"Moskova'da tramvaya binmek başlı başına bir deneyim" diyordu Walter Benjamin, Beijing Metrosu da kentin ritmini hissetmek için başlı başına bir deneyim. Beijing'de metro hatlarını gösteren haritayı kent haritasından ayrı düşünmek imkansız. Metro hatları, kentin temel eksenlerini izleyerek her bir semte, mahalleye ulaşımı sağlıyor. Her gün milyonlarca yolcu taşıyan Beijing metrosu, Çin başkentinin atardamarları gibi...

Beijing metro sistemi 18 hat ve 334 istasyonla dünyanın en büyük metro sistemlerinden biri. Hatların toplam uzunluğu 550 kilometreden fazla. 2020'de bin kilometreye ulaşma hedefi var. Metroda, tek bir günde 7 milyonun üzerinde yolcu taşınıyor.

Kent imgesinde metro nasıl rol oynuyor?

Metro sistemleri, kentlerin ulaşım sistemlerinin algılanmasında kesintiler yaratabilir. Kevin Lynch, Boston metrosunun, kentin ayrıksı bir parçası, bir yeraltı dünyası olduğunu belirtir. Boston'da metronun, kentin geri kalanıyla ilişkisi, gözle görülmeyen kavramsal bağlarla sağlanır. Beijing metrosu bunun tam tersidir. Metronun ana hatları, kentin ana caddelerini izler. 1. metro hattı, kenti batı-doğu ekseninde bölen Changan Caddesi'ni takip eder. 2. metro hattı, Yasak Kent'in çevresindeki tarihi kapıları dolanır. Pek çok metro istasyonu ile yer üstündeki dünya arasında ilişkiler kurulmuştur; 6. hat Nanluoguxiang metro istasyonu, eski Pekin sokaklarının dokusuna uygun olarak süslenmiştir. O muhiti gezmeye, daha metrodan çıkmadan başlarsınız. Kentteki diğer tarihi mekanlara giden istasyonlar da o mekandan izler taşır.

Moskova metrosu örnek alındı

Peki Çin'in ana kesimindeki en eski metro sistemi olan Beijing metrosunun inşası ne zaman, hangi şartlar altında başladı?

Kore Savaşı'nın ardından Çinli liderler dikkatlerini yeniden yapılanma çalışmalarına yönelttiler. Başkentin toplu taşıma kapasitesi artırılmalıydı. Moskova Metrosu'nun planları üzerinde çalışılarak işe başlandı ve Beijing metrosunun tohumları 1953 yılının Eylül ayında atıldı. Metro hem sivil hem de askeri kullanıma açık olacaktı.

Çin'in metro inşası için uzmanlık ve teknik yardıma ihtiyacı vardı. Bu nedenle Sovyet ve Doğu Alman uzmanlardan teknik destek alındı. 1954 yılında Moskova Metrosu'nu inşa eden mühendislerden oluşan bir heyet, incelemelerde bulunmak üzere Beijing'e davet edildi. 1953-1960 yılları arasında Çinli öğrenciler metro sistemini yerinde incelemeleri için Sovyetler Birliği'ne gönderildi. 1957 yılına gelindiğinde plan şekillenmeye başlamıştı. 114 istasyon ve 172 kilometreden oluşan ilk inşa süreci başlayacaktı.

İlk hat 1 Ekim 1969'da açıldı. O gün Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 20. yıldönümüydü. Bu ilk hat, bugünkü 1 ve 2. hatların ilk parçalarını oluşturur. Bu iki hatta o tarihi havayı halen hissedebilirsiniz. Bu hat Çin'deki ilk metro çalışması olmasının yanında, Hong Kong, Seul, San Francisco ve Washington D.C'deki metro çalışmalarından önce başlamıştır.

Beijing metrosu, bir devlet kurumu olan Beijing Demiryolu Toplu Taşıma Ortaklığı ve bir yarı kamusal şirket olan Beijing MTR tarafından ortaklaşa işletiliyor.

Beijing metrosunun süratle büyümesinde, 2008 yılında düzenlenen olimpiyat oyunlarının etkisi var. Beijing'in olimpiyatlara ev sahipliği yapacağı 2001 yılında belli olur olmaz, metro sisteminin genişletilmesi çalışmaları hız kazanır. Kent adeta bir şantiye halini alır. 2002 yılından 2008 yılına kadar metro çalışmaları için 64 milyar yuan bütçe harcanır. 2008 yılının yaz mevsiminde, Yaz Olimpiyat Oyunları beklentisiyle üç yeni hat daha hizmete girer: Hat 10, Olimpiyat Hattı ve Havaalanı Ekspresi.

Beijing metrosu, birbirini paralel ve dik olarak kesen hatlardan oluşuyor. Bu hatların bir kısmı kent merkezinde hizmet verirken, bir kısmı da kenar banliyölere yolcu taşıyor. Metronun temeli 1. hat. Bu hat bütün kenti ortadan ikiye ayırmakta. Hattın tam ortasında Tiananmen Meydanı var. Doğu-Batı güzergâhında Chang'an Caddesi'ni izleyen hat, Xidan, Wangfujing, Dongdan gibi büyük ticaret merkezlerini birbirine bağlıyor.

