimi artırma politikaları ekonomik büyümenin itici gücü olacaktır."

    Hong Kong Barclays yöneticisi ekonomist Jian Chang da, Lin'in görüşlerinin pek taraftar bulamayacağını söylüyor.

    "Onun çizdiği yolun, merkezi hükümetin liderliğinde yürütülen pazar odaklı ekonomi ve kalkınma planına karşıt bir yol olduğunu düşünüyorum.

    "Çin'de mevcut tüketim düzeyi, herhangi bir diğer gelişmiş ya da yaşam standartları benzer düzeyde bulunan gelişmekte olan ekonomilerden daha düşüktür."

    Hong Kong Royal Bank of Scotland ekonomistlerinden Louis Kuijs, Çin'in büyüme modelini değiştirmek zorunda olduğunu söylüyor. Lin'in döneminde Dünya Bankası'nda başekonomist olarak çalışan Kuijs, şöyle konuşuyor:

    "Ben bu tartışmalara Dünya Bankası'nda görev yaptığım dönemden beri tanık oluyorum. Çin, mevcut yatırım-GSYİH oranını artırmaya devam edemez. Bu, sadece ekonomik bakış açısıyla bile mümkün değildir.

    "Ben elbette tüketimi teşvik etmek için herkese kredi kartları dağıtalım demiyorum. Ama Çin'in daha dengeli büyüme için kesinlikle yeni bir desene ihtiyacı var."

    "Yatırımlar, harcamaları da artırıyor"

    Tüketimin kamçılanmasına karşı çıkan Lin, sadece yatırımları, böylece işçi ücretlerini ve harcamaları artırmak yoluyla sürdürülebilir tüketim artışının ve ekonomide başarının sağlanabileceğini savunuyor. Shanghai'daki Çin Avrupa International Business School'dan (CEIBS) ekonomi profesörü Zhu Tian, eski Dünya Bankası Başkan Yardımcısı'nın tartışmaya önemli bir katkı yaptığını vurguluyor ve şöyle konuşuyor:

    "İktisat teorisinde tüketim odaklı büyüme diye bir şey yoktur. Hiçbir ciddi akademik çalışmada ya da ders kitabında bu terime rastlayamazsınız. Teorik olarak, düşük tüketim kötü değil hatta iyi bir şeydir. IMF ve Dünya Bankası, Afrika ve Latin Amerika ülkelerine büyüme için sürekli yatırım ihtiyacından bahseder.

    "Sahra-altı Afrikasının yoksul ülkelerinin çoğu, tüketmeyi bilmedikleri için değil hem fiziksel hem beşeri üretim kapasitesinden yoksun oldukları için o kadar yoksuldur."

    "Batı'nın durumundan ders çıkarılmalı"

    En çok satanlar listesindeki "İyi ve Kötü Ekonomi" kitabının yazarı, Çek ekonomist Tomas Sedlacek, tüketim odaklı yolun tehlikeleri konusunda uyarıyor:

    "Ben aslında Çin'de GSYİH büyümesinin, tüketim kaynaklı ihracat yerine altyapı yatırımlarıyla artırılmasının daha iyi bir yol olduğuna inanıyorum. Eğer Çin mali krizden önce Batı'da yaşandığı gibi bir harcama çılgınlığına kapılırsa, sonunda onlara benzer bir karmaşa ve tüketim kısıtı içine düşebilir.

    "Tüketim krediyle körüklenmemelidir. Tarihsel olarak önceki küresel krizlerde yaşandığı gibi, kötü bir hasattan sonra yiyecek hiçbir şey bulamazsınız. Bu durum, kriz için yeterli bir tetikleyici oldu. Şimdi Batı dünyasında, talep krizi yaşanıyor. Yeterli miktarda otomobilimiz ve tıraş bıçağımız var ama yeterli sayıda tüketicimiz yok!"

    "Reformun ilk dönemlerinde riskler olur"

    Çin'in tüketimi her zaman düşük olmamıştı. 1950'lerde ve 1960'larda GSYİH'nın yaklaşık ortalama yüzde 60'ı oranındaydı, hatta 1962 yılında yüzde 71'ine ulaşmıştı.

    1970'lerin sonlarında başlayan reform ve dışa açılma politikalarıyla, hükümet benzeri görülmemiş bir yatırım programı başlattı ve modernizasyon sonucu bugünkü ekonomik yapıya ulaşıldı.

    İç tüketim bu yılın ilk çeyreğinde ekonomik büyümeye yüzde 55,8 ile çok büyük bir katkı yaptı. Yatırımın katkısı yüzde 7,7'de kaldı.

