Çin halkının büyük ailesi içinde Tibetliler, uzun tarihi ve renkli kültürleriyle önemli bir yer tutuyor. Çalışkan Tibet halkının zekâsıyla ve sabrıyla yarattığı Tibet Kağıdı ise, Tibet etnik grubunun derin birikiminin ve medeniyetinin önemli göstergelerinden biri. Bugün sizlerle birlikte Tibet'e giderek, bu bölgenin binlerce yıllık tarih ve medeniyetinin ürünü olan Tibet Kağıdı'nı yakından tanıyacağız.
Tibet Kağıdı, 7. yüzyılın ortalarında doğdu. Tibet Kralı Songzanganbu'yla evlenmek üzere Tibet'e gelen Tang Hanedanı Prensesi Wencheng, beraberinde kağıt yapım tekniğini de getirdi. Tibetli ve Han zanaatçılar, gerekli hammaddelerin bulunmadığı bir dönemde, yıllarca süren arayıştan sonra Tibet Kağıdı'nı icat ettiler. Bu kağıt, böceklerden etkilenmeme özelliği ve dayanıklılığıyla ünlü. Tibet Kağıdı'nın yapım tekniği, 2006 yılında Çin'in Birinci Grup Devlet Düzeyindeki Maddi Olmayan Kültür Mirasları Listesi'ne alındı.
"Küçüklüğümde Tibet Kağıdı bulamazdık. Bu nedenle şimdi yazdığım Tibetçe yazılar güzel değil. Tibet Kağıdı, bölgede kullanılan tek kağıt çeşidiydi."
61 yaşındaki Tsering Tobgye, Tibet Kağıdı yapım tekniğinin taşıyıcılarından biri. Kağıt yapımında 40 yıllık tecrübesi olan Tsering Tobgye, Tibetçe'de "Ri Chakpa" denilen bir çeşit bitki kökünün, kağıt yapımı için en önemli hammadde olduğunu söyledi. Tsering Tobgye, Tibet takvimine göre yılın 6. ayında, yağışların sona ermesinden sonra, 4500 metre yükseklikteki dağlarda, toprağın 30 santimetre kadar altındaki "Ri Chakpa" köklerinin kazıyarak çıkarıldığını söylüyor. Kökün kabuğu ve çekirdeğinin çıkarılması, haşlanması, dövülmesi, hamurunun yapılması ve kurutulması gibi ondan fazla işlemin ardından ancak yumuşak Tibet Kağıdı elde edilebiliyor. Tibet Kağıdı'nın parlaklılığını ve yumuşaklığını arttırmak için, haşlanma işlemi sırasında uygun miktarda alkali ekleniyor. Zanaatçılar, eleği hamur içine daldırıp çıkarır, daha sonra hazır kağıdın düzgün olması için büyük bir titizlikle eleği düz tutarlar. Bu işlem, kağıt yapımındaki en önemli adımdır.
Tibet Kağıdı, böceklerden etkilenmemesi, çürümemesi, renginin değişmemesi ve dayanıklı olması gibi özelliklerinden dolayı, genellikle dini metinler, resmi belgeler ve sözleşmelerin yazılmasında kullanılıyordu. Kağıdın bu temel özelliklere sahip olmasında, "Ri Chakpa" adlı yerel bitkinin zehirli olmasının etkisi var. Tsering Dobgye, bu konuda şu bilgileri veriyor:
"Hammadde olarak kullanılan "Ri Chakpa" zehirli bir bitkidir. Bu bitkiyi hayvanlar yemezler. Kağıt yapımı sırasında bu otla yakın temasta bulunan birisinin cildinde soyulma olur ve yüzde hafif bir şişme meydana gelir. Bu durum genellikle bir hafta sürer."