Metronun tarihi hatlarından biri de 2. hat. Dikdörtgen biçimindeki bu hat, Tiananmen Meydanı'nın çevresini dolaşıyor. Bu dikdörtgenin, özellikle içinde kalan kesimde Hutong'lar var. Burası Beijing'in kalbi. Hatta bulunan duraklardan 11'inin adı, kapı anlamına gelen "men" (门) kelimesiyle bitiyor; Fuxingmen, Chongwenmen, Qianmen, Andingmen gibi… Bunlar kentin tarihi kapıları. Qianmen, ön kapı anlamına geliyor. Burası, Yasak Kent'in ön kapısı. Tarihte kentin önemli ticaret merkezlerin biri olmuş Qianmen, bugün de üzerinde mağazalar ve kafelerin yer aldığı çok güzel bir caddeye sahip.

Metroda bilet kontrolü 38 yıl boyunca görevli bir memur tarafından yapılıyordu. Daha sonra bu sistem kaldırıldı ve taranır elektronik biletler kullanılmaya başlandı. Metroya binmek için kullanabileceğiniz iki kart var. Birisi tek kullanımlık binişler için geliştirilmiş kartlar. Her durakta bir makineden bunları temin edebilirsiniz. Çıkış yapacağınız durakta kartınızı makineye bırakıyorsunuz. Bizdeki görüntülerin aksine, metro duraklarının civarında yere atılmış kartlar görmezsiniz. Kartlar geri dönüşüm halindedir. Metroya biniş için bir diğer alternatif de, Yikatong (北京市政交通一卡通) adı verilen kartlar. İlk aldığınızda 30 yuen ödediğiniz bu karta istediğiniz kadar kredi yükleyebiliyorsunuz.

Metroda, ağın genişletilmesi kadar, sistem güçlendirme çalışmaları da yoğun. Minimum bekleme süresi 2 dakikaya kadar düşürüldü. Trenler, koltuklar, havalandırma sistemi sık sık kontrol ediliyor ve teknik kapasitesi yükseltiliyor. 1 ve 2. hatlardaki tüneller haricinde tüm metro ağında cep telefonları kullanılabiliyor. İstasyonların tamamı bedensel engellilerin kullanabileceği sandalye, asansör gibi ekipmanlarla donatılmış. Trenlerdeki tüm anonslar, istisnasız bütün hatlarda Çince ve İngilizce olarak yapılmakta. Her istasyonda bilet satış makineleri bulunmakta. Bu makinelerin sayısı istasyonun yoğunluğuna göre değişiyor. Özel durumlar haricinde Beijing metrosu sabah 5 ile gece 11 arasında hizmet veriyor.

Metroda güvenlik önlemleri de hat safhada. Özellikle 2008 Olimpiyat Oyunları'yla başlayan güvenlik uygulamaları halen geçerli. Bütün duraklarda X-Ray cihazları var. Silah, mühimmat, bıçak, patlayıcı, yanıcı ve radyoaktif maddeler ve zehirli kimyasal maddelerle metroya girmek yasak. Birçok durakta, görevlilerin kontrolünde narkotik detektör köpekler bulunuyor. 2003 yılında Güney Kore'de meydana gelen ve 198 kişinin ölümüyle sonuçlanan metro yangınından sonra, acil durum tedbirleri de bir hayli geliştirilmiş. Metro içinde tüm dükkânlar ve satıcılar kaldırıldı. Xidan istasyonunda bulunan popüler bir yeraltı alışveriş merkezi de, bu önlemler kapsamında kapatılmış. Metroda meydana gelen kazaların çoğu intihar olayları. Yetkililer bu vakaları önlemek için yeni açılan hatlarda yolcular ile rayların bulunduğu hat arasında cam bir panel kullandılar. Tren gelene kadar bu panel açılmıyor. Ölümlü kazaların çoğu inşaatlar sırasında yaşandı.

Beijing Banliyö Demiryolu, metro sistemine dahil bir raylı taşımacılık sistemi. Beijnig Kuzey Demiryolu İstasyonu'yla Yanqing bölgesi arasında çalışan bu hat, aynı zamanda Çin Seddi'nin Badaling Kapısı'na da doğrudan ulaşım sağlıyor. Xizhimen'den binilebiliyor. Bu treni kullanarak sadece 6 yuen karşılığında Çin Seddi'ne gidebiliyorsunuz.

Beijing metrosunda her gün duyulan bir anonsla bitirelim: "Sevgili yolcularımız, Beijing metrosuna hoş geldiniz; lütfen ihtiyacı olanlara yer veriniz, kapılara yaslanmayınız, kapı kapanma sinyalinden sonra trenlere binmeye çalışmayınız. Yaşlılara saygı, küçüklere sevgi Çin medeniyetinin geleneksel ahlak kurallarından biridir. Anlayışın ve işbirliğiniz için teşekkür ederiz!"