    HSBC'den Kwok, mevcut risklerin, reformun ilk dönemlerindeki risklerle benzer olduğunu, o dönemde de tüketimin yüksek düzeyde gerçekleştiğini söylüyor.

    "Her yapısal reform politikasında olduğu gibi, reformların hızı ve yoğunluğu ile bağlantılı olarak çeşitli riskler ortaya çıkacaktır.

    "Reform çok yavaşsa, uyum yönünden başarısız olur. Çok hızlı olursa da ekonominin diğer alanlarında dengesizlikler ortaya çıkabilir."

    Sydney Business School Üniversitesi'nden profesör Hans Hendrischke, ekonomistlerle basın ve diğer yorumcular arasında devam eden tüketim tartışmalarında, kavramlarda sorun yaşandığını söylüyor.

    "Tüketim artırılmalıdır dediğimizde, 'bunlar yatırımlara karşı' diye topluma sunuluyor. Gerçekte, yatırım ve tüketim birbirinin alternatifi değildir, tersine aslında iç içe geçmiştir."

    "Çin'de tüketim hiç de zayıf değil"

    Birçok ekonomist, Çin'de tüketimin hiç de zayıf olmadığını gündeme getiriyor.

    CEIBS'den Zhu, 1990-2010 yılları arasında Çin'de enflasyondan arındırılmış tüketimin yıllık ortalama yüzde 8,6 arttığına, bu rakamın, yüzde 3 olan küresel ortalama büyümenin yaklaşık üç katına denk düştüğüne dikkat çekiyor.

    "ABD'de tüketim artışı bu dönemde yüzde 2'nin altında kaldı ve Avrupa'da yüzde 2 oldu. Aslında kimsenin tüketime ihtiyacı yok. Tüketim, ekonomik büyümenin nedeni değil sonucudur. Bir aile alıcılar sayesinde zengin olamaz. "

    Öte yandan, Çinlilerin dünya çapında lüks çantalara, seçkin şaraplara ve pahalı sanat ürünlerine talebinin arttığını görenler, Çin'de tüketim eksikliği olduğunu düşünemiyor. Bazı ekonomistler de Çin resmi rakamlarının tüketimi olduğundan düşük hesapladığına inanıyor.

    CEIBS'den Zhu, rakamların hanehalkı anketlerine dayalı olduğunu, gerçek gelir ve harcamaların anketlere yansımayacağını düşünüyor. Zhu, Çin'de de tüketimin Batı'daki seviyelerin sadece biraz altında, yüzde 60-65 oranında olduğunu tahmin ediyor.

    Royal Bank of Scotland'dan Kuijs, bir önceki yönetimin de 2005 yılından beri tüketimi artırmak için çok yerinde önlemler aldığını hatırlattı. Hükümet eğitim, sağlık ve emeklilik sistemine odaklanarak bu alanlarda tüketimi artırmak için çalıştı. Ayrıca ülke çapında asgari ücret arttı. Bankacılık sistemi de tüketici kredilerinin daha yaygın kullanılabilmesine uygun bir yapılanmaya kavuşturuldu.

    Yeni hükümet ise ülkenin kentleşme programının bir parçası olarak, göçmen işçilerin aileleri ile yeni şehirlere yerleşmelerini kolaylaştırıyor. Şehirleşme, şüphesiz harcamaları artıracaktır.

    "Borçlanmaya dayalı tüketim sürdürülemez"

    Barclays'den Chang, tüketimi artırmak için "bir helikopterden para atmaya" benzettiği vergi indirimleri ya da kredi patlaması için gerekli koşulları yaratmak gibi önlemlere gerek olmadığını söylüyor. Chang, şöyle konuşuyor:

    "Belki durgunluk gibi bir kriz döneminde bu tür acil önlemler gerekebilir. Ama Çin'in ihtiyacı dadece yapısal reformların derinleştirilmesidir. Ayrıca gelir dağılımına odaklanmak ve sosyal güvenlik ağını geliştirmek gerekiyor."

    CEIBS'den Zhu, Brezilya'da tüketimin GSYH'nin yüzde 80'i oranında olduğunu, ancak borçlanmaya dayalı olduğunu ve bunun sürdürülebilir bir durum olmadığını vurguluyor.

    "Özel sektör için yeterli değil"

    New York merkezli yatırım danışmanlık şirketi JL Warren Capital'in kurucusu Junheng Li, daha açık konuşuyor:

    "Çin'de iç tüketim çok düşüktür ve yatırımların kalitesi konusunda sorunlar vardır. Tüketim, devlete ait işletmelere yöneliktir ve gerçek özel sektör için yeterli değildir. Böyle giderse, Çin ekonomisi giderek daha verimsiz hale gelir. "

    28 Mayıs 2013