Tibet'in Nyemo ilçesine bağlı Xuela köyünde, meslek olarak Tibet Kağıdı yapımıyla sadece Tsering Dobgye ve iki oğlu uğraşıyor. Eskiden kağıt zanaatçıları arazi sahibi olmadığı için sadece kağıdın yapımıyla yetinirken, günümüzde Tsering Dobgye ve ailesi, yerel okullar, köyler ve tapınaklar için de kağıt üretiyor. Ancak kağıt yapım masrafının yükselmesi ve piyasada fiyatların düşmesiyle, Tsering Dobgye'nin zanaatı, ciddi bir krizle karşı karşıya:
"Artık Tibet Kağıdı'nın satış alanı daralıyor, maddi yetersizlik var, işçi çalıştırma gücümüz azalıyor. Fakat iki oğluma da nasihat ettim: Tibet Kağıdı'nı mutlaka gelecek nesillere aktaracağız."
"Ri Chakpa" çok zehirli bir ot. Çok sayıda insan, bu otun başlangıçtaki alerjik etkisine dayanamadığı için, bitkiye dokunmak istemiyor. Bu durum, Tsering Dobgye'nin kendisine çırak bulmasını zorlaştırmış.
Buna rağmen, Tsering Dobgye, geleneksel yöntemlerle Tibet Kağıdı üretmekte ısrarlı. Tsering Dobgye, geleneksel Tibet Kağıdı'na sadık kalarak, kağıt boyama tekniğini ve iki yüzüne de yazı yazılabilen kağıdı geliştirdi. İçine çiçek ve ot katılan kağıttan fener gibi turistik ürünler de icat etti. Bunların ekonomik getirisi çok iyi oldu.
Geleneksel Tibet Kağıdı'nın gelecek nesillere aktarılması için çaba harcayanlar arasında Caiquan Milli El Sanatları Şirketi de yer alıyor. Şirketin Genel Müdürü Jampa Tsundhup, Tsering Dobgye'yi davet edip, Tibet Kağıdı yapım tekniğini öğretmesini sağladı. Şirket bugün 48 çeşit kağıt üretebiliyor. Bu sayı önceden sadece 4 veya 5'ti
"Bunlar saf beyaz renkte, geleneksel Tibet Kağıdı. Bu geleneksel kağıdın temel niteliklerini bozmadan, çevreye dost, deri bir kağıt tipi geliştirdik. Bunun için patent başvurusu yapıyoruz."
Caiquan Milli El Sanatları Şirketi Genel Müdür Yardımcısı Dorje Drolma, şirketin sergi salonundaki dolapların önünde, ürettikleri deri kağıdı, ipek kağıt, tahta kağıdı ve çiçek baskılı kağıt gibi geniş ürün yelpazesini CRI muhabirlerine gösterdi. Dorje Drolma, piyasanın ihtiyacını karşılamak için duvar kağıdı geliştirdiklerini kaydetti.
"Fabrikamız çok küçük. Yerel yönetime arazi başvurusu yapacağız. Ayrıca elemanlarımıza eğitim vereceğiz ve gerekli hammaddeleri bölgede toplayacağız."
Dorje Drolma, birçok zorluğa rağmen Tibet Kağıdı'nın geleceğine umutla baktıklarını, tanıtım faaliyetlerinin arttırılmasının yanı sıra, geleneksel ve modern yapım tekniklerinin birleştirilmesi durumunda, daha çok insanın Tibet Kağıdı'nı beğeneceğini vurguladı. Tsering Dobgye de Tibet Kağıdı'nın geleceği hakkında iyimser:
"Benim için, Tibet Kağıdı çok değerli bir eşya. Çünkü dedem ve babam bu kağıdın yapımıyla uğraşmıştı. Bu zanaatı onlardan öğrendim ve kesinlikle benden sonrakilere aktaracağım."
Tsering Dobgye, gelecek kuşakların Tibet Kağıdı'nın sadece tarihini bilip, kağıdın mevcut durumu hakkında bilgi sahibi olmamalarını ve bu özel kağıdın geleceğini düşünmemelerini istemediğini söyledi